Czy należy wykonywać dodatkowe pomiary albo zgłosić się do Państwowej Inspekcji Sanitarnej?
Pracodawca stosujący substancje i/lub preparaty chemiczne o ograniczonym dowodzie rakotwórczym (potocznie określanym jako ograniczone działanie rakotwórcze) powinien wypełniać takie same obowiązki, jakie przepisy bhp nakładają na pracodawcę stosującego substancje i preparaty niebezpieczne. W szczególności powinien:
1)prowadzić rejestr substancji/preparatów,
2)posiadać karty charakterystyki substancji/preparatów niebezpiecznych,
3)przechowywać je w odpowiednio oznakowanych opakowaniach w sposób umożliwiający ich identyfikację,
4)przeprowadzać pomiary stężenia tych substancji/preparatów w środowisku pracy,
5)zapewnić środki ochrony zbiorowej i indywidualnej,
6)zapewnić bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób,
7)zapewnić instruktaż pracowników,
8)zapewnić, aby dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane.
Pracodawca stosujący substancje i preparaty niebezpieczne o ograniczonym działaniu rakotwórczym zaklasyfikowane do kategorii 3 zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 171, poz. 1666 z późn. zm.) - dalej r.k.s.p.c., nie ma obowiązku wykonywać dodatkowych pomiarów (innych niż określone w art. 227 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p. oraz przekazywać sprawozdań do Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Aktem prawnym określającym m.in. wykaz substancji i preparatów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, jak również warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez te substancje i preparaty jest rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. Nr 280, poz. 2771 z późn. zm.) – dalej r.s.p.c.r. Zawiera ono obszerny katalog tych substancji i preparatów. Zarazem jednak z r.s.p.c.r. wynika, że katalogu nie należy traktować jako zamkniętego, ponieważ za substancję rakotwórczą lub mutagenną uznaje się każdą substancję spełniającą określone w r.k.s.p.c., kryteria pozwalające na zaliczenie jej do substancji rakotwórczych kat. 1 albo kat. 2 lub mutagennych kat. 1 albo kat. 2. Preparat zawierający 0,1% lub więcej takiej substancji uznaje się odpowiednio za rakotwórczy lub mutagenny.
Jeżeli stosowane substancje czy preparaty nie mogą być zaliczone do kat. 1 lub 2, a są zaliczone do kat. 3 (substancje o możliwym działaniu rakotwórczym na człowieka, tj. substancje, co do których dostępne informacje nie pozwalają na jednoznaczną ocenę), w takim wypadku należy je po prostu traktować jak substancje niebezpieczne, ale nie rakotwórcze w rozumieniu przepisów r.s.p.c.r.
Pracodawca stosujący substancje i/lub preparaty o ograniczonym dowodzie działania rakotwórczego (kat. 3) nie ma obowiązku przekazywania żadnych informacji do Państwowej Inspekcji Sanitarnej (ani żadnej innej instytucji), gdyż taki obowiązek dotyczy wyłącznie substancji i/lub preparatów zaliczonych do kat. 1 i 2.
Każdy pracodawca stosujący substancje niebezpieczne powinien przede wszystkim realizować postanowienia zawarte w przepisach:
k.p. (Dział X, rozdział V);
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p.;
ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. z 2011 r. Nr 63, poz. 322);
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 53, poz. 439).
W szczególności należy pamiętać, że:
niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych (art. 220 § 1 k.p.);
niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin nie oznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację (art. 221 § 1 k.p.);
niedopuszczalne jest stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem (art. 221 § 2 k.p.);
stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich zdrowia i życia (art. 221 § 3 k.p.);
należy zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji (art. 225 § 1 k.p.);
należy zapewnić bezpośredni nadzór na pracami z użyciem substancji i/lub preparatów niebezpiecznych, odpowiednie środki zabezpieczające (środki ochrony indywidualnej i zbiorowej), instruktaż pracowników (§ 81 ust. 1 pkt 1 r.b.h.p.);
należy zapewnić odpowiednie przechowywanie ww. substancji i preparatów, w miejscach i opakowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych (§ 93 ust. 1 r.b.h.p.).
Ponadto pracodawca powinien okresowo przeprowadzać, na swój koszt, pomiary stężeń tych substancji w środowisku pracy oraz rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów, a także udostępniać je pracownikom (art. 227 § 1 pkt 2 k.p.). Na podstawie otrzymanych wyników pracodawca powinien oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą (art. 226 k.p.).
Maciej Ambroziewicz