Krąg osób uprawnionych do świadczeń z ZFŚS reguluje precyzyjnie art. 2 pkt 5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 998 ze zm.). Wśród nich są też byli pracownicy - emeryci i renciści, a także ich rodziny. Ponieważ w ustawie nie ma definicji rodziny, a z innych przepisów wynika, że zawsze muszą to być małżonkowie i dzieci będące na utrzymaniu uprawnionego, to pracodawca może też krąg uprawnionych ze swojego ZFŚS jeszcze bardziej powiększyć, obejmując nim np. rzeczywistych partnerów uprawnionych itp.
Zobacz procedurę w LEX: Określanie osób uprawnionych do pobierania świadczeń z ZFŚS >
O ile taki ruch jest dobrowolny, to świadczenia z ZFŚS wprost ustawowo przysługują emerytom i rencistom – co potwierdza wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24 czerwca 2016 r. (sygn. akt III AUa 471/15) - choć z ich charakteru wynika, że tylko niektóre. Trudno, aby emeryt dostał np. „gruszę”, skoro nie idzie na urlop.
Zobacz procedurę w LEX: Zasady przyznawania i wypłaty świadczeń urlopowych >
Ale już nic nie stoi na przeszkodzie, aby emeryci i renciści dostali różnorakie wsparcie materialne (finansowe bądź rzeczowe), dopłaty do wydarzeń kulturalnych, czy pomoc noworoczną. Dla pracodawców to o tyle istotne, ponieważ zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy, ZFŚS muszą utworzyć zatrudniający - według stanu na 1 stycznia danego roku - co najmniej 50 pracowników (w przeliczeniu na pełne etaty). Tylko poniżej tego progu tworzenie funduszu jest – co do zasady – dobrowolne, choć czasem mogą to wymóc związki zawodowe. Tylko w wyjątkowych przypadkach większa firma może uchylić się od obowiązku stworzenia ZFŚS.
Zobacz w LEX: Procedura tworzenia ZFŚS >
Czytaj również: Limit na nieoskładkowane pieniężne i niepieniężne benefity żywnościowe nie ulegnie zmianie
Nie wszyscy byli pracownicy skorzystają
Kogo należy rozumieć pod pojęciem emeryta, a kogo jako rencistę? - Emerytem jest osoba korzystająca z emerytury powszechnej, osoba korzystająca z emerytury wcześniejszej oraz emerytury pomostowej. Jeżeli pracownik pobiera zasiłek przedemerytalny, to jego stosunek pracy nie został rozwiązany z powodu przejścia na emeryturę – pisze w komentarzu od ustawy o ZFŚS zamieszczonym w LEX Barbara Tomaszewska. Pobierający zasiłek przedemerytalny nie kwalifikuje się więc jako emeryt. Nie chodzi jednak o każdego emeryta-byłego pracownika danego pracodawcy, a tylko takiego, którego stosunek pracy ustał bezpośrednio przed nabyciem statusu emeryta (albo powrotem do takiego statusu). Stanowisko takie potwierdza zarówno stare orzecznictwo (jeszcze sprzed wejścia w życie ustawy z 1994 r., np. uchwała Sądu Najwyższego z 15 listopada 1991 r. (sygn. akt I PZP 56/91), jak i nowsze werdykty, w tym wyrok Sądu Rejonowego w Człuchowie z 16 czerwca 2020 r. (sygn. akt IV P 133/19). W tym ostatnim przypadku sąd rozpatrywał sprawę nauczycielki matematyki, która w 1994 r. odeszła z pracy w szkole podstawowej za porozumieniem stron, a po kilku latach pozostawania na bezrobociu przeszła na emeryturę w 2000 r. Nauczycielka wygrała spór ze szkołą o to, czy jest uprawniona do korzystania ze szkolnego ZFŚS. Sąd uznał, że choć nie przeszła na emeryturę bezpośrednio przy końcu pracy w tej konkretnej szkole, to ten akurat pracodawca był jej ostatnim i to od niego może domagać się świadczeń z ZFŚS.
Czytaj w LEX: Dokumentowanie praw do świadczeń z ZFŚS pracowników oraz członków rodziny >
Rencistą, mogącym korzystać z ZFŚS u danego pracodawcy, jest natomiast osoba, mającą ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub do renty rodzinnej. Tutaj też w grę wchodzą jedynie osoby, które na rentę z danego zakładu pracy odeszły jako ostatniego. Rencista więc – podobnie zresztą jak emeryt - nie może ustawiać się w kolejce po świadczenia z ZFŚS do każdego ze swoich byłych pracodawców, ani wybierać sobie z nich tego, który ma lepszy program socjalny. Podjęcie pracy przez rencistę u kolejnego pracodawcy nie oznacza też, że obowiązki socjalne związane ze statusem rencisty „przechodzą” na kolejny podmiot. Rencista u nowego pracodawcy skorzysta z ZFŚS już tylko jako pracownik.
Czytaj w LEX: Warunki korzystania ze świadczeń ZFŚS w okresie świątecznym >
Nowa praca nic nie da renciście
To właśnie kwestia, który pracodawca jest ostatni – a w konsekwencji zobowiązany do uwzględniania emeryta bądź rencisty i ich rodzin w wypłatach z ZFŚS - może budzić kontrowersje i niekiedy rozstrzygają o tym dopiero sądy. - Byłym zakładem pracy dla emeryta/rencisty jest ten zakład pracy, w którym emeryt/rencista był ostatni raz zatrudniony bez względu na to, czy przeszedł on z niego na emeryturę/rentę po raz pierwszy, czy też było to przejście ponowne. Przejