Wybuch pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 (Dalej: „Wirus”) oraz stosowanie przez rządy poszczególnych państw, w tym Polski, daleko idących środków prewencyjnych spowodował, że branża organizatorów turystyki praktycznie przestała istnieć. O ile poprzednie kryzysy gospodarcze powodowały po prostu redukcję poszczególnych branż, co przekładało się na redukcję popytu na usługi świadczone przez organizatorów turystyk, to teraz poprzez zastosowanie przez Polskę i inne państwa szczególnych rozwiązań związanych z przeciwdziałaniem i zwalczaniem Wirusa, branża organizatorów turystyki stanęła w miejscu.
Zmiany w przepisach turystycznych
Od 8 marca 2020 r. weszła w życie ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dalej: „Ustawa”). Ustawą przewidziano rozwiązania odnoszące się do postanowień ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych z 24 listopada 2017 r., która weszła w życie w dacie 1 lipca 2018 r. (Dalej: „Ustawa Turystyczna”), mające zdaniem Ustawodawcy zabezpieczyć rynek turystyczny.
Czytaj: Są kolejne nowelizacje tarczy antykryzysowej>>
W dacie 31 marca 2020 r. została uchwalona ustawa o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID (Dalej: „Ustawa Zmieniająca”), pośród innych aktów prawnych mający również zmienić Ustawę. W Ustawie zmieniającej zostały przygotowane zmiany Ustawy, które zdaniem jej autorów miała przeciwdziałać temu zjawisku.
Ustawa turystyczna pozwala odstąpić od umowy
Ustawa Turystyczna przyznaje prawo zarówno podróżnemu, jak i organizatorowi turystyki, odstąpienia od zawartej umowy o udział w imprezie turystycznej lub jej rozwiązania, przy założeniu, że zostaną spełnione przesłanki przewidziane w art. 47 lub art. 48 Ustawy Turystycznej.
Podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym czasie przed jej rozpoczęciem, przy czym podróżny może zostać zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i uzasadnionej opłaty za odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej na rzecz organizatora turystyki (art. 47 ust. 1 i 2). Podróżny może również odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego (art. 47 ust. 4 Ustawy Turystycznej).
Prawo do rozwiązania umowy o świadczenie usług turystycznych zostało przyznane również organizatorowi turystyki, który może rozwiązać umowę, gdy z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności nie ma możliwości jej wykonania. W takim przypadku organizator powinien powiadomić podróżnego o rozwiązaniu umowy niezwłocznie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej (art. 47 ust. 5 pkt 2) Ustawy Turystycznej).
Powyższe postanowienia Ustawy Turystycznej stanowiły podstawę dla nowych regulacji mających zapobiec skutkom wybuchu pandemii Wirusa dla branży turystycznej.
Przedsiębiorca dostanie zwrot z funduszu gwarancyjnego
Ustawodawca w art. 13 Ustawy przewidział, że jeżeli podróżny odstąpił od umowy w trybie określonym w art. 47 ust. 4 Ustawy Turystycznej lub organizator turystyki rozwiązał umowę o udział w imprezie turystycznej w trybie określonym w art. 47 ust. 5 pkt 2) tej ustawy, które to odstąpienie od umowy lub rozwiązanie umowy pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem pandemii Wirusa, przedsiębiorcy turystycznemu przysługiwać będzie zwrot wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny, o którym mowa w ustawie z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (art. 13 ust. 1 Ustawy).
Przedsiębiorca turystyczny w tym przypadku otrzymał prawo wystąpienia do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego o zwrot wpłaty, nie później niż w terminie 60 dni od dnia odstąpienia od umowy lub rozwiązania umowy (art. 13 ust. 2 Ustawy).
Już prima facie przywołane wyżej rozwiązanie wydało się niewystarczające, aby odwrócić, czy w nawet znaczącym stopniu ograniczyć negatywne skutki pandemii Wirusa wobec organizatorów turystyki. Po pierwsze, wymieniona regulacja dotyczy bardzo wąskiego zakresu przypadków wygaśnięcia zawartych umów.
Przede wszystkim, dotyczy ona tylko i wyłącznie sytuacji odstąpienia od umowy przez podróżnego przed rozpoczęciem imprezy turystycznej, a całkowicie pomija sytuację, kiedy na przykład podróżny zamierza rozwiązać umowę z organizatorem turystyki po rozpoczęciu imprezy turystycznej z uwagi na fakt niezgodności wykonania umowy z jej treścią (art. 48 ust. 7 Ustawy Turystycznej). A wtedy przecież podróżny ma prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez opłaty za jej rozwiązanie, mimo że sam organizator turystyki koszty związane z organizacją imprezy turystycznej już mógł ponieść.
