Zagadnienia związane z pracami szczególnie niebezpiecznymi oraz pracami, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby, są ujęte w odrębnych rozporządzeniach.

Wykazy prac zaliczonych do szczególnie niebezpiecznych zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) - dalej r.b.h.p. Zgodnie z r.b.h.p. przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się również prace określone w innych przepisach bhp lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę za szczególnie niebezpieczne.

Prace, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby były określone w uchylonym już rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. Nr 62, poz. 288). Niemniej problem prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby, został przeniesiony do art. 225 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.) - dalej k.p., zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji.

Wykaz takich prac pracodawca powinien sporządzić po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami (związkami zawodowymi, radą pracowników), uwzględniając przepisy określające wymagania bhp w poszczególnych gałęziach pracy.

W rozdziale 6 r.b.h.p., zostały wymienione następujące prace szczególnie niebezpieczne: roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części, prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych, prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych oraz prace na wysokości.

W niektórych przypadkach prace uznane za szczególnie niebezpieczne powinny jednocześnie być wykonywane przez co najmniej dwie osoby i odwrotnie. Są to jednak różne kategorie prac. Pojęcia te nie są tożsame, mimo że obie kategorie charakteryzują się występowaniem zwiększonych zagrożeń dla zdrowia, a nawet życia osób je wykonujących.

Generalnie to pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych występujących faktycznie w zakładzie pracy. Nie jest to jego jedyny obowiązek w tej sprawie - pracodawca powinien określić (np. w instrukcjach bhp) szczegółowe wymagania bhp przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, a w szczególności zapewnić bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu, kompetentnych osób, instruktaż pracowników obejmujący przede wszystkim określenie imiennego podziału pracy i kolejności wykonywanych zadań oraz wymagania bhp przy poszczególnych czynnościach i odpowiednie środki zabezpieczające. Trzeba przy tym pamiętać, że pracownicy wykonujący (nawet sporadycznie, np. w zastępstwie) prace objęte wykazem prac szczególnie niebezpiecznych, okresowe szkolenia bhp powinni odbywać nie rzadziej niż raz w roku.

Jeżeli więc określone prace nie zostały zaliczone do prac szczególnie niebezpiecznych w ogólnych i szczegółowych przepisach bhp lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, albo nie zostały uznane przez pracodawcę za szczególnie niebezpieczne, to, mimo że powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby, formalnie, w rozumieniu obowiązujących przepisów, nie należą do prac szczególnie niebezpiecznych.

Edward Kołodziejczyk