Poszukiwania podejrzanego o zabójstwo syna Grzegorza B. trwały 18 dni. Tydzień zajęło z kolei poszukiwanie kierowcy-rajdowca, który doprowadził do śmierci czterech osób, mimo zdjęć w internecie. Od 12 lat nie udało się odnaleźć Iwony Wieczorek z Sopotu. Dlaczego poszukiwania trwają tak długo?
Spóźnione poszukiwania
Z raportu Najwyższej Izby Kontroli można wyczytać, że Policja wykazuje nadmierną powściągliwość w nadawaniu pierwszej kategorii zaginięć, czyli za późno zaczyna poszukiwania. I na przykład nie zabezpiecza niezwłocznie monitoringu na trasie przebytej
przez osobę zaginioną. Wynika to z przyjęcia, że najczęściej nadaje się osobie zaginionej kategorię II w sytuacji, gdy okoliczności zaginięcia uzasadniają przyjęcie kategorii I (występowało zagrożenie dla zdrowia lub życia).
W Polsce każdego roku ginie prawie 13 tysięcy osób – wynika z danych Komendy Głównej Policji. A Najwyższa Izba Kontroli wskazuje, że około 2 tys. nie odnajduje w danym roku. Każde zaginięcie bliskiej osoby to dramat rodziny, która czeka na jakikolwiek sygnał życia lub śmierci. W poszukiwaniach kluczowy jest czas i zasięg informacji.
Zobacz również: Nowe procedury dotyczące poszukiwań zaginionych
Ludzie giną z różnych powodów. Zaginięcia mogą być świadome, planowane, ale też i spowodowane utratą orientacji w terenie. Jednak przyczyną zaginięcia mogą być także zaburzenia o podłożu psychicznym czy somatycznym, takie jak depresja, demencja, choroba Alzheimera, zespół Aspergera czy upośledzenie umysłowe. Istnieje też taka grupa ludzi, których zaginięcie związane jest z popełnieniem przestępstwa - tzw. zaginięcia kryminalne, które mają zazwyczaj charakter długotrwały.
Policja kwalifikuje trzy poziomy poszukiwania w zależności od wieku zaginionej osoby i zagrożenia dla jej życia i zdrowia.
Trzy stopnie intensywności poszukiwań
Poziom poszukiwania to stopień określający niezwłoczność i zakres podjęcia czynności w zależności od stwierdzonego ryzyka wystąpienia zagrożenia dla życia, zdrowia lub wolności osoby.
Natychmiast, czyli według pierwszego poziomu, poszukiwania muszą być wszczęte, gdy zaginięcie dotyczy małego dziecka, osoby niezdolnej do samodzielnej egzystencji, wymagającej stałego przyjmowania leków, których brak przyjęcia w odpowiednim czasie stanowi zagrożenie jej życia, samobójstwa, albo jest związane z podejrzeniem popełnienia na jej szkodę przestępstwa przeciwko życiu lub wolności.
Poziom III – najniższy – dotyczy poszukiwania osoby, której zaginięcie nie jest związane z bezpośrednim oraz uzasadnionym zagrożeniem dla jej życia, zdrowia lub wolności. Na przykład dotyczące osoby − wyrażającej wolę zerwania kontaktów z rodziną, osobami najbliższymi lub środowiskiem, w którym ostatnio przebywała, albo która oddaliła się z miejsca zamieszkania w wyniku nieporozumień rodzinnych, wyjazdów i − co do której nie jest możliwe ustalenie przyczyn lub okoliczności zaginięcia. Wolniej niż w innych przypadkach wszczyna się także poszukiwania dziecka w wieku od 11 do 13 lat zaginionego po raz kolejny.
Odrębnie klasyfikuje się poszukiwania opiekuńcze. Chodzi tu o poszukiwanie osoby małoletniej i nieletniej prowadzone np. w związku z decyzją sądu rodzinnego o umieszczeniu nieletniego w schronisku dla nieletnich, zakładzie poprawczym lub innej wskazanej placówce.
W marcu 2021 r. ukazało się w Dzienniku Urzędowym Komendy Głównej Policji zmienione zarządzenie w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osoby zaginionej oraz postępowania w przypadku ujawnienia osoby o nieustalonej tożsamości lub znalezienia nieznanych zwłok oraz szczątków ludzkich. Doprecyzowano w nich właściwość komórki organizacyjnej do poszukiwań opiekuńczych dzieci. Czynności jednorazowe prowadzą policjanci komórki organizacyjnej właściwej do spraw nieletnich wyznaczeni przez kierownika jednostki Policji właściwej miejscowo dla ostatniego znanego miejsca zamieszkania małoletniego lub nieletniego.
