1. Wysokość odprawy pośmiertnej

Wysokość odprawy pośmiertnej jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:

  1. 1-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
  2. 3-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
  3. 6-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.


Do okresu zatrudnienia, od którego zależy wysokość odprawy, zalicza się pracownikowi okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach określonych w art. 231 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – k.p. (np. w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części) oraz w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika (np. w przypadku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego).

2. Podmioty uprawnione do otrzymania odprawy pośmiertnej

Odprawa pośmiertna przysługuje małżonkowi pracownika oraz innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Zgodnie z art. 68-71 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.), do renty rodzinnej mają prawo:

  • 1) Małżonek, który w chwili śmierci współmałżonka osiągnął wiek 50 lat lub był niezdolny do pracy, albo który wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
  • 2) Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione:
    • a)do ukończenia 16 lat,
    • b)do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
    • c)bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt a) lub b).

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Jak orzekł sąd apelacyjny w wyroku z dnia 24 stycznia 2001 r., III AUa 1410/001:
„za datę ukończenia nauki na wyższej uczelni przyjmuje się dzień odebrania dyplomu ukończenia studiów, a nie dzień obrony pracy magisterskiej (dyplomowej). Ukończenie studiów wiąże się nie tylko z obroną tej pracy, lecz również z odbiorem dyplomu. Absolwentem wyższej uczelni jest bowiem osoba, która legitymuje się dyplomem jej ukończenia".

  • 3) Przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, które spełniają warunki określone w pkt 1), a ponadto:

a) zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz

b) nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:

•nie mogą zapewnić im utrzymania albo

•ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

  • 4) Rodzice (za rodziców uważa się w tym zakresie również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające), jeżeli:
    • a)ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania,
    • b)spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca w pkt 3).


Odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny. Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy odpowiedniej kwoty.
Wyjątek w zakresie obowiązku wypłaty odprawy pośmiertnej dotyczy pracodawcy, który ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa przysługująca według art. 93 k.p. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.

3. Zwolnienie od podatku dochodowego

Wypłata odprawy pośmiertnej, przyznanej na podstawie przytoczonych wyżej przepisów, nie wymaga naliczenia i potrącenia zaliczki na podatek dochodowy, bowiem ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) – u.p.d.o.f., wymienia w art. 21 ust. 1 pkt 7 jako wolne od podatku dochodowego właśnie odprawy pośmiertne i zasiłki pogrzebowe.
Pozostaje jednak do rozważenia inny aspekt: czy podobnemu zwolnieniu będą podlegały wypłaty odpraw pośmiertnych dokonane w wyższej niż przewidziana w art. 93 k.p. wysokości lub przyznane na podstawie innych uregulowań.

Art. 21 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f. stanowi, iż wolne od podatku są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem:

  • a) określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
  • b) odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
  • c) odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,
  • d) odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,
  • e) odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,
  • f )odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali lub liniowo,
  • g) odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.


Z literalnego brzmienia powyższego przepisu wynika, że nie wszystkie odszkodowania otrzymywane przez osoby fizyczne są zwolnione z opodatkowania: ze zwolnienia korzystają jedynie te odszkodowania, których prawo do otrzymania wynika wprost z przepisów ustawy (z wyjątkiem wyłączonych ze zwolnienia przez ustawodawcę). Oznacza to, że zaliczenie dodatkowo wypłaconej kwoty do odszkodowań spowodowałoby konieczność naliczenia i potrącenia podatku dochodowego od osób fizycznych – podstawą wypłaty nie jest bowiem przepis ustawowy. Jak zaznaczył w piśmie z dnia 6 lutego 2003 r., PD-415/2/20032, Urząd Skarbowy Ostróda, „stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – nie korzystają ze zwolnienia odszkodowania (odprawy) wypłacone między innymi stosownie do postanowień:

  • ponadzakładowych układów zbiorowych pracy,
  • pakietów socjalnych, (…)”.