Równocześnie, od dłuższego czasu utrzymuje się zainteresowanie nowoczesnymi rozwiązaniami podatkowymi w obszarze pracowniczym. Szczególnie popularne wśród branż kreatywnych oraz IT jest stosowanie tzw. 50 proc. kosztów autorskich, czyli zwiększonych kosztów uzyskania przychodu za przeniesienie praw autorskich do utworów stworzonych przez pracowników-twórców w trakcie zatrudnienia. Rozwiązanie jest korzystne dla pracowników, którzy płacąc zaliczki na podatek dochodowy od niższej kwoty (bo mają zwiększone koszty), efektywnie otrzymują wyższe wynagrodzenie netto „na rękę”.
Rozwiązanie to byłoby jeszcze bardziej korzystne, gdyby tzw. wynagrodzenie autorskie (czyli za przeniesienie praw autorskich do utworów) było wliczane do minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wtedy efekt zwiększenia wynagrodzenia netto byłby jeszcze bardziej odczuwalny dla pracowników-twórców oraz, pośrednio, dla pracodawców.
Czytaj również: Płaca minimalna szybko rośnie i zaburza proporcje na rynku pracy>>
Co wliczać do minimalnego wynagrodzenia za pracę?
Pracodawca ma obowiązek wypłaty pracownikowi wynagrodzenia w kwocie równej co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu za pracę, którego wysokość określana jest corocznie rozporządzeniem Rady Ministrów.
Często utożsamia się minimalne wynagrodzenie z tzw. wynagrodzeniem zasadniczym. Nie jest to prawidłowe. Przy obliczaniu, czy dany pracownik otrzymał w danym miesiącu wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia, należy wziąć pod uwagę wszystkie składniki wynagrodzenia, chyba że są one wykluczone zgodnie z ustawą z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Najczęściej w praktyce do minimalnego wynagrodzenia zaliczane są różnego rodzaju premie, prowizje, nagrody uznaniowe lub inne dodatki. Pracodawcy muszą jednak pamiętać, że zgodnie z art. 6 ust. 4 ww. ustawy do obliczenia wysokości wynagrodzenia pracownika przyjmuje się przysługujące pracownikowi składniki wynagrodzenia i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy, zaliczone według zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określonych przez Główny Urząd Statystyczny do wynagrodzeń osobowych, z zastrzeżeniem ust. 5.
W ust. 5 wymienione są te składniki, których nie można wliczać do wynagrodzenia minimalnego. Są to: nagroda jubileuszowa, odprawa emerytalna i rentowa, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatek do wynagrodzenia za pracę w porze nocnej, dodatek za staż pracy oraz dodatek za szczególne warunki pracy.
Jak widać, na liście składników wyłączonych z minimalnego wynagrodzenia ustawą nie ma tzw. wynagrodzenia autorskiego. Pomimo to, w większości przypadków nie wlicza się go jednak do wynagrodzenia minimalnego. Naszym zdaniem nie jest to uzasadnione i może być niekorzystne dla pracowników.
Charakter prawny wynagrodzenia autorskiego
Zgodnie z art. 12 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych pracodawca nabywa z mocy prawa majątkowe prawa autorskie do utworów stworzonych przez pracownika w ramach stosunku pracy. Pracownikowi jako twórcy nie przysługuje odrębne wynagrodzenie za przeniesienie tych praw na pracodawcę. Możliwa jest jednak zmiana tego ustawowego mechanizmu w umowie o pracę lub w aneksie do niej.
W praktyce zmiana tego mechanizmu i wyodrębnienie wynagrodzenia autorskiego konieczne jest w przypadku stosowania tzw. 50-proc. kosztów autorskich. Zgodnie z interpretacją ogólną ministra finansów z 15 września 2020 r. (nr DD3.8201.1.2018) w sprawie zastosowania 50 proc. kosztów uzyskania przychodów do honorarium autorskiego, korzystanie ze zwiększonych 50 proc. kosztów uzyskania przychodu wymaga wskazania w umowie części przychodu pracownika stanowiącej wynagrodzenie autorskie.