Również przecież, jeżeli nie jest możliwe zaproponowanie świadczeń zastępczych lub podróżny je odrzuci, wówczas podróżny jest uprawniony do uzyskania obniżenia ceny lub odszkodowania, lub zadośćuczynienia, bez rozwiązywania umowy o udział w imprezie turystycznej (48 ust. 10 Ustawy Turystycznej), a takie przypadki również nie są objęte zakresem normy wynikającej z wprowadzonego przez Ustawodawcę przepisu.ę
Przedsiębiorca może rozwiązać umowę
Reakcją organizatora turystyki do uprzedzenia potencjalnego zachowania podróżnego może być rozwiązanie umowy o organizację imprezy turystycznej na zasadzie art. 47 ust. 5 pkt 2) Ustawy Turystycznej, jeżeli oczywiście zachodzą przesłanki wymienione w przywołanym przepisie.
Tylko wtedy bowiem organizator turystyki może liczyć na zwrot wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny i przynajmniej w minimalnym stopniu ratować swoją sytuację związaną z niezgodnością wykonania umowy o imprezę turystyczną związaną z pandemią Wirusa.
Jest on jednak nadal zobowiązany do zwrotu podróżnemu wszystkich poczynionych przezeń wpłat, unikając w ten sposób jedynie odpowiedzialności odszkodowawczej i zachowując prawo do żądania zwrotu wpłat na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny.
Tylko w związku z epidemią
Co więcej, wymieniona regulacja dotyczy wyłącznie sytuacji pozostających „bezpośrednio” w związku z „wybuchem epidemii wirusa Sars-CoV-2”.
Zgodnie ze Słownikiem języka polskiego PWN pod redakcją W. Doroszewskiego słowo: "bezpośrednio" oznacza "bez pośrednictwa", "w chwili następującej po czymś lub poprzedzającej coś, krótko przed kimś lub po kimś" (https://sjp.pwn.pl). Według zaś Wielkiego Słownika Języka Polskiego (https://wsjp.pl) słowo "bezpośrednio" należy rozumieć "tak, że między dwoma elementami, o których mowa, nie ma żadnego innego", "tak, że między obiektem, o jakim mowa, a innym obiektem związanym z daną czynnością, nie ma niczego je oddalającego". Dalej, "związany" oznacza "mający coś wspólnego z kimś lub czymś, dotyczący tego kogoś lub czegoś" (https://wsjp.pl).
Powyższe nasuwa wątpliwości interpretacyjne, czy wymieniony przepis dotyczy wyłącznie przypadków, gdy po prostu epidemia Wirusa wybuchła w miejscu imprezy turystycznej, co spowodowało zaktualizowanie się przesłanek do odstąpienia od lub rozwiązania umowy o usługę turystyczną, lub nawet w innym miejscu, mając jednak bezpośredni wpływ na realizację imprezy turystycznej. Wtedy wyłączeniu z zakresu zastosowania przepisu podlegałyby wszelkie następstwa tego wybuchu wpływające na realizację umowy, jak na przykład wprowadzenie przepisów lub wydanie decyzji administracyjnych mających na celu zapobieżenie rozprzestrzenianiu się, czy skutkom tego wybuchu Wirusa.
Alternatywą wydaje się przyjęcie szerszego zastosowania przepisu wbrew wykładni językowej przepisu, która jednak wydaje się dawać jednoznaczne rezultaty, zakres zastosowania przepisu jest szerszy, i taka szersza interpretacja może być nieuprawniona.
Trudne powroty do kraju, gdy umowa obowiązuje
Należy również wskazać, że zawężenie zakresu zastosowania przepisu do zdarzeń opisanych w art. 47 ust. 4 i 5 pkt 2) Ustawy Turystycznej może skutkować uznaniem, że wymieniona regulacja nie zabezpiecza w żaden sposób organizatorów turystyki, gdy w czasie wykonywania umowy nie odstąpiono od umowy, ani jej nie rozwiązano, a nie jest możliwe zapewnienie powrotu podróżnego do kraju zgodnie z zawartą umową. Należy zaś przypomnieć, że w przypadku gdy niemożliwe jest zapewnienie powrotu podróżnego do kraju zgodnie z umową o udział w imprezie turystycznej z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, organizator turystyki ponosi koszty niezbędnego zakwaterowania podróżnego, w miarę możliwości o kategorii równoważnej do określonej w umowie o udział w imprezie turystycznej, przez okres do 3 nocy (art. 48 ust. 11 Ustawy Turystycznej).
