Tło problemu było następujące: powództwo wytoczyła Paulina W. przeciwko Skarbowi Państwa o zapłatę 56 tys. zł z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowania. Powodem roszczenia był uraz, którego doznała powódka 19 lutego 2013 r., pełniąc służbę wojskową.
W toku postępowania przed sądem I instancji pozwany ustanowił trzech pełnomocników w stopniu porucznika i podporucznika, którzy także pełnią zawodową służbę wojskową. I to w jednostce, gdzie doszło do wypadku powódki. A dodatkowo pełnili tam obowiązki referentów prawnych.
14 października 2021 r. Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach w I instancji uwzględnił powództwo i zasądził na rzecz powódki żądaną sumę. Apelację od tego orzeczenia złożył pozwany.
Status pracownika
Sąd Okręgowy w Gliwicach, rozpoznając apelację uznał, że w orzecznictwie panuje przeważająca opinia, iż żołnierze zawodowi nie są pracownikami w rozumieniu przepisów kodeksu pracy, gdyż ich zatrudnienie ma charakter administracyjny. A tylko cząstkowo sprawy żołnierzy podlegają kodeksowi pracy. Pogląd ten jest wyrażany w okresie obowiązywania ustawy z 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, którą zastąpiła ustawa z marca 2022 r. o obronie Ojczyzny.
Jednak są też i inne poglądy, które nie wyłączają możliwości uznania uprawnień do pełnienia funkcji pełnomocnika procesowego podmiotów pozostających w stosunku zależności czy przyporządkowania. Stosunki takie powodują spełnienie obowiązku wykonania czynności powierzonych przez przełożonego. Taka zależność występuje w siłach zbrojnych.
Zobacz linię orzeczniczą: Pojęcie stałego stosunku zlecenia jako podstawy pełnomocnictwa procesowego >
Pełnomocnik to osoba wskazana w ustawie
Sąd Okręgowy w Gliwicach wskazał, że o pełnomocnictwie nie przesądza art. 87 kpc i należy go uzupełnić ustawami korporacyjnymi. Stanowi on, że pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, w sprawach własności intelektualnej także rzecznik patentowy, a w sprawach restrukturyzacji i upadłości - również osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również małżonek, rodzeństwo, zstępni lub wstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Ten przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie może być omijany przez sąd. Jeśli pełnomocnikiem jest inna osoba niż wskazana w przepisie, to postępowanie ma wadę nieważności.
Zobacz linię orzeczniczą: Nieważność postępowania z uwagi na to, że pełnomocnik strony nie był należycie umocowany – występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika procesowego osoby, która nie może być pełnomocnikiem >
Ponadto sąd wziął pod uwagę art. 378 kpc in fine – sąd w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Dodatkowo osoba, której ustawa nie pozwala występować w roli pełnomocnika, nie może być dopuszczona do postępowania na jakimkolwiek jego etapie. Przeszkody tej nie jest w stanie usunąć wola stron, ani nawet sąd.
W orzecznictwie jednak dopuszcza się możliwość występowania w charakterze pełnomocnika osób pozostających w stosunku zależności. I tu sąd przytoczył uchwałę siedmiu sędziów SN z 18 czerwca 2019 r., sygn. akt III CZP 101/18, dotyczącą prokuratury. Według uchwały, prokurator powszechnej jednostki prokuratury może być pełnomocnikiem procesowym Skarbu Państwa reprezentowanego przez organ właściwej jednostki organizacyjnej prokuratury.
Dwie ustawy z zbiegu
W tej sytuacji Sąd Okręgowy w Gliwicach powziął wątpliwość, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu: Czy żołnierz pełniący zawodową służbę wojskową, niebędący adwokatem lub radcą prawnym, mógł być pełnomocnikiem procesowym Skarbu Państwa w sprawie cywilnej, w stanie prawnym ukształtowanym przepisami ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych i czy może nim być w aktualnie obowiązującym stanie prawnym kreowanym przepisami ustawy z 11 marca 2022r. o obronie Ojczyzny .
Uchwała Izby Cywilnej SN z 11 kwietnia 2024 r. , sygn. akt III CZP 47/23
Czytaj też w LEX: Zadania JST w zakresie szczególnej ochrony obiektów ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa >
