Skargę do Trybunału wniósł obywatel Polski - ojciec dziecka z zespołem Downa. Małżeństwo skarżącego z matką dziecka zakończyło się rozwodem w 2001 r. i od tej pory skarżący - ze względu na postawę matki dziecka - miał problemy z realizowaniem kontaktów z synem. Kontakty zostały uregulowane sądownie.
Dorosłe dziecko, kodeks rodzinny przestaje mieć zastosowanie
Po osiągnięciu pełnoletności syn skarżącego został ubezwłasnowolniony na wniosek matki, która została jego opiekunem prawnym. Skarżący zwrócił się do sądu o uregulowanie kontaktów z synem, ale jego wniosek został oddalony. Polski sąd rejonowy powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2018 r., sygn. akt III CZP 11/18, zgodnie z którą "rodzicom dorosłego dziecka, które jest ubezwłasnowolnione całkowicie z powodu niepełnosprawności umysłowej i dla którego ustanowiono opiekuna, nie przysługuje uprawnienie do żądania rozstrzygnięcia przez sąd opiekuńczy o sposobie utrzymywania kontaktów z tym dzieckiem". Zdaniem polskich sądów, z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletności i orzeczeniem jego pełnego ubezwłasnowolnienia z powodów niepełnosprawności intelektualnej, w miejsce odnośnych regulacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących kontaktów z dzieckiem (art. 113 krio i następne) zastosowanie znajdzie art. 593 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym "zezwolenia we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod opieką, udziela sąd opiekuńczy na wniosek opiekuna". Tym sam możliwość kontaktu skarżącego z pełnoletnim dzieckiem zależy wyłącznie od dobrej woli matki jako opiekunki ubezwłasnowolnionego. Przed Trybunałem skarżący zarzucił, iż ten stan rzeczy stanowi naruszenie jego prawa do poszanowania życia rodzinnego, chronionego w art. 8 Konwencji o prawach człowieka.
Czytaj w LEX: Kontakty z dorosłym ubezwłasnowolnionym dzieckiem. Glosa do uchwały SN z dnia 17 maja 2018 r., III CZP 11/18 >>>
"Zależność" pełnoletniego zmienia postać rzeczy
Trybunał zgodził się ze skarżącym i potwierdził naruszenie art. 8 Konwencji. Na wstępie Trybunał wskazał, iż art. 8 Konwencji, w zakresie chroniącym prawo do poszanowania życia rodzinnego pomiędzy rodzicem i dzieckiem, co do zasady przestaje mieć zastosowanie do relacji pomiędzy rodzicem a dorosłym dzieckiem, chyba że w sprawie zachodzą "dodatkowe czynniki związane z zależnością" jednej osoby od drugiej. Bezsprzecznie w omawianej sprawie tak było: syn skarżącego cierpi na zespół Downa o takim nasileniu, że nie jest w stanie komunikować się ze światem zewnętrznym, stąd konieczne było jego pełne ubezwłasnowolnienie. Tym samym spoczywający na organach władzy państwowej pozytywny obowiązek zapewnienia aktywnego poszanowania i ochrony relacji pomiędzy skarżącym a jego synem po rozwodzie rodziców nie przestał obowiązywać po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości.
Czytaj także: Po wyroku TK sądowa walka o kontakty z dzieckiem może być jeszcze dłuższa>>
Czytaj w LEX: Kontakty z osobą małoletnią i egzekucja kontaktów w praktyce sędziego >>>
Ograniczenie niekonieczne w demokratycznym społeczeństwie
Poza sporem w niniejszej sprawie był również fakt, iż w świetle uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2018 r., sygn. akt III CZP 11/18, skarżącemu nie przysługiwał żaden środek prawny, który pozwoliłby mu na zabezpieczenie kontaktów z dorosłym, niepełnosprawnym i ubezwłasnowolnionym synem. Matka dziecka, która stała się jedyną opiekunką ubezwłasnowolnionego, odmówiła współpracy w tej mierze, wskutek czego skarżący przez dwa lata był zupełnie pozbawiony kontaktu z dzieckiem i odzyskał go dopiero po interwencji prokuratora. Trybunał przypomniał, iż ograniczenie prawa z art. 8 Konwencji nie narusza Konwencji jedynie wówczas, gdy spełnia wymogi art. 8 ust. 2 Konwencji, czyli, między innymi, jest "konieczna w demokratycznym społeczeństwie". W omawianej sprawie, zdaniem Trybunału, warunek ten nie został spełniony. Tym samym miało miejsce naruszenie prawa do poszanowania życia skarżącego, a art. 8 Konwencji został złamany.
Bierski przeciwko Polsce - wyrok ETPC z dnia 20 października 2022 r., skarga nr 46342/19
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.