Wynagrodzenie autorskie nadal pozostaje częścią wynagrodzenia za prace i nie korzysta z odmiennego traktowania w żadnym innym obszarze prawnym (np. odprowadza się od niego składki na ubezpieczenia społeczne, zalicza się je przy obliczaniu wynagrodzenia chorobowego czy urlopowego, korzysta z ochrony wynagrodzenia wynikającej z kodeksu pracy). Jedynym celem jego wyodrębnienia jest spełnienie warunków wynikających z interpretacji MF.
Wynagrodzenie autorskie nie jest wykluczone z obliczania wynagrodzenia minimalnego w drodze ustawy. Artykuł 6 ust. 5 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu nie wymienia go jako składnika nie branego pod uwagę przy obliczaniu wynagrodzenia minimalnego.
W praktyce, na podstawę do jego nieuwzględniania wskazuje się zasady statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określone przez Główny Urząd Statystyczny, o których mowa w art. 6 ust. 4 ustawy. Ich charakter prawny budzi jednak poważne wątpliwości.
Czytaj również: Zmiany w wynagrodzeniu minimalnym>>
Gdzie szukać zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń?
Ustawa o minimalnym wynagrodzeniu nie precyzuje, gdzie szukać zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń GUS. Ustawa nie zawiera delegacji do wydania takiego dokumentu np. w drodze rozporządzenia.
Jedyną istniejąca publikacją o takiej nazwie jest zeszyt metodyczny z 2008 r, zatytułowany „Zasady statystyki wynagrodzeń GUS”. W tej publikacji GUS stoi na stanowisku, że nie należy zaliczać wynagrodzenia autorskiego do wynagrodzenia minimalnego. Ze względu na charakter dokumentu oraz datę jego wydania, nie można jednak uznać, że został on opublikowany na podstawie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu. Jest to dokument o charakterze naukowym zawierający definicje pojęć związanych z rynkiem pracy, wynagrodzeniem i warunkami pracy. Nie ma w nim żadnego odwołania do ustawy o minimalnym wynagrodzeniu. Nie jest on również źródłem prawa powszechnie obowiązującego.
Sprawdź również książkę: Meritum Prawo Pracy 2024 ebook >>
Co mówią sądy?
Sąd Najwyższy zajął się tym tematem w wyroku z 18 października 2017 r. (sygn. akt I PK 278/16). Stwierdził wtedy, że wynagrodzenie autorskie nie powinno stanowić składnika minimalnego wynagrodzenia. Podstawą takiego wniosku nie był zeszyt metodyczny GUS, a załącznik nr 1 do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 7 marca 2012 r., który zdaniem SN zawierał wspomniane zasady statystyki wynagrodzeń GUS. Do podobnego wniosku doszedł Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w wyroku z 26 stycznia 2021 r. (sygn. akt IX P 106/19). On również oparł swoje rozstrzygnięcie na „Zakresie składników wynagrodzeń w gospodarce narodowej od stycznia 2001 r., aktualizowanym w 2003 i 2005 r.”, uznając go za podstawę normatywną do określenia składników wynagrodzenia.
Obydwa sądy za podstawę wydania aktu przyjęły delegację do wydania rozporządzenia z art. 31 ustawy o statystyce publicznej, zaznaczając, iż kwestia ustalenia składników wynagrodzenia minimalnego należy do zakresu czynności przewidzianych ustawą o statystyce publicznej. Istotnym problemem jest jednak brak publikacji wskazanego przez sądy załącznika. Choć same rozporządzenia publikowane były w Dzienniku Ustaw poprawnie i nie można odmówić im mocy obowiązującej, to załączniki, jako integralne części aktu, nie zostały właściwie ogłoszone i nie są możliwe do odnalezienia w Dzienniku Ustaw.