Po drugie, wymieniona regulacja nie dotyczy zwrotu kosztów poniesionych przez organizatora turystyki w związku z odstąpieniem od umowy, czy jej rozwiązaniem, czy też przyznania organizatorowi środków w odniesieniu do obiektywnego miernika znajdującego zastosowanie w danym przypadku odstąpienia lub rozwiązania zawartej umowy, jak przykładowo wysokość poniesionej z tego tytułu szkody. Skutkiem wymienionej regulacji jest jedynie zwrot wpłat poczynionych przez organizatora przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny.
Zwrot z funduszu po złożeniu wniosku
Co również zwraca uwagę, umożliwiony przez Ustawodawcę zwrot wpłat na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny może zostać dokonany dopiero po złożeniu odpowiednio wypełnionego wniosku, który dopiero musi zostać pozytywnie rozpoznany. W Ustawie nie zostało natomiast określone, nawet w sposób instrukcyjny, w jakim terminie wymienione wpłaty zostaną zwrócone. Może się zaś okazać, że w dacie, gdy wpłaty mają być zwracane, organizator turystyki utracił swoją płynność, lub zaszły przesłanki do ogłoszenia jego upadłości, i zwrot okaże się przynajmniej z punktu widzenia organizatora bezprzedmiotowy.
Teraz zwrot po 180 dniach
Przede wszystkim Ustawą zmieniającą wprowadzono art. 15k, zgodnie z którym odstąpienie od umowy w trybie określonym w art. 47 ust. 4 Ustawy Turystycznej lub rozwiązanie przez organizatora turystyki umowy o udział w imprezie turystycznej w trybie określonym w art. 47 ust. 5 pkt 2) Ustawy, które to odstąpienie od umowy lub rozwiązanie umowy pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, jest skuteczne z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub powiadomienia o rozwiązaniu przez organizatora turystyki (art. 15k ust. 1 Ustawy Zmieniającej).
Ponadto, odstąpienie od umowy bądź jej rozwiązanie, o którym mowa, ma nie być skuteczne w przypadku wyrażenia przez podróżnego zgody na otrzymanie w zamian od organizatora turystyki vouchera do realizacji na poczet przyszłych imprez turystycznych w ciągu roku od dnia, w którym miała się odbyć impreza turystyczna, przy czym wartość takiego vouchera nie może być niższa niż kwota wpłacona na poczet realizacji dotychczasowej umowy o imprezę turystyczną, a środki odpowiadające wpłatom na poczet realizacji umów o imprezy turystyczne podlegają ochronie na wypadek niewypłacalności organizatora turystyki (art. 15k ust. 2, 3 i 4 Ustawy zmieniającej).
Wprowadzone zmiany już na wstępie wywołują duże wątpliwości. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że zakres zastosowania przepisów regulujących sytuację organizatorów turystyki może być zmieniony. Został ograniczony nie tylko przedmiotowo, ale i czasowo.
Nie każde odstąpienie od umowy
Znowelizowana Ustawa nadal obejmuje tylko sytuacje odstąpienia od umowy na podstawie art. 47. Ust. 4 Ustawy Turystycznej, czy rozwiązanie umowy na podstawie art. 47 ust. 5 pkt 2) Ustawy Turystycznej, całkowicie pomijając pozostałe przypadki odstąpienia lub rozwiązania zawartej umowy o świadczenie usług turystycznych.
Co więcej, sami autorzy Ustawy Zmieniającej wskazują, że „(…) proponuje się odpowiednie stosowanie rozwiązań w przypadkach, gdy doszło już do odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej lub też do jej rozwiązania, a nie upłynął jeszcze termin na dokonanie zwrotu opłat lub wpłat, przewidzianych w ustawie o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych. Biorąc pod uwagę, że przepis art. 47 wspomnianej ustawy przewiduje, że zwrot ten powinien nastąpić w terminie 14 dni od dnia rozwiązania umowy, wprowadzany przepis znajdzie zastosowanie jedynie do stanów faktycznych zaistniałych w okresie 14 dni przed wejściem w życie ustawy nowelizującej (…)” (k. 64 uzasadnienia Ustawy Zmieniającej).
Wszak zgodnie z treścią art. 31h, w przypadku gdy organizator turystyki nie dokonał zwrotu poniesionych przez podróżnego opłat lub wpłat, o których mowa w art. 47 ust. 4 lub w art. 47 ust. 5 Ustawy Turystycznej, a termin na ich dokonanie nie upłynął przed 13 marca 2020 r.
