Uproszenia procedur i ograniczenie jawności rozpraw administracyjnych

Projekt ten pojawił się w maju 2024 r. i miał zostać skierowany do konsultacji społecznych. Jednak potem nastąpiła cisza. Naczelny Sąd Administracyjny jest zakorkowany. A problem jest: czas oczekiwania na rozpoznanie skargi kasacyjnej w sprawach, w których strona wniosła o wyznaczenie rozprawy, przekracza cztery lata. Pomysł na to, jak rozwiązać problem ma sam NSA.

Czytaj więcej: Co w projekcie zmian w postępowaniu przed sądami administracyjnymi

Nowelizacja przepisów ma służyć przyśpieszeniu rozpatrywania spraw przez ułatwienie i uproszczenie czynności procesowych w postępowaniu sądowym, a przez to realizacji konstytucyjnych i unijnych standardów ochrony praw uczestników tego postępowania. Projektowana zmiana ma przyczynić się do zapewnienia rozstrzygania spraw przez sądy administracyjne z zachowaniem jednolitości w sprawach tożsamych, wzmocnienia prawa obywateli i podmiotów gospodarczych do skutecznego odwołania od działań administracji.

Projektowane regulacje uwzględniają dorobek orzeczniczy sądów administracyjnych, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Projekt był konsultowany z sędziami Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych oraz przedstawicielami korporacji prawniczych, w tym prezesem Naczelnej Rady Adwokackiej, prezesem Krajowej Rady Radców Prawnych, przewodniczącym Krajowej Rady Doradców Podatkowych.

Pilotażowe uchwały

Proponowane rozwiązanie wprowadza do katalogu uchwał podejmowanych przez Naczelny Sąd Administracyjny trzeci ich rodzaj – tzw. uchwały pilotażowe. Podjęcie takiej uchwały przez Naczelny Sąd Administracyjny będzie możliwe z inicjatywy składu orzekającego wojewódzkiego sądu administracyjnego. Celem proponowanego rozwiązania jest zapewnienie jednolitej wykładni prawa w tożsamych sprawach administracyjnych, w których rozstrzygnięcie powinno zależeć tylko od oceny prawnej. Ma to istotne znaczenie, gdyż jednolitość wykładni prawa stanowi jedną z konstytucyjnych zasad państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP).

Uchwała pilotażowa Naczelnego Sądu Administracyjnego będzie mogła być podjęta tylko w tych sprawach, w których wystąpiło tożsame, co do istoty rozstrzygnięcia, zagadnienie prawne budzące wątpliwości interpretacyjne. Ma dotyczyć sprawy administracyjnej lub kwestii podmiotowych.

Wystąpienie do Naczelnego Sądu Administracyjnego o podjęcie uchwały pilotażowej będzie wymagało zatem wskazania co najmniej dziesięciu spraw, w których wystąpiły tożsame, co do istoty rozstrzygnięcia, zagadnienia budzące wątpliwości prawne. Po podjęciu uchwały pilotażowej w każdej takiej sprawie wojewódzki sąd administracyjny powinien wydać odrębne rozstrzygnięcie uwzględniające pogląd prawny zawarty w uchwale pilotażowej Naczelnego Sądu Administracyjnego. Możliwe będzie połączenie tych spraw do wspólnego rozpoznania i odrębnego rozstrzygnięcia.

Rozstrzygnięcie zawarte w uchwale pilotażowej Naczelnego Sądu Administracyjnego będzie korzystało z tzw. ogólnej mocy wiążącej tylko w tej sprawie, w której sąd pierwszej instancji wystąpi o podjęcie uchwały.

Posiedzenie niejawne

Z Konstytucji RP wynika jednak również dopuszczalność wprowadzania ograniczeń jawności postępowania sądowego, w tym jawności posiedzeń sądowych. Zgodnie z art. 45 ust. 2 Konstytucji RP wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok – nawet w sprawach rozpoznawanych z wyłączeniem jawności rozprawy – ogłaszany jest publicznie. Jednocześnie z art. 31 ust. 3 .

Konstytucji RP wynika, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko:

w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, b
dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób;

Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Ograniczenia jawności postępowania sądowoadministracyjnego muszą mieć zatem podstawę ustawową.

Postępowanie uproszczone

Projektowana zmiana art. 90 p.p.s.a. nie zmierza do rezygnacji z zasady jawności postępowania sądowoadministracyjnego, jest natomiast powiązana z proponowaną zmianą w zakresie postępowania uproszczonego i ma prowadzić do uporządkowania przepisów dotyczących wyjątków od zasady rozpoznania sprawy na rozprawie. Postępowanie uproszczone, w obecnym kształcie, różni się bowiem od postępowania prowadzonego w trybie zwykłym jedynie tym, że rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym, a nie na rozprawie.

Celem nowelizacji jest przeniesienie regulacji określających wyjątki od zasady jawności posiedzeń, i w ten sposób stanie się regulacją kompleksową, pozwalającą na określenie, na jakim posiedzeniu (jawnym czy niejawnym) powinna być rozpoznana sprawa.

Do skargi trzeba dodać uwagę

Konieczne więc było dodanie – jako elementu formalnego skargi – wniosku o rozpoznanie sprawy na rozprawie albo na posiedzeniu niejawnym, gdyż strona ma prawo dokonać wyboru rodzaju posiedzenia, na jakim sprawa ma zostać rozpoznana.

Z projektowaną zmianą powiązana jest także nowelizacja kpa, która dotyczy pouczenia o konieczności zamieszczenia w skardze do sądu administracyjnego wniosku o rozpoznanie sprawy na rozprawie albo na posiedzeniu niejawnym. Zmiany te mają zapewnić sprawność postępowania poprzez uniknięcie potrzeby wzywania strony o wskazanie, czy żąda rozpoznania sprawy na rozprawie.

Uzasadnienie z urzędu

Ważna zmianą jest też uzasadnienie przez sąd orzeczeń w sprawie aktów prawa miejscowego, przykładowo, uchwał w sprawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub gospodarki odpadami. W rezultacie - nie będzie potrzebny wniosek strony w tym aspekcie, dając skarżącemu i organowi wiedzę na temat merytorycznych przyczyn rozstrzygnięcia, co być może wpłynie pozytywnie na przyszłe działania organu – oceniają prawnicy.

Przedsprzedaż