Zagadnienia związane z „pracami szczególnie niebezpiecznymi” oraz „pracami, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby” są ujęte w odrębnych rozporządzeniach. Wykaz prac zaliczonych do szczególnie niebezpiecznych zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p. Zgodnie z r.b.h.p. przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace określone w r.b.h.p. oraz w innych przepisach bhp lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne.
Prace, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby były określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. Nr 62, poz. 288), uchylonym w 2009 r. Problem prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby został przeniesiony do art. 225 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.), zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany ocenić i zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji.
Wykaz takich prac pracodawca powinien sporządzić po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami (związkami zawodowymi, radą pracowników). uwzględniając przepisy określające wymagania bhp w poszczególnych gałęziach pracy. Chodzi np. o prace szczególnie niebezpieczne określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz. U. poz. 492) oraz w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie bhp przy budowie i eksploatacji sieci gazowych oraz uruchomienia instalacji gazowych gazu ziemnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 2, poz. 6).
Rozdział 6 r.b.h.p. wymienia następujące prace szczególnie niebezpieczne: roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części, prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych, prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych oraz prace na wysokości.
W niektórych przypadkach prace uznane za szczególnie niebezpieczne powinny jednocześnie być wykonywane przez co najmniej dwie osoby i odwrotnie. Są to jednak różne kategorie prac, mimo że obie charakteryzują się występowaniem zwiększonych zagrożeń dla zdrowia, a nawet życia osób je wykonujących.
Co do zasady to pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy. Powinien też ustalić (np. w instrukcji bhp) szczegółowe wymagania bhp przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, a zwłaszcza zapewnić bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych, kompetentnych osób, instruktaż pracowników obejmujący przede wszystkim imienny podział pracy i kolejność wykonywanych zadań oraz wymagania bhp przy poszczególnych czynnościach i odpowiednie środki zabezpieczające. Trzeba przy tym pamiętać, że pracownicy wykonujący (nawet sporadycznie, np. w zastępstwie) prace objęte wykazem prac szczególnie niebezpiecznych, okresowe szkolenia bhp powinni odbywać nie rzadziej niż raz w roku.
Jeżeli więc określone prace nie zostały zaliczone do prac szczególnie niebezpiecznych w ogólnych i szczegółowych przepisach bhp lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji albo nie zostały uznane przez pracodawcę za szczególnie niebezpieczne, to pomimo że powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby, formalnie, w rozumieniu obowiązujących przepisów, nie należą do prac szczególnie niebezpiecznych.
Edward Kołodziejczyk