1. Zmiana stawek podatku
Z dniem 1 stycznia 2011 r. następuje generalna podwyżka stawek VAT. Podwyżka stawek VAT ma charakter czasowy i w deklarowanym zamierzeniu ustawodawcy ma obowiązywać przez okres 3 lat (od 1 stycznia 2011 r. do 31 grudnia 2013 r.). Podwyżka dotyczy stawki podstawowej oraz stawki obniżonej. W miejsce stawki 22% przejściowo została wprowadzona stawka 23%. Natomiast w miejsce stawki obniżonej 7% wprowadzono stawkę 8%.
Zmiany te zostały dokonane ustawą z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578).
Jednocześnie podwyżka ta zbiegła się w czasie z upływem okresów przejściowych na stosowanie stawki obniżonej 3% oraz na stosowanie stawki 0% dla niektórych towarów. W następstwie powyższej zmiany, a także mając na uwadze cenotwórczy charakter VAT w przypadku wielu towarów, ustawodawca zdecydował się wprowadzić drugą obniżoną stawkę VAT wynoszącą 5%.
Ta ostatnia, tj. stawka 5% VAT, nie ma charakteru przejściowego. Ma obowiązywać także po 31 grudnia 2013 r. (kiedy to – zgodnie z przepisami przejściowymi – stawki VAT mają wrócić do poziomu 22% oraz 7%). Stawka 5% VAT ma zastosowanie tylko i wyłącznie do towarów. Stawką tą nie są objęte żadne usługi. Lista towarów objętych stawką 5% VAT jest zawarta w dodanym do ustawy załączniku nr 10 do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, z późn. zm.) - dalej u.p.t.u. Są to przede wszystkim towary dotychczas objęte stawką 3% i towary objęte stawką 0% VAT (dla których straciła ona moc – książki oraz czasopisma specjalistyczne) oraz niektóre towary dotychczas objęte stawką 7% VAT.
Należy w tym miejscu zauważyć, że część towarów mających podlegać opodatkowaniu według stawki 5% VAT (wymieniona w załączniku nr 10 do ustawy) jest także wymieniona jako towary podlegające opodatkowaniu według stawki 7% VAT (obecnie 8% VAT). Z żadnych przepisów nie wynika, który z przepisów jest bardziej szczególny, czy ten wprowadzający stawkę 5%, czy też wprowadzający stawkę 7% (8%) VAT.
Wprawdzie już wcześniej ustawodawca stosował podobną technikę – towary objęte stawką 3% były także wymienione w załączniku nr 3 do u.p.t.u. (jako objęte stawką 7% VAT) - wówczas jednak można było wnioskować, że przepisy wprowadzające stawkę 3%, jako przepisy przejściowe, mają charakter szczególny i wyłączają zastosowanie przepisów wprowadzających stawkę 7% VAT.
Obecnie ani przepisy o stawce 5%, ani przepisy o stawce 7% (8%) nie mają charakteru przejściowego. Można nawet twierdzić, że to właśnie przepisy, które przejściowo wprowadzają stawkę 8% w miejsce stawki 7%, mają charakter przejściowy i wyłączają zastosowanie stawki 3%.
Jest to oczywiście niezgodne z intencją ustawodawcy, który zamierzał objąć określone towary stawką 5% VAT zamiast dotychczasowej stawki 7% (8%) VAT. Można na tej podstawie mniemać, że przepisy wprowadzające stawkę 5% VAT mają mieć charakter bardziej szczególny i powinny znajdować zastosowanie zamiast przepisów wprowadzających stawkę 7% (8%) VAT.
Można także przypuszczać, że przepisy wprowadzające stawkę 5%, jako że zostały wprowadzone później, mają pierwszeństwo zastosowania.
Niemniej jednak powyższą sytuację trzeba ocenić zdecydowanie negatywnie z punktu widzenia zasad tworzenia prawa.
2. Regulacje przejściowe – czynności wykonane na przełomie 2010 i 2011 r.
Przepisy wspólnotowe stanowią, że - co do zasady - stosuje się regulację obowiązującą na czas powstania obowiązku podatkowego, natomiast państwa członkowskie upoważnione są do wprowadzenia odpowiednich zasad przejściowych, które umożliwiłyby stosowanie stawek podatku z dnia, w którym nastąpiło zdarzenie podlegające opodatkowaniu, a nie z chwili powstania obowiązku podatkowego.