Odmowa przyjęcia zawiadomienia
Jak zaznacza dr Patrycja Mieszkalska z Katedry Kryminalistyki Wydziału Prawa i i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego , stopień poziomu poszukiwań określa funkcjonariusz Policji po przyjęciu zawiadomienia o zaginięciu osoby na podstawie oceny wszystkich okoliczności sprawy m.in. wieku osoby zaginionej, informacji o stanie jej zdrowia, predyspozycji do zamachu samobójczego, ewentualnych problemach społecznych, rodzinnych, finansowych itp. Jej zdaniem problematyka zaginięć osób dotknięta jest nieprawidłowościami.
- Mimo uregulowania procedur postępowania Policji w przypadku zaginięcia człowieka postępowanie nie zawsze prowadzone jest zgodnie z wytycznymi. Bliscy osób zaginionych spotykają się z odmową przyjęcia zawiadomienia o zaginięciu z uwagi na konieczność upływu określonego czasu od ostatniego kontaktu z osobą zaginioną – dodaje prawniczka. Policja współpracuje także z innymi służbami podczas akcji poszukiwawczych, jednak wspólne działania z TOPR, GOPR, Ratownictwem Wodnym czy Strażą Pożarną nie zawsze odbywają się na właściwym poziomie. Niekiedy te służby posiadają lepszy sprzęt i wyspecjalizowanych członków zespołu. Na przykład ratowników medycznych, lekarzy, operatorów dronów, psy ratownicze, itp., jednak z uwagi na istniejące przeszkody nie biorą oni udziału w działaniach poszukiwawczych.
Zmiany są konieczne
Jak zaznacza dr Patrycja Mieszkalska, stopień poziomu poszukiwań określa funkcjonariusz Policji po przyjęciu zawiadomienia o zaginięciu osoby na podstawie oceny wszystkich okoliczności sprawy, m.in. wieku osoby zaginionej, informacji o stanie jej zdrowia, predyspozycji do zamachu samobójczego, ewentualnych problemach społecznych, rodzinnych, finansowych itp. Bardzo ważnym elementem działań poszukiwawczych jest pozyskanie jak najwięcej informacji, które pozwolą określić sytuację osoby zaginionej i zakwalifikować zdarzenie do prawidłowego poziomu. To właśnie od tej (wstępnej) czynności zależy dalszy etap sprawy i sposób jej prowadzenia przez Policję.
Sztuczna inteligencja pomaga w odnajdywaniu
Fundacja Itaka i Screen Network zorganizowały wspólną akcję, wykorzystując sztuczną inteligencję i ustawiając ekrany z fotografiami zaginionych na ponad 20 tys. ekranów. Komunikaty wyświetlane są na telebimach przy najczęściej uczęszczanych drogach i skrzyżowaniach, na ekranach w przejściach podziemnych, halach dworców kolejowych czy galeriach handlowych.
Izabela Jezierska-Świergiel, wiceprezes Fundacji Itaka, potwierdza, że Policja ma sukcesy w poszukiwaniu osób zaginionych. Według statystyk KGP, każdego roku odnajdywanych jest więcej osób niż jest zaginionych.
- Takie zjawisko związane jest z faktem, że rozwiązują się sprawy zaginięć z lat poprzednich – mówi.
Od września zeszłego roku Fundacja ITAKA współpracuje ze Screen Network przy publikacji wizerunku osób zaginionych. Współpraca została zainicjowana kampanią, w której wykorzystano sztuczną inteligencję. W tym roku kampania ta jest nominowana do nagród w ważnych, branżowych konkursach takich jak: MIXX Awards i Kreatury.
- Do działań w ramach samej kampanii zostały wykorzystane, za zgodą rodzin, wizerunki trzech zaginionych osób, które udało się "ożywić" za pomocą AI. Kampania miała na celu zwrócenie uwagi społeczeństwa na problem zaginięć, a ruchomy obraz dużo lepiej przyciąga uwagę niż obraz statyczny – wyjaśnia prezes.
- W poszukiwaniach kluczowy jest czas i zasięg komunikatu, dlatego możliwość wyświetlania osób zaginionych na ekranach Screen Network stanowi dla Fundacji istotne wsparcie w poszukiwaniach - mówi Jezierska-Świergiel.
Współpraca opiera się na cyklicznej publikacji wizerunków osób zaginionych. Akcja przyniosła 60 proc. więcej kontaktów od informatorów. Dziewięć osób, których zdjęcia zostały opublikowane na ekranach udało się odnaleźć.
Kontrola Najwyższej Izby Kontroli wykazała jednak zbyt późne zajęcie się poszukiwaniem zaginionych w poprzednich latach. W ocenie NIK uregulowanie w ustawie o Policji poszukiwań osób zaginionych powinno przyczynić się do zwiększenia skuteczności takich czynności. W szczególności istotną kwestią jest uprawnienie Policji do utworzenia bazy danych, w której gromadzone i przetwarzane są informacje o kodzie DNA osób zaginionych. Brak takiej bazy utrudniał przez lata ustalenie, iż odnaleziono ciało osoby poszukiwanej.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.