Rząd: odwrócony kredyt hipoteczny tylko pod nadzorem KNF

Tylko instytucje określone w Prawie bankowym, a więc podlegające nadzorowi KNF lub organom nadzorczym w macierzystych państwach członkowskich UE, bedą mogły proponować renty hipoteczne. A kredyt będzie zawierany tylko w walucie polskiej.

Takie m.in. rozwiązania zawiera zaakceptowany we wtorek przez  Radę Ministrów wstępny projekt ustawy o odwróconym kredycie hipotecznym.
Jak poinformowało Centrum Informacyjne Rządu, Rada Ministrów przyjęła 15 października br. przedłożone przez ministra finansów założenia do projektu ustawy.

Zgodnie z założeniami, projektowane przepisy adresowane są do osób starszych, a przygotowane rozwiązania zabezpieczą interesy beneficjentów usługi kredytu. Rozwiązania zaproponowane w projekcie ustawy wprowadzą mechanizmy umożliwiające bankom, instytucjom kredytowym, oddziałom banków zagranicznych oraz instytucjom kredytowym prowadzącym działalność transgraniczną oferowanie odwróconych kredytów hipotecznych oraz skuteczne dochodzenie roszczeń. Nie będzie określany limit wieku osób pragnących zawrzeć z bankiem taką umowę.

Instytucjami uprawnionymi do zawierania umów będą instytucje określone w Prawie bankowym, a więc podlegające nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego lub organom nadzorczym w macierzystych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Kredyt będzie zawierany w walucie polskiej.

Umowa odwróconego kredytu hipotecznego jest szczególnym rodzajem kredytu, którego podstawą zabezpieczenia jest hipoteka ustanowiona na nieruchomości lub określonym prawie do nieruchomości. Oznacza to, że bank lub inna określona instytucja kredytująca może zawrzeć umowę kredytu odwróconego z osobą fizyczną, która posiada:
- prawo własności nieruchomości,
- prawo własności ułamkowej części nieruchomości,
- prawo użytkowania wieczystego gruntu,
- spółdzielcze prawo własności do lokalu.

Dla banku udzielającego kredytu zabezpieczeniem spłaty będzie hipoteka na nieruchomości lub określonym prawie do tej nieruchomości.

Bank, zawierając umowę odwróconego kredytu hipotecznego, zobowiąże się do wypłaty określonej w umowie kwoty przez czas określony lub jednorazowo. Kredytobiorca do chwili swojej śmierci pozostanie właścicielem/wieczystym użytkownikiem nieruchomości lub posiadaczem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i będzie zamieszkiwać w nim do dnia swojej śmierci.

Przed zawarciem umowy bank/instytucja kredytująca dokona oceny stanu i historii zobowiązań kredytobiorcy, oceni także stan prawny nieruchomości. Podstawą do ustalenia kwoty odwróconego kredytu hipotecznego będzie rynkowa wartość nieruchomości. Przed zawarciem umowy rzeczoznawca majątkowy oceni nieruchomość. Ustawa nie będzie przesądzać o tym, która ze stron będzie płacić za wycenę.

Następnym krokiem jest dostarczenie kredytobiorcy na papierze (lub na innym trwałym nośniku bądź drogą elektroniczną) jednolitego arkusza informacyjnego zawierającego niezbędne dane dotyczące odwróconego kredytu hipotecznego. Biorąc pod uwagę wiek beneficjentów ww. kredytu, przekazywane informacje powinny być wyczerpujące i istotne. Arkusz powinien zawierać m.in.: dane identyfikacyjne banku, opis kredytu, jego koszty oraz informacje o obowiązkach i prawach biorącego kredyt. Informacje przekazane przed podpisaniem umowy nie będą stanowiły wiążącej oferty dla zainteresowanego kredytem.

Umowa odwróconego kredytu hipotecznego musi być zawarta na piśmie. Powinny w niej znajdować się informacje dotyczące m.in.: rodzaju kredytu, jego całkowitej wysokości, wartości nieruchomości, wskazanie strony, która będzie płacić za wycenę nieruchomości, oprocentowania kredytu, terminów oraz wysokości ustalonych kwot do wypłaty (jednorazowo czy w ratach).

Ponadto w umowie mają zostać określone obowiązki kredytobiorcy związane z nieruchomością (ubezpieczenie lokalu, należyta dbałość o nieruchomość, terminowe uiszczanie podatków czy opłat za czynsz). W umowie winny znajdować się także informacje dotyczące m.in.: prawa do przedterminowej spłaty kredytu i procedury tej spłaty, prawa do odstąpienia od umowy, sposobu i terminu wypowiedzenia umowy zarówno przez kredytobiorcę, jak i przez bank.

W projektowanej ustawie znajdą się szczegółowe warunki dotyczące sytuacji odstąpienia od umowy zarówno przez kredytobiorcę, jak i instytucję kredytującą. Istotne jest również to, że kredytobiorcy będą mogli spłacić odwrócony kredyt hipoteczny przed terminem wskazanym w umowie (chodzi o spłatę wypłaconych kwot kredytu wraz z oprocentowaniem, prowizjami i innymi opłatami).

Dla kredytobiorców zawarcie umowy o odwróconym kredycie hipotecznym będzie traktowane jak zaciągnięcie kredytu. Środki uzyskane z tego tytułu nie będą stanowić przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

W ustawie znajdą się również przepisy dotyczące konsekwencji, jakie będzie ponosił kredytobiorca w przypadku niewywiązania się z obowiązków dotyczących utrzymania nieruchomości. Wówczas bank może wyznaczyć termin (nie krótszy niż 30 dni) na usunięcie niedociągnięć. Długość terminu ten będzie uzależniona od rodzaju obowiązku, jaki nie został zrealizowany.

W przypadku niedopełnienia obowiązków określonych w umowie, instytucja kredytująca może zaproponować swoje pełnomocnictwo obejmujące wykonanie zobowiązań dotyczących nieruchomości. Chodzi o zaległości w opłacaniu czynszu, podatku od nieruchomości. Pełnomocnictwo może zostać w każdej chwili odwołane. W umowie kredytu znajdą się informacje regulujące sposób rozliczania kosztów pełnomocnictwa.

Przewiduje się, że roszczenie o zwrot odwróconego kredytu – wraz z odsetkami i innymi kosztami – będzie wymagalne po 12 miesiącach od dnia śmierci kredytobiorcy. Dzięki temu spadkobiercy będą mogli dopełnić formalności spadkowych oraz mieć możliwość spłacić kredyt i zachować prawo do lokalu. Kredyt można będzie spłacić wcześniej i nie ponosić kosztów naliczanych odsetek.

Bankowi lub innej instytucji ma przysługiwać roszczenie o przeniesienie nieruchomości będącej przedmiotem zawartej umowy odwróconego kredytu hipotecznego lub roszczenie o przeniesienie prawa użytkowania wieczystego gruntu bądź spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Roszczenie to będzie wymagalne w momencie, gdy wymagalne stanie się roszczenie o zwrot kredytu. Roszczenie o przeniesienie oprawa własności podlegać ma wpisowi do księgi wieczystej. Wygasa ono z chwilą spłaty kredytu lub wygaśnięcia hipoteki.

Spadkobiercy będą mieć prawo spłaty kredytu, w związku z tym bank będzie miał obowiązek powiadomić potencjalnych spadkobierców przez zamieszczenie - dwukrotne – ogłoszenia w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim i na swoich stronach internetowych o takiej możliwości. W ogłoszeniu mają się znaleźć dane kredytobiorcy wraz informacją o zawarciu przez niego umowy odwróconego kredytu hipotecznego i możliwością spłaty zaciągniętego zobowiązania.

Bank będzie mógł wystąpić do sądu spadku o powołanie kuratora w celu przeniesienia na niego prawa do nieruchomości. Kurator będzie działał jako zastępca pośredni, a zatem w imieniu własnym, ale na rachunek wszystkich spadkobierców. Będzie działał do chwili uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Zakłada się przyjęcie przepisu mówiącego o tym, że kredytobiorca i spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność finansową ograniczoną wyłącznie do nieruchomości lub prawa do nieruchomości, na którym ustanowiono zabezpieczenie hipoteczne. W przypadku, gdy kredytobiorca lub jego spadkobiercy nie dokonają spłaty kredytu bank zrealizuje przysługujące mu roszczenie o przeniesienia prawa własności.

Projekt MG też do wykorzystania

Rada Ministrów przyjęła na tym samym posiedzeniu także propozycję uregulowania instytucji dożywotniego świadczenia pieniężnego w zamian za przeniesienie własności nieruchomości (tzw. renty dożywotniej), przedłożoną przez ministra gospodarki.

Jak informuje Centrum Informacyjne Rządu, propozycje zawarte w dokumencie będą punktem wyjścia do przygotowania projektu ustawy o tzw. rencie dożywotniej.

Ministerstwo Gospodarki zgłosiło potrzebę uregulowania w systemie prawnym instytucji renty dożywotniej adresowanej do osób starszych Jej istota polega na tym, że właściciel przenosi na świadczeniodawcę własność nieruchomości w zamian za dożywotnie, okresowe świadczenie pieniężne. Jednocześnie świadczeniobiorca miałby prawo dożywotniego mieszkania w nieruchomości - na jego rzecz ustanowiona byłaby służebność osobista mieszkania (budynku, lokalu mieszkalnego). Służebność osobista mieszkania pozostawałaby ponadto w mocy w przypadku przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego lub postępowania upadłościowego.

Dzisiejsze regulacje zawarte w Kodeksie cywilnym nie chronią w sposób wystarczający interesów wszystkich osób zwierających tego typu umowy. Stąd potrzeba wzmocnienia praw świadczeniobiorców i zwiększenia wymagań wobec świadczeniodawców.

Wypłaty świadczeń będą gwarantowane m.in. przez ustanowienie hipoteki na nieruchomości. Zakłada się, że hipoteka będzie zabezpieczać wierzytelności zarówno wymagalne (tj. z przeszłości), jak i przyszłe, a także odsetki, koszty postępowań sądowych i egzekucyjnych do wysokości odpowiadającej wartości mieszkania.

Proponuje się wprowadzenie wieloetapowej procedury zawierania umów. Ma to uchronić odbiorców świadczeń, z reguły osoby starsze, przed nadużyciami i pochopnym zawieraniem umów renty dożywotniej. Zakłada się, że informacje o instytucji renty dożywotniej kierowane do potencjalnych świadczeniobiorców, w tym zwłaszcza ludzi starszych, powinny być umieszczone na jednolitym arkuszu informacyjnym. Znajdą się w nim wyczerpujące informacje dotyczące m.in.: opisu instytucji renty dożywotniej, warunków jej otrzymywania, prognozowanej wysokości renty i sposobu jej wypłacania, ustanowienia na nieruchomości hipoteki i służebności osobistej mieszkania, kosztów zawarcia umowy, możliwości wypowiedzenia umowy w określonych sytuacjach, itp.

W czasie trwania umowy świadczeniodawca będzie mógł zbyć nieruchomość wyłącznie na rzecz innych podmiotów oferujących taką usługę. Zaproponowano ponadto możliwość przenoszenia umów przez podmiot oferujący rentę dożywotnią (inny niż zakład ubezpieczeń) na zakład ubezpieczeń. Takie rozwiązanie zabezpieczy ciągłość umowy w przypadku, gdy podmiot oferujący rentę nie będzie mógł spełnić wymogów określonych w ustawie.

Zabezpieczeniu interesów świadczeniobiorcy będzie służyć również możliwość wypowiedzenia umowy, gdy przestanie on – choćby czasowo – otrzymywać przysługujące mu świadczenie. Ponadto jego interes będzie chroniony także w razie upadłości świadczeniodawcy lub poddania go egzekucji. W takim wypadku przepisy przyznają świadczeniobiorcom prawo dochodzenia różnicy między wartością nieruchomości a sumą wypłaconych już świadczeń.

Podmioty zainteresowane oferowaniem renty dożywotniej będą musiały uzyskać zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego. Warunkiem uzyskania zezwolenia będzie spełnienie określonych wymogów organizacyjnych i kapitałowych.