Z takich też możliwości skorzystał polski ustawodawca, wprowadzając przepisy zawarte w art. 41 ust. 14a-14h u.p.t.u. Powyższe regulacje mają znajdować zastosowanie przy każdej ewentualnej zmianie stawek podatku. Nie są to regulacje stworzone wyłącznie na potrzeby zmiany stawek podatku, jaka miała miejsce z dniem 1 stycznia 2011 r.
Co do zasady - zgodnie z regulacjami przejściowymi - o stawce podatku decydować ma moment wykonania czynności, a nie chwila powstania obowiązku podatkowego. Ma być bowiem stosowana stawka z dnia wykonania czynności.
Przykład 1
Sprzedaż (wydanie) towaru miała miejsce 30 grudnia 2010 r. Fakturę wystawiono 3 stycznia 2011 r. Obowiązek podatkowy powstaje w styczniu 2011 r. Podatek będzie rozliczany w styczniu. Z uwagi na to, że wydanie towaru miało miejsce jeszcze w 2010 r., sprzedaż towaru będzie opodatkowana z zastosowaniem stawki 22% VAT.
Przepisy określają jednocześnie moment wykonania „czynności, dla których w związku z ich wykonywaniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń".
Z powyższego wynikałoby, że komentowana regulacja dotyczyłaby przypadku świadczenia usług w sposób ciągły, dla której ustalone są co najmniej dwa następujące po sobie terminy rozliczeń. Wydaje się jednak, że nie ma racjonalnego powodu, aby nie zastosować rej regulacji również do sytuacji, w której usługa między stronami świadczona jest tylko w jednym okresie (aczkolwiek rozliczana jest właśnie za ten okres). Takie usługi są uznane za wykonane z chwilą upływu danego okresu.
Przykład 2
Podatnik X świadczy usługi najmu. Czynsz ma charakter miesięczny i jest płatny z dołu do 10. dnia następnego miesiąca. Czynsz za grudzień zostaje zapłacony 4 stycznia 2011 r. Powinien być opodatkowany z zastosowaniem (dotychczasowej) stawki 22% VAT. Usługa najmu za grudzień została bowiem wykonana 31 grudnia 2010 r. (z chwilą zakończenia okresu rozliczeniowego).
W szczególny sposób zostały potraktowane usługi świadczone w okresach rozliczeniowych, jeśli te okresy rozliczeniowe rozpoczęły się pod rządami dotychczasowych przepisów (tu: przed 1 stycznia 2011 r.), zaś kończą się już pod rządami przepisów nowych (tu: po 31 grudnia 2010 r.).
W takim przypadku komentowane przepisy przyjmują regułę podzielenia okresu rozliczeniowego na dwie części („starą" i „nową"). W zależności od tego, czy jest możliwe faktyczne określenie, w jakiej części usługa jest wykonana pod rządami jakich stawek, czy też nie jest to możliwe, ustawa przewiduje:
– podzielenie okresu na dwie części i przyporządkowanie mu faktycznie wykonanych w danym okresie czynności;
– podzielenie okresu na dwie części i przyporządkowanie mu proporcjonalnie wykonanych w danym okresie czynności.
W tym drugim przypadku, gdy nie jest możliwe określenie faktycznego wykonania poszczególnych części czynności, okres rozliczeniowy (i w konsekwencji podstawę opodatkowania) należy podzielić proporcjonalnie do długości trwania danego okresu pod rządami dotychczasowej stawki w całości trwania okresu i odpowiednio proporcjonalnie do długości trwania okresu pod rządami nowej stawki w całości trwania danego okresu.
Wydaje się przy tym, że ową niemożliwość trzeba rozumieć praktycznie, a nie obiektywnie. Jeśli zatem ustalenie faktycznego wykonania części usługi przed zmianą stawek i po zmianie stawki byłoby nader utrudnione (praktycznie niemożliwe, choć obiektywnie możliwe), to wówczas należy się posłużyć proporcją.