Wątpliwa pozostaje też kwestia możliwości doprecyzowania przepisów jednej z ustaw poprzez wydanie aktu na podstawie upoważnienia zawartego w innej ustawie. Delegacja ustawowa do wydania rozporządzeń nie odwołuje się w żaden sposób do ustawy o minimalnym wynagrodzeniu ani do zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń GUS. Z tego wynika, że mimo uznania tego dokumentu za normatywną podstawę, argumentacja sądu nie uzasadnia w pełni ograniczenia włączania wynagrodzenia autorskiego do minimalnego wynagrodzenia.
Rozporządzenia statystyczne
Zakres składników wynagrodzeń, o którym mowa, powinien był być załączony do objaśnień do formularza Z-03. Formularz ten stanowi załącznik do wydawanych corocznie przez Prezesa Rady Ministrów rozporządzeń, dotyczących wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień wypełniania oraz kwestionariuszy statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych. Akty te wydawane były aż do 2017 roku. „Zakres składników wynagrodzeń w gospodarce narodowej obowiązujący od 1 stycznia 2000 r.” miał pełnić w nich istotną rolę, wyjaśniając, że wynagrodzenia z tytułu praw autorskich do utworów stworzonych w ramach stosunku pracy nie są zaliczane do wynagrodzeń osobowych.
Zmianą, która weszła w życie 1 stycznia 2018 r. usunięto jednak upoważnienie dla Prezesa Rady Ministrów do wydawania przedmiotowych rozporządzeń statystycznych, która pociąga za sobą utratę mocy obowiązującej ostatniego z rozporządzeń. Nowelizacja przewidziała przeniesienie obowiązku na udostępniania wzorów formularzy oraz ich objaśnień na GUS, który powinien robić to za pośrednictwem oficjalnej stronie internetowej. Nie można jednak uznać, że wraz z przeniesieniem tej kompetencji, GUS uzyskał uprawnienie do określania składników wynagrodzenia w rozumieniu ustawy o minimalnym wynagrodzeniu. Nie można też uznać dokumentów publikowanych na stronie internetowej Urzędu za prawo powszechnie obowiązujące.
W takich okolicznościach nie można uznać, iż istnieje podstawa normatywna do wyłączania z wynagrodzenia minimalnego składników innych niż te określone w ustawie. Podobne stanowisko w sprawie wyraził Trybunał Konstytucyjny. W postanowieniu z 18 lutego 2014 r. (sygn. akt P 41/12) umorzono co prawda postępowanie ze względów proceduralnych, jednak Trybunał słusznie zauważył, iż wyłączanie składników wynagrodzenia minimalnego innych niż wskazane w treści ustawy nie jest właściwe.
Podsumowanie
Rosnąca liczba kontroli Państwowej Inspekcji Pracy oraz dynamiczne zmiany wzmacniają wśród pracodawców i pracowników poczucie niepewności co do stanu prawnego w tej kwestii. Nawet przyjmując, że tzw. rozporządzenia statystyczne były podstawą do określenia zasad statystyki i wynagrodzeń GUS (co jest wątpliwe), to niewłaściwa publikacja tego dokumentu powinna była wykluczać uznanie go za źródło prawa. Tym samym wykluczanie wynagrodzenia autorskiego przy obliczaniu wynagrodzenia minimalnego nie miało podstaw prawnych.
Dodatkowo począwszy od 1 stycznia 2018 r. w świetle nowelizacji ustawy o statystyce publicznej, należy uznać, iż nie istnieje żadna podstawa takiego wyłączenia. Dążąc do stabilizacji stanu prawnego w tym zakresie, należy przyjąć ten pogląd nie tylko w zakresie ustalania struktury wynagrodzeń przez pracodawców, ale także w razie kontroli jego wypłacania przez PIP.
Katarzyna Sarek-Sadurska, radczyni prawna specjalizująca się w prawie pracy, kierująca Działem Prawa HR w Kancelarii Deloitte Legal
Wiktoria Kokoszka, Dział Prawa HR, Deloitte Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
