Mężczyznę ujęto jeszcze tego samego dnia w miejscu jego zamieszkania. RPO zauważył, że art. 242 kodeksu karnego przewidywał w czerwcu 2022 r. grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat dla tego, kto uwalnia się sam, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy.
Na tej podstawie Sąd Rejonowy uznał go za winnego zarzucanego mu czynu i skazał go na sześć miesięcy pozbawienia wolności.
RPO zaskarżył orzeczenie na korzyść skazanego. Powołując się na art. 523 par. 1 k.p.k., wyrokowi zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa materialnego, to jest art. 242 par. 1 k.k. - poprzez jego błędne zastosowanie w sytuacji, gdy czyn przypisany oskarżonemu nie wyczerpywał znamion tego przestępstwa.
Kasacja wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku i uniewinnienie obywatela.
Brak zamknięcia
Zatrudnienie osób pozbawionych wolności może być realizowane w pełnym systemie konwojowania (art. 90 pkt 2 k.k.w.) i w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojenta (art. 91 pkt 2 k.k.w. i art. 92 pkt 2 k.k.w.).
Przestępstwo z art. 242 par. 1 k.k. popełnia ten, kto „uwalnia się sam, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy”.
Kwestia wypełnienia znamion tego przestępstwa przez oddalenie się z miejsca zatrudnienia poza zakładem karnym w systemie bez konwojenta była przedmiotem licznych kontrowersji i rozbieżności w orzecznictwie. Wątpliwości budziło, czy brak faktycznego zamknięcia lub straży w czasie wykonywania pracy pozwala na kwalifikację oddalenia się sprawcy z miejsca zatrudnienia jako „uwolnienia się" w rozumieniu art. 242 par. 1 kk.
Ważna uchwała Izby Karnej
Wątpliwości te rozstrzygnęła uchwała Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 2021 r. (I KZP 9/20). Zgodnie z nią „samowolne opuszczenie miejsca pracy przez skazanego, zatrudnionego poza terenem zakładu karnego w systemie bez konwojenta, na podstawie art. 91 pkt 2 k.k.w., nie stanowi czynności sprawczej przestępstwa określonego w art. 242 par. 1 k.k.".
W uzasadnieniu SN podkreślił, że przestępstwa samouwolnienia można się dopuścić tylko wtedy, gdy dana osoba jest faktycznie izolowana, a więc znajduje się w odpowiednim miejscu zamknięcia lub „pod strażą" czy dozorem. „Uwolnienie się", o którym mowa w art. 242 par. 1 k.k., musi wiązać się z przełamaniem fizycznie istniejącej bariery.
Wyjście z zakładu karnego w celu wykonywania pracy w systemie bez konwojenta jest legalnym opuszczeniem zakładu. W czasie pracy skazany nie pozostaje pod dozorem służby więziennej. Mimo że pozostaje on formalnie pozbawiony wolności, to nie jest jej pozbawiony faktycznie. Brak więc niezbędnego dla wypełnienia znamion z art. 242 par. 1 k.k. elementu materialnego „pozbawienia wolności".
Skoro taki sprawca nie musi przełamywać żadnej bariery, by się oddalić z miejsca pracy (gdyż taka bariera nie istnieje), to nie ma w jego zachowaniu niezbędnego elementu "wyzwolenia się spod kontroli". Chociaż jest on formalnie pozbawiony wolności, to nie jest faktycznie ograniczona jego swoboda wyboru miejsca przebywania. Nie dochodzi więc do "uwolnienia się", gdyż sprawca pozostaje faktycznie (chociaż nieformalnie) "uwolniony".
W świetle tej argumentacji SN, którą RPO w pełni podziela oraz wedle przyjętego przez sąd opisu czynu, przypisany obywatelowi czyn nie wyczerpuje znamion przestępstwa z art. 242 par.1 k.k.
Zarazem kasacja podkreśla, że ustawą z 5 sierpnia 2022 r. do art. 242 k.k. dodano nowy paragraf 1a, penalizujący samowolne opuszczenie wyznaczonego miejsca wykonywania pracy lub samowolne poza nim pozostawanie przez osobę pozbawioną wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy oraz przebywającą bez dozoru poza zakładem karnym lub aresztem śledczym w związku z wykonywaniem pracy. Skoro jednak przepis ten wszedł w życie 1 stycznia 2023 r., nie może być brany pod uwagę przy kwalifikacji prawnej czynu oskarżonego.
Przypisanie mu przestępstwa z art. 242 par. 1 k.k. było zatem błędne.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
