Według danych Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) stres zajmuje drugie miejsce wśród najczęściej zgłaszanych problemów zdrowotnych związanych z pracą. Doświadcza go 22% pracowników we wszystkich państwach członkowskich UE. Z badań wynika, że stres jest przyczyną 50-60% wszystkich traconych dni roboczych. Pociąga to za sobą ogromne straty, zarówno pod względem ludzkiego cierpienia, jak i wyników ekonomicznych.
Stres w miejscu pracy może dotknąć każdego bez względu na zajmowane stanowisko. Wpływa on na zdrowie i bezpieczeństwo poszczególnych osób oraz rzutuje na funkcjonowanie zakładów, instytucji i organizacji, a w konsekwencji i gospodarek krajowych. Specjaliści prognozują, że wzrośnie liczba osób cierpiących z powodu schorzeń związanych ze stresem zawodowym.
Zmieniające się środowisko pracy stawia pracownikom coraz większe wymagania poprzez „downsizing”, czyli redukcję personelu w celu obniżenia kosztów, z równoczesnym „outsourcing’iem”, czyli zlecaniem wyspecjalizowanym podmiotom zewnętrznym procesów niezbędnych dla funkcjonowania firmy. W związku z tym pracodawcy oczekują od pracowników większej elastyczności pod względem pełnionych funkcji i posiadanych umiejętności, częściej stosują umowy czasowe, stwarzając tym samym większą niepewność zatrudnienia, wymuszając intensyfikację pracy (oznaczającą wzmożone obciążenie pracą i większe napięcie), co w sumie prowadzi do zaburzenia równowagi między pracą a życiem prywatnym.
Stres może być przyczyną chorób i cierpienia ludzi. Może także prowadzić do nieprzestrzegania zasad bezpieczeństwa w miejscu pracy i przyczyniać się do problemów zdrowotnych związanych z pracą, na przykład dolegliwości mięśniowo-szkieletowych. Stres w znacznym stopniu wpływa też na końcowy wynik działalności danej organizacji. Szacuje się, że w 2002 r. w 15 krajach UE koszt stresu związanego z pracą zawodową wyniósł 20 miliardów euro w skali roku.
Postulat zmniejszania poziomu stresu i zagrożeń psychospołecznych związanych z pracą zawodową jest nie tylko “pobożnym oczekiwaniem”, lecz także wymogiem prawnym. Dobrą wiadomością jest, że nad stresem związanym z pracą można zapanować, stosując logiczne i planowe metody, jak w przypadku innych kwestii zdrowia i bezpieczeństwa. Stres odczuwany jest przez osoby, które dostrzegają brak równowagi między oczekiwaniami kierowanymi pod ich adresem, a cechami osobistymi, jakimi dysponują, by sprostać tym oczekiwaniom.
Choć stres doświadczany jest w sferze psychologicznej, może wpływać na zdrowie fizyczne. Typowymi czynnikami stresu zawodowego są: brak kontroli nad pracą, oczekiwania niedostosowane do możliwości pracowników oraz brak wsparcia ze strony kolegów i kierownictwa. Stres powodują także: niedopasowanie do wykonywanej pracy, złe stosunki międzyludzkie, występowanie przemocy psychicznej lub fizycznej w miejscu pracy, a także konflikt między rolą odgrywaną w pracy i poza nią. Reakcje poszczególnych osób na te same okoliczności mogą być różne. Niektórzy lepiej niż inni radzą sobie z wysokimi oczekiwaniami. Ważne jest, jak dana osoba subiektywnie ocenia swą sytuację.
Stres staje się zagrożeniem dla zdrowia i bezpieczeństwa, jeżeli utrzymuje się przez dłuższy czas. Stres krótkoterminowy, np. związany z dotrzymaniem jakiegoś terminu, zwykle nie stanowi problemu - może wręcz zmobilizować ludzi do wykorzystania całego ich potencjału.
Doświadczanie stresu może zmienić sposób odczuwania, myślenia i zachowywania się. Symptomami stresu na poziomie firmy są m.in.: wysoka absencja, duża rotacja personelu, nieterminowość, problemy dyscyplinarne, przypadki molestowania, obniżona wydajność, wypadki, błędy oraz zwiększone koszty odszkodowań lub opieki zdrowotnej; natomiast na poziomie pracownika: reakcje emocjonalne (nerwowość, niepokój, problemy ze snem, depresja, hipochondria, poczucie wyobcowania, wypalenia, problemy w relacjach rodzinnych), reakcje poznawcze (zaburzenia koncentracji, pamięci, zdolności do uczenia się nowych rzeczy, podejmowania decyzji), behawioralne (nadużywanie narkotyków, alkoholu i tytoniu; zachowania destrukcyjne) oraz fizjologiczne (bóle pleców, osłabiona odporność, wrzody trawienne, choroby serca, nadciśnienie).
Edward Kołodziejczyk