Przedsiębiorca, który jednocześnie zatrudni się na umowę o pracę w innym państwie unijnym może nie płacić składek z firmy w Polsce. Sąd Najwyższy w wyroku z 3 czerwca 2013 r. uznał, że takie działanie jest legalne i ZUS nie może podważać zagranicznych umów o pracę.

Sąd badał sprawę kobiety, prowadzącej firmę w Polsce od 2003 r. (z tego tytułu płaciła składki). Po 7 latach prowadzenia działalności zawarła umowę o pracę na czas nieokreślony na 1/8 etatu z pracodawcą z siedzibą na Słowacji. Pracą było rozprowadzanie ulotek oraz zachęcanie firm i osób do korzystania ze szkoleń internetowych. Wynagrodzenie miesięczne wynosiło 38,50 EUR. Po zawarciu umowy kobieta wyrejestrowała firmę z polskich ubezpieczeń i przestała płacić składki ZUS, po czym wystąpiła o ustalenie ustawodawstwa słowackiego jako właściwego dla jej ubezpieczenia społecznego. ZUS zażądał od niej szczegółów o wykonywanych przez nią czynności: gdzie pracuje, jakie ma konkretnie obowiązki i jak często świadczy pracę. Powoływał się na art. 3 ust. 2 rozporządzenia unijnego nr 987/2009 z 16 września 2009 r. Pracownica nie przedstawiła jednak żadnych dowodów, poza umową o pracę. ZUS wydał decyzję o podleganiu przez nią polskiemu ubezpieczeniu społecznemu.

Sąd w I instancji oddalił jej odwołania i uznał, że nie doszło do powstania stosunku pracy w innym państwie Unii, i nie ma potrzeby stosowania reguł koordynacji ubezpieczeń społecznych. Również w sądzie apelacyjnym pracownica przegrała. Sąd II instancji stwierdził bowiem, że umowa o pracę zawarta z pracodawcą słowackim jest nieważna, jako służąca obejściu prawa (art. 58 KC), a jej nieważność wyłącza zastosowanie art. 13 rozporządzenia nr 883/2004.

Kobieta złożyła skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Ten przyznał jej rację i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd stwierdził, że nie jest dopuszczalna ocena stosunku prawnego będącego tytułem ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim przez ZUS bez wymaganego trybu określonego w art. 16 rozporządzenia nr 987/2009. Zgodnie z nim, o tymczasowym określeniu prawa, według którego obejmuje się osobę ubezpieczeniem społecznym ZUS informuje organy emerytalne państwa, w którym wykonywana jest praca. Od tej chwili biegnie termin dwóch miesięcy, w którym przynajmniej jedna z instytucji może poinformować ZUS o niemożności zaakceptowania ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii. Gdy to nie nastąpi, tymczasowe określenie ustawodawstwa staje się ostateczne. Współdziałanie organów ubezpieczeniowych różnych państw unijnych oznacza, że do nich i do sądu krajowego należy ustalenie, w którym państwie osoba powinna być ubezpieczona. Organ rentowy ani sądy nie mogą doprowadzić do sytuacji, w której przedsiębiorca nie będzie nigdzie ubezpieczony lub będzie obowiązkowo ubezpieczony w więcej niż jednym państwie. Decyzji ZUS, w której organ uczynił zastrzeżenia co do istnienia umowy o pracę jako tytułu ubezpieczenia społecznego w innym państwie, nie można zakwalifikować jako wydanej na podstawie art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009.

II UK 333/12

Agnieszka Rosa