Przykład 3
Usługa dostarczania wody zostaje wykonana w okresie od 15 grudnia 2010 r. do 14 lutego 2011 r.
Jedna część usługi (ze stawką 7% VAT) wykonana jest w okresie od 15 grudnia 2010 r. do 31 grudnia 2010 r. (17 dni). Druga część usługi (ze stawką 8% VAT) wykonana jest w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 14 lutego 2011 r. (45 dni).
Podstawę opodatkowania (całą kwotę należną za świadczoną w powyższym okresie usługę) należałoby zatem podzielić na 17/62 oraz na 45/62. Pierwsza część będzie opodatkowana z zastosowaniem stawki 7% VAT, zaś druga część - stawki 8% VAT.
Należy przy tym przyjąć, że jeśli elementy składowe usługi świadczonej w okresie rozliczeniowym można zidentyfikować i określić co do momentu ich wykonania, to wówczas należałoby opodatkować poszczególne części składowe właściwą stawką. Przykładem może być usługa telekomunikacyjna wykonana w okresie grudzień -styczeń.
Usługę abonamentową należałoby podzielić proporcjonalnie do długości trwania okresów na część opodatkowaną stawką dotychczasową i część opodatkowaną stawką nową. Natomiast konkretne rozmowy telefoniczne, wysłane wiadomości, transmisje danych pakietowych itd. powinny być opodatkowane stawką właściwą dla momentu ich zaistnienia.
Szczególna regulacja dotyczy dostarczania mediów (energii, ciepła, usług telekomunikacyjnych, odprowadzania ścieków). W ich przypadku istnieje możliwość wystawiania faktur dotyczących przyszłych okresów. Możliwe jest zatem, że w okresie obowiązywania starej stawki wystawiona zostanie faktura obejmująca okres, w którym zastosowanie będą już miały – w jego części bądź całości – nowe stawki. Podatnicy nie będą jednak musieli wystawiać faktur korygujących i korygować sprzedaży w styczniu (poprzez zastosowanie właściwych stawek do sprzedaży z tych okresów), pod warunkiem że w pierwszej fakturze wystawionej już w 2011 r. dokonana zostanie korekta rozliczenia objętego fakturą wcześniejszą (na której to fakturze zastosowano poprzednie stawki). Korekta ta musi być dokonana w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia zmiany stawki (czyli do 30 czerwca 2011 r.).
W wyjątkowy sposób potraktowano zaliczki (płatności przyjęte przed wydaniem towarów bądź wykonaniem usługi). Zastosowanie do zaliczek ogólnych reguł przejściowych (opisanych wyżej) prowadziłoby do tego, że do zaliczek znajdowałaby zastosowanie stawka właściwa z chwili ich przyjęcia, lecz podatek należny musiałby następnie podlegać korekcie, gdyby czynność wykonano już w czasie obowiązywania nowej stawki.
Ustawodawca zdecydował się jednak na przyjęcie innego rozwiązania. Zmiana stawki podatku w odniesieniu do czynności wykonywanej już pod rządami nowej stawki podatku nie powoduje zmiany wysokości opodatkowania względem zaliczek (całości lub części należności otrzymywanych przed wykonaniem czynności) przyjętych przed dniem zmiany stawki podatku.
Przykład 4
Podatnik (developer) dnia 30 grudnia 2010 r. przyjął zaliczkę w kwocie 100.000 zł netto na poczet zapłaty za dostawę mieszkania (liczącego 180 m2 powierzchni użytkowej). Opodatkował ją stawką 7% VAT.
Mieszkanie będzie oddane do użytku w połowie 2011 r. Nie trzeba będzie wówczas korygować podatku należnego od zaliczek przyjętych w grudniu (chociaż będzie wtedy obowiązywać inna stawka podatku niż w chwili przyjęcia zaliczki).
Powyższe zasady mają odpowiednie zastosowanie do przypadków, w których – w następstwie zmiany przepisów – pewna czynność:
– była zwolniona, zaś po zmianie przepisów już nie korzysta ze zwolnienia;
– była opodatkowana, zaś po zmianie przepisów jest już zwolniona.