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) ostrzegał przed epidemią i odradzał podróże do 9 krajów już w dacie 24 lutego 2020 r. Media zaś nawet wcześniej sygnalizowały, że Wirus powoduje ogromne straty branży turystycznej i niszczy wakacyjne plany tysięcy osób.
Można zatem założyć, że istotna część podróżnych, czy organizatorów imprez turystycznych, już z uprawnienia do odstąpienia czy rozwiązania umowy skorzystała. Nowe regulacje nie będą zatem obejmowały sytuacji, gdzie doszło do odstąpienia od umowy lub jej rozwiązania przed 28 lutego 2020 r.
Po drugie należy podkreślić, że Ustawa zmieniająca, podobnie jak sama Ustawa, odnosi się tylko do odstąpienia od umowy lub jej rozwiązania w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii Wirusa, co nasuwa wątpliwości interpretacyjne, co w sytuacji, kiedy odstąpienie od umowy lub jej rozwiązanie było tylko pośrednio związane z tym wybuchem.
Po trzecie, nasuwa się wątpliwość, kiedy organizatorzy turystyki będą mogli skorzystać, i czy w ogóle będą mogli skorzystać, z uprawnienia wynikającego z art. 13 Ustawy, zgodnie z którym w przypadku, gdy podróżny odstąpi od umowy w trybie określonym w art. 47 ust. 4 Ustawy Turystycznej lub organizator turystyki rozwiąże umowę o udział w imprezie turystycznej w trybie określonym w art. 47 ust. 5 pkt 2) tej Ustawy Turystycznej, przedsiębiorcy turystycznemu przysługuje zwrot wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny.
Zgodnie bowiem z art. 15k ust. 1 Ustawy Turystycznej, odstąpienie od umowy w trybie określonym w art. 47 ust. 4 Ustawy Turystycznej lub rozwiązanie przez organizatora turystyki umowy w trybie określonym w art. 47 ust. 5 pkt 2 Ustawy Turystycznej jest skuteczne z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub powiadomienia o rozwiązaniu przez organizatora turystyki.
Zwrot dla organizatora też po 180 dniach
Skoro zatem organizatorowi turystyki przysługuje zwrot wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny, gdy podróżny odstąpi od umowy, lub organizator turystyki rozwiąże zawartą umowę, a odstąpienie od umowy lub jej rozwiązanie wywołuje skutek z mocy prawa dopiero po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub powiadomienia o rozwiązaniu przez organizatora turystyki, to jak się wydaje, uprawnienie do żądania zwrotu wpłat będzie przysługiwało organizatorom dopiero po upływie rzeczonych 180 dni, co w sytuacji danego przedsiębiorcy może ten zwrot czynić bezprzedmiotowym.
Pytanie o cel zmian
Powyższa ocena stawia pod znakiem zapytania, jaki cel w istocie przyświecał autorom Ustawy i Ustawy Zmieniającej. Można przecież założyć z dużą dozą prawdopodobieństwa, graniczącego wręcz z pewnością, że organizatorzy turystyki w następnych miesiącach nie będą prowadzić normalnej dla tej branży działalności gospodarczej, a popyt na usługi turystyczne, kiedy w końcu się pojawi, to na początek będzie śladowy. Autorzy analizy skutków regulacji sami podkreślają, że w „(…) w najbliższym czasie prognozuje się znaczny spadek zainteresowania usługami turystycznymi co narazi firmy na straty z racji zawartych już kontraktów na usługi przewozowe czy hotelarskie (…)” (vide k. 02 analizy skutków regulacji).
Pozostaje wątpliwym, czy osłabione banki będą w stanie udzielać organizatorom kredytów, i czy organizatorzy będą spełniali wymogi, aby takie kredyty uzyskać. Nie jest również jasne, w jaki sposób podróżni zareagują na propozycję wprowadzenia voucherów, tym bardziej, że tak niestabilnej sytuacji podróżni mogą być bardziej skłonni do żądania zwrotu środków pieniężnych, a nie do polegania na niepewnej przyszłości organizatorów turystyki, gdzie nie ma pewności, czy taki organizator obowiązki wynikające z vouchera będzie w ogóle w stanie zrealizować.
Środki pieniężne zaś, które organizatorzy turystyki muszą zwrócić na skutek odstąpienia od umowy lub jej rozwiązania, nadal będą podlegały zwrotowi.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.