Ocena ryzyka zawodowego w razie narażenia pracowników na czynniki chemiczne jest zagadnieniem trudnym – głównie ze względu na możliwość narażenia pracowników jednocześnie na kilka, a nawet kilkanaście substancji podczas wykonywania czynności zawodowych. Często są to substancje różniące się właściwościami toksycznymi i fizykochemicznymi, występujące jednocześnie w postaci gazów, par i aerozoli oraz wchłaniane do narażonego organizmu jednocześnie przez układ oddechowy i skórę.
Rozwiązań należy szukać w takich aktach prawnych jak ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 1203), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późn. zm.).
W pierwszej kolejności należy położyć nacisk na ograniczenie uwalniania do środowiska pracy niebezpiecznych czynników chemicznych poprzez właściwe projektowanie i organizację procesów pracy. Ważne są również systematyczne kontrole stanu bhp, ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalenie sposobów rejestracji nieprawidłowości i metod ich usuwania. Jeżeli powyższe działania nie okażą się dostatecznie skuteczne, należy zastosować środki ochrony zbiorowej u źródła powstawania zagrożenia (np. wentylacja) oraz środki ochrony indywidualnej.
Ogólne zasady oceny ryzyka zawodowego, w tym ryzyka zawiązanego z narażeniem na substancje chemiczne, można znaleźć w PN-N-18002:2011, która zaleca szacowanie ryzyka zawodowego na podstawie wielkości charakteryzujących narażenie, a więc w przypadku substancji chemicznych – wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń: NDS, NDSCh, NDSP. Jednak przy pomocy tej metody ocena ryzyka zawodowego może być przeprowadzona jedynie w odniesieniu do 524 substancji chemicznych i 19 pyłów, gdyż dla takiej liczby substancji i pyłów zostały ustalone normatywy higieniczne w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz. 817). Tymczasem aktualnie w państwach Unii Europejskiej powszechnie stosowanych jest ponad 30.000 czynników chemicznych.
Ocena ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki chemiczne niemające ustalonych wartości normatywnych w przepisach krajowych może być przeprowadzona metodą opracowaną i rekomendowaną przez Komisję Europejską. Metoda ta jest szczegółowo omówiona w przewodniku pt.: Praktyczne wytyczne o charakterze niewiążącym w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy. W praktyce, przy ocenie stopnia zagrożenia ze strony danego czynnika chemicznego w pierwszej kolejności należy uważnie zapoznać się z informacjami na ten temat zawartymi w kartach charakterystyk substancji niebezpiecznych.
Zastosowanie w praktyce procedury jakościowej powinno ułatwić przeprowadzenie oceny ryzyka związanego z narażeniem na czynniki chemiczne, przede wszystkim w odniesieniu do tych czynników, dla których nie ma ustalonych wartości NDS i nie można wykonać pomiarów ich stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy (np. przy braku odpowiednich metod).
Edward Kołodziejczyk