Odpowiedź:
Osoba prowadząca działalność gospodarczą, która utraciła inny tytuł do ubezpieczeń jest obowiązana zgłosić w ZUS zaistniałe zmiany w terminie 7 dni. Od tego dnia składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe a ponadto ubezpieczenie zdrowotne mają dla niej charakter obowiązkowy. Prowadzący może również przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.
Podstawa wymiaru oraz kwoty składek na ubezpieczenia społeczne są uzależnione od tego, czy prowadzący jest uprawniony do skorzystania z tzw. "preferencyjnego ZUS-u".
Uzasadnienie:
Obowiązki osób prowadzących pozarolniczą działalność związane z podleganiem ubezpieczeniom, opłacaniem składek i rozliczeń z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych regulują przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1442 z późn. zm.) – dalej u.s.u.s. oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.) – dalej u.ś.o.z.
Osoba, która posiada jeden tytuł do ubezpieczeń, tj. prowadzenie pozarolniczej działalności, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i ubezpieczeniu zdrowotnemu - art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 12 ust. 1 u.s.u.s oraz art. 66 ust. 1 lit. c u.ś.o.z. Prowadzący działalność gospodarczą, który jest jednocześnie pracownikiem zatrudnionym w innym zakładzie pracy, obowiązkowo podlega jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu pod warunkiem, iż podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie. Jeżeli stosunek pracy ulegnie rozwiązaniu wówczas od następnego dnia obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń emerytalnego, rentowego i wypadkowego staje się prowadzenie działalności. W opisanym przypadku osoba prowadząca działalność gospodarczą od dnia 1 stycznia 2015 r. podlega z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. O zaistniałych zmianach w stosunku do podlegania ubezpieczeniom obowiązana jest powiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych poprzez złożenie odpowiednich dokumentów zgłoszeniowych (art. 36 u.s.u.s.).
W związku z powyższym osoba prowadząca działalność gospodarczą jest obowiązana:
– najpierw dokonać wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego na dokumencie ZUS ZWUA wskazując jako datę wyrejestrowanie od dnia 1 stycznia 2015 r.
– następnie dokonać zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowego, wypadkowego oraz obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego na dokumencie ZUS ZUA ze wskazaniem daty zgłoszenia od dnia 1 stycznia 2015 r.
Ponadto osoba prowadząca działalność gospodarczą może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego – art. 11 ust. 2  u.s.u.s.. W przypadku chęci przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego prowadzący działalność w dokumencie ZUS ZUA wskazuje datę przystąpienia do tego ubezpieczenia, ale tylko w sytuacji terminowego złożenia tego dokumentu tj. do 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń. Jeżeli nie dotrzymano ww. terminu na zgłoszenie zmian do ubezpieczeń, objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia, w którym złożono w ZUS zgłoszenie na dokumencie ZUA. W przypadku decyzji o przystąpieniu do tego ubezpieczenia należy pamiętać o terminowym opłacaniu składek, gdyż wniesienie opłaty po terminie skutkuje wyłączeniem z podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest uzależniona od tego czy prowadzący jest uprawniony do preferencyjnych składek czy zobowiązany opłacać tzw. normalny ZUS. Wysokość podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w obu przypadkach jest taka sama.
Z preferencyjnych składek ZUS mogą, przez 24 miesiące kalendarzowe od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności skorzystać osoby, które nie prowadzą lub przez ostatnie 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziły pozarolniczej działalności oraz nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej – tak stanowi art. 18a u.s.u.s.
Podstawą wymiaru składek za osobę prowadzącą działalność jest kwota zadeklarowana, która nie może być niższa niż:
– w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy tj. w 2015 roku - 2375,40 zł  (art. 18 ust. 8 oraz art. 20 ust. 1 u.s.u.s.),
– w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą, które korzystają z preferencyjnych składek ZUS, 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia tj. w 2015 roku - 525,00 zł (art. 18a ust. 1 u.s.u.s.),
– w przypadku składki na ubezpieczenie zdrowotne 75% przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" – brak publikacji aktu (art. 81 ust. 2 u.ś.o.z.).
Podstawą wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe jest kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, z zastrzeżeniem, iż nie może ona przekraczać miesięcznie kwoty 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia tj. w 2015r. kwoty 9897,50  zł – tak stanowi art. 20 ust. 1 i 3 u.s.u.s.
Prowadzący działalność gospodarczą jest również obowiązany opłacać składkę na Fundusz Pracy w wysokości 2,45% od kwoty równej podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – art. 104 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 674 z późn. zm.) – dalej u.p.z. Jedynie w przypadku osób po ukończeniu 55 roku życia u kobiet i 60 roku życia u mężczyzn nie opłaca się składki na Fundusz Pracy.
Prowadzący jest obowiązany odprowadzać do ZUS składki w wysokości:
– na ubezpieczenie emerytalne 19,52% podstawy wymiaru
– na ubezpieczenie rentowe 8% podstawy wymiaru
– na ubezpieczenie wypadkowe 1,93%, jeżeli zgłasza do ubezpieczenia wypadkowego
nie więcej niż 9 osób
– na ubezpieczenie zdrowotne 9% podstawy wymiaru
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mają obowiązek rozliczania się z ZUS poprzez przekazywanie deklaracji rozliczeniowej DRA z wykazanymi w niej składkami należnymi za dany miesiąc. Jeżeli prowadzący działalność zatrudnia w firmie inne osoby np. pracowników lub zleceniobiorców jest zobowiązany do składania całego kompletu dokumentów rozliczeniowych zawierającego raporty imienne za wszystkich ubezpieczonych, takie jak: RCA, RZA, RSA oraz deklarację rozliczeniową DRA. Osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, nie zatrudniające innych osób, przekazują do ZUS wyłącznie deklarację rozliczeniową DRA (art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2 u.s.u.s.)
Joanna Królikowska, autorka współpracuje z publikacją Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych  
Odpowiedzi udzielono 2 lutego 2015 r.