Adam Bartosiewicz, Ryszard Kubacki
Z dniem 1 stycznia 2011 r. następuje generalna podwyżka stawek VAT. Podwyżka stawek VAT ma charakter czasowy i w deklarowanym zamierzeniu ustawodawcy ma obowiązywać przez okres 3 lat (od 1 stycznia 2011 r. do 31 grudnia 2013 r.). Podwyżka dotyczy stawki podstawowej oraz stawki obniżonej. W miejsce stawki 22% przejściowo została wprowadzona stawka 23%. Natomiast w miejsce stawki obniżonej 7% wprowadzono stawkę 8%.
Zmiany te zostały dokonane ustawą z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578).
Jednocześnie podwyżka ta zbiegła się w czasie z upływem okresów przejściowych na stosowanie stawki obniżonej 3% oraz na stosowanie stawki 0% dla niektórych towarów. W następstwie powyższej zmiany, a także mając na uwadze cenotwórczy charakter VAT w przypadku wielu towarów, ustawodawca zdecydował się wprowadzić drugą obniżoną stawkę VAT wynoszącą 5%.
Ta ostatnia, tj. stawka 5% VAT, nie ma charakteru przejściowego. Ma obowiązywać także po 31 grudnia 2013 r. (kiedy to – zgodnie z przepisami przejściowymi – stawki VAT mają wrócić do poziomu 22% oraz 7%). Stawka 5% VAT ma zastosowanie tylko i wyłącznie do towarów. Stawką tą nie są objęte żadne usługi. Lista towarów objętych stawką 5% VAT jest zawarta w dodanym do ustawy załączniku nr 10 do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, z późn. zm.) - dalej u.p.t.u. Są to przede wszystkim towary dotychczas objęte stawką 3% i towary objęte stawką 0% VAT (dla których straciła ona moc – książki oraz czasopisma specjalistyczne) oraz niektóre towary dotychczas objęte stawką 7% VAT.
Należy w tym miejscu zauważyć, że część towarów mających podlegać opodatkowaniu według stawki 5% VAT (wymieniona w załączniku nr 10 do ustawy) jest także wymieniona jako towary podlegające opodatkowaniu według stawki 7% VAT (obecnie 8% VAT). Z żadnych przepisów nie wynika, który z przepisów jest bardziej szczególny, czy ten wprowadzający stawkę 5%, czy też wprowadzający stawkę 7% (8%) VAT.
Wprawdzie już wcześniej ustawodawca stosował podobną technikę – towary objęte stawką 3% były także wymienione w załączniku nr 3 do u.p.t.u. (jako objęte stawką 7% VAT) - wówczas jednak można było wnioskować, że przepisy wprowadzające stawkę 3%, jako przepisy przejściowe, mają charakter szczególny i wyłączają zastosowanie przepisów wprowadzających stawkę 7% VAT.
Obecnie ani przepisy o stawce 5%, ani przepisy o stawce 7% (8%) nie mają charakteru przejściowego. Można nawet twierdzić, że to właśnie przepisy, które przejściowo wprowadzają stawkę 8% w miejsce stawki 7%, mają charakter przejściowy i wyłączają zastosowanie stawki 3%.
Jest to oczywiście niezgodne z intencją ustawodawcy, który zamierzał objąć określone towary stawką 5% VAT zamiast dotychczasowej stawki 7% (8%) VAT. Można na tej podstawie mniemać, że przepisy wprowadzające stawkę 5% VAT mają mieć charakter bardziej szczególny i powinny znajdować zastosowanie zamiast przepisów wprowadzających stawkę 7% (8%) VAT.
Można także przypuszczać, że przepisy wprowadzające stawkę 5%, jako że zostały wprowadzone później, mają pierwszeństwo zastosowania.
Niemniej jednak powyższą sytuację trzeba ocenić zdecydowanie negatywnie z punktu widzenia zasad tworzenia prawa.
2. Regulacje przejściowe – czynności wykonane na przełomie 2010 i 2011 r.
Przepisy wspólnotowe stanowią, że - co do zasady - stosuje się regulację obowiązującą na czas powstania obowiązku podatkowego, natomiast państwa członkowskie upoważnione są do wprowadzenia odpowiednich zasad przejściowych, które umożliwiłyby stosowanie stawek podatku z dnia, w którym nastąpiło zdarzenie podlegające opodatkowaniu, a nie z chwili powstania obowiązku podatkowego.
Z takich też możliwości skorzystał polski ustawodawca, wprowadzając przepisy zawarte w art. 41 ust. 14a-14h u.p.t.u. Powyższe regulacje mają znajdować zastosowanie przy każdej ewentualnej zmianie stawek podatku. Nie są to regulacje stworzone wyłącznie na potrzeby zmiany stawek podatku, jaka miała miejsce z dniem 1 stycznia 2011 r.
Co do zasady - zgodnie z regulacjami przejściowymi - o stawce podatku decydować ma moment wykonania czynności, a nie chwila powstania obowiązku podatkowego. Ma być bowiem stosowana stawka z dnia wykonania czynności.
Przykład 1
Sprzedaż (wydanie) towaru miała miejsce 30 grudnia 2010 r. Fakturę wystawiono 3 stycznia 2011 r. Obowiązek podatkowy powstaje w styczniu 2011 r. Podatek będzie rozliczany w styczniu. Z uwagi na to, że wydanie towaru miało miejsce jeszcze w 2010 r., sprzedaż towaru będzie opodatkowana z zastosowaniem stawki 22% VAT.
Przepisy określają jednocześnie moment wykonania „czynności, dla których w związku z ich wykonywaniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń".
Z powyższego wynikałoby, że komentowana regulacja dotyczyłaby przypadku świadczenia usług w sposób ciągły, dla której ustalone są co najmniej dwa następujące po sobie terminy rozliczeń. Wydaje się jednak, że nie ma racjonalnego powodu, aby nie zastosować rej regulacji również do sytuacji, w której usługa między stronami świadczona jest tylko w jednym okresie (aczkolwiek rozliczana jest właśnie za ten okres). Takie usługi są uznane za wykonane z chwilą upływu danego okresu.
Przykład 2
Podatnik X świadczy usługi najmu. Czynsz ma charakter miesięczny i jest płatny z dołu do 10. dnia następnego miesiąca. Czynsz za grudzień zostaje zapłacony 4 stycznia 2011 r. Powinien być opodatkowany z zastosowaniem (dotychczasowej) stawki 22% VAT. Usługa najmu za grudzień została bowiem wykonana 31 grudnia 2010 r. (z chwilą zakończenia okresu rozliczeniowego).
W szczególny sposób zostały potraktowane usługi świadczone w okresach rozliczeniowych, jeśli te okresy rozliczeniowe rozpoczęły się pod rządami dotychczasowych przepisów (tu: przed 1 stycznia 2011 r.), zaś kończą się już pod rządami przepisów nowych (tu: po 31 grudnia 2010 r.).
W takim przypadku komentowane przepisy przyjmują regułę podzielenia okresu rozliczeniowego na dwie części („starą" i „nową"). W zależności od tego, czy jest możliwe faktyczne określenie, w jakiej części usługa jest wykonana pod rządami jakich stawek, czy też nie jest to możliwe, ustawa przewiduje:
– podzielenie okresu na dwie części i przyporządkowanie mu faktycznie wykonanych w danym okresie czynności;
– podzielenie okresu na dwie części i przyporządkowanie mu proporcjonalnie wykonanych w danym okresie czynności.
W tym drugim przypadku, gdy nie jest możliwe określenie faktycznego wykonania poszczególnych części czynności, okres rozliczeniowy (i w konsekwencji podstawę opodatkowania) należy podzielić proporcjonalnie do długości trwania danego okresu pod rządami dotychczasowej stawki w całości trwania okresu i odpowiednio proporcjonalnie do długości trwania okresu pod rządami nowej stawki w całości trwania danego okresu.
Wydaje się przy tym, że ową niemożliwość trzeba rozumieć praktycznie, a nie obiektywnie. Jeśli zatem ustalenie faktycznego wykonania części usługi przed zmianą stawek i po zmianie stawki byłoby nader utrudnione (praktycznie niemożliwe, choć obiektywnie możliwe), to wówczas należy się posłużyć proporcją.
Przykład 3
Usługa dostarczania wody zostaje wykonana w okresie od 15 grudnia 2010 r. do 14 lutego 2011 r.
Jedna część usługi (ze stawką 7% VAT) wykonana jest w okresie od 15 grudnia 2010 r. do 31 grudnia 2010 r. (17 dni). Druga część usługi (ze stawką 8% VAT) wykonana jest w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 14 lutego 2011 r. (45 dni).
Podstawę opodatkowania (całą kwotę należną za świadczoną w powyższym okresie usługę) należałoby zatem podzielić na 17/62 oraz na 45/62. Pierwsza część będzie opodatkowana z zastosowaniem stawki 7% VAT, zaś druga część - stawki 8% VAT.
Należy przy tym przyjąć, że jeśli elementy składowe usługi świadczonej w okresie rozliczeniowym można zidentyfikować i określić co do momentu ich wykonania, to wówczas należałoby opodatkować poszczególne części składowe właściwą stawką. Przykładem może być usługa telekomunikacyjna wykonana w okresie grudzień -styczeń.
Usługę abonamentową należałoby podzielić proporcjonalnie do długości trwania okresów na część opodatkowaną stawką dotychczasową i część opodatkowaną stawką nową. Natomiast konkretne rozmowy telefoniczne, wysłane wiadomości, transmisje danych pakietowych itd. powinny być opodatkowane stawką właściwą dla momentu ich zaistnienia.
Szczególna regulacja dotyczy dostarczania mediów (energii, ciepła, usług telekomunikacyjnych, odprowadzania ścieków). W ich przypadku istnieje możliwość wystawiania faktur dotyczących przyszłych okresów. Możliwe jest zatem, że w okresie obowiązywania starej stawki wystawiona zostanie faktura obejmująca okres, w którym zastosowanie będą już miały – w jego części bądź całości – nowe stawki. Podatnicy nie będą jednak musieli wystawiać faktur korygujących i korygować sprzedaży w styczniu (poprzez zastosowanie właściwych stawek do sprzedaży z tych okresów), pod warunkiem że w pierwszej fakturze wystawionej już w 2011 r. dokonana zostanie korekta rozliczenia objętego fakturą wcześniejszą (na której to fakturze zastosowano poprzednie stawki). Korekta ta musi być dokonana w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia zmiany stawki (czyli do 30 czerwca 2011 r.).
W wyjątkowy sposób potraktowano zaliczki (płatności przyjęte przed wydaniem towarów bądź wykonaniem usługi). Zastosowanie do zaliczek ogólnych reguł przejściowych (opisanych wyżej) prowadziłoby do tego, że do zaliczek znajdowałaby zastosowanie stawka właściwa z chwili ich przyjęcia, lecz podatek należny musiałby następnie podlegać korekcie, gdyby czynność wykonano już w czasie obowiązywania nowej stawki.
Ustawodawca zdecydował się jednak na przyjęcie innego rozwiązania. Zmiana stawki podatku w odniesieniu do czynności wykonywanej już pod rządami nowej stawki podatku nie powoduje zmiany wysokości opodatkowania względem zaliczek (całości lub części należności otrzymywanych przed wykonaniem czynności) przyjętych przed dniem zmiany stawki podatku.
Przykład 4
Podatnik (developer) dnia 30 grudnia 2010 r. przyjął zaliczkę w kwocie 100.000 zł netto na poczet zapłaty za dostawę mieszkania (liczącego 180 m2 powierzchni użytkowej). Opodatkował ją stawką 7% VAT.
Mieszkanie będzie oddane do użytku w połowie 2011 r. Nie trzeba będzie wówczas korygować podatku należnego od zaliczek przyjętych w grudniu (chociaż będzie wtedy obowiązywać inna stawka podatku niż w chwili przyjęcia zaliczki).
Powyższe zasady mają odpowiednie zastosowanie do przypadków, w których – w następstwie zmiany przepisów – pewna czynność:
– była zwolniona, zaś po zmianie przepisów już nie korzysta ze zwolnienia;
– była opodatkowana, zaś po zmianie przepisów jest już zwolniona.
Adam Bartosiewicz, Ryszard Kubacki