Sąd Okręgowy w Krakowie przedstawił Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego zagadnienie budzące poważne wątpliwości prawne: Czy w obecnym stanie prawnym w postępowaniu o podział majątku wspólnego pomiędzy uczestnikami będącymi obywatelami polskimi sądom polskim przysługuje jurysdykcja krajowa co do orzekania w przedmiocie nieruchomości położnej w Wielkiej Brytanii?”.
Sprawa wiązała się z rozwodem małżonków i podziałem majątku wspólnego. Problem polegał na tym, że sporna nieruchomość znajdowała się za granicą.
Czytaj też: Podział majątku to bonus dla ludzi, którzy chcą się ugodowo rozwieść>>
Sąd drugiej instancji rozważał m.in., czy gdy przedmiotem orzekania jest nie tylko przynależność nieruchomości do majątku wspólnego lub osobistego, ale także własność nieruchomości, wystarczające do przyjęcia jurysdykcji krajowej jest wdanie się w spór i brak sprzeciwu drugiego byłego małżonka.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Ustalanie przez sąd składu majątku w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków >
Czy polski sąd orzeka?
Zdaniem Sądu Okręgowego, pogląd, że sądy polskie nie są właściwe w sprawach o prawa rzeczowe i o posiadanie nieruchomości położonej za granicą budzi wiele wątpliwości. Przede wszystkim w praktyce i doktrynie, a orzecznictwo Sądu Najwyższego tego problemu nie rozstrzygało.
Czytaj w LEX: Prawo właściwe dla podziału majątku wspólnego małżonków mających różne obywatelstwa >
Nawiązując do art. 1099 kpc.
Według tego przepisu brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew albo wniosek. Jeśli w tej sytuacji orzekać będzie sąd polski, to jest to przyczyna nieważności postępowania.
Sąd Okręgowy wskazał, że treść przepisu wywołuje w tym kontekście wątpliwość, ponieważ nie zawiera wyłączenia co do nieruchomości położonej poza granicami Polski.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie o podział majątku dorobkowego >
Dopuszczalna umowa albo spór
Wydaje się zatem, że w sprawach o podział majątku małżonkowie co do nieruchomości położonych poza granicami swojego kraju mogą dokonywać zarówno wykluczenia jurysdykcji krajowej przez zawarcie umowy, jak i przyjęcia jurysdykcji krajowej także przez zawarcie umowy lub wdanie się w spór.
Sąd Okręgowy nawiązał do art. 1106 (2) § 1 kpc, który stanowi, że do jurysdykcji krajowej należą sprawy o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
Zobacz procedurę w LEX: Ustalenie składu i wartości spadku >
Problem obywatelstwa
Powstaje więc pytanie: czy gdy przedmiotem podziału jest nieruchomość położona poza granicami Polski, wystarczające do przejęcia jurysdykcji krajowej jest posiadanie polskiego obywatelstwa przez uczestników postępowania o podziału majątku?
Odwołując się do art. 1106(2) § 2 kpc sąd wskazał, że także ten przepis nie wyłącza jurysdykcji krajowej w razie konieczności orzekania o prawach rzeczowych dotyczących nieruchomości położonej poza granicami Polski w sprawach o podział majątku, w skład którego wchodzi taka nieruchomość, jeżeli jednak znaczna część majątku znajdowałaby się w Polsce. W tym wypadku wchodzi w grę warunek, że sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym. Jednak analogia dotyczy uznania za zmarłego.
Zobacz procedurę w LEX: Dochodzenie szczególnych roszczeń w postępowaniu o podział majątku dorobkowego >
Orzekać może też sąd polski
Sąd II instancji uznał jednak, że gdyby przedmiotem było orzeczenie sądu obcego państwa w zakresie praw rzeczowych do nieruchomości położnej w Polsce, to należałoby stwierdzić brak jurysdykcji sądu państwa obcego do orzekania w zakresie materii wyłącznej sądu polskiego.
Zaznaczył, że sposób legislacji nieprzewidujący wprost braku jurysdykcji w sprawach dotyczących podziału majątku, w których rozstrzyga się o prawach rzeczowych na nieruchomości położonej poza granicami Polski, a jedynie negatywnie wskazuje na brak jurysdykcji, nie rozwiewa wątpliwości w przedmiocie przedstawionego zagadnienia prawnego, choć wskazuje raczej na istnienie braku jurysdykcji w takich sprawach.
Sygnatura akt III CZP 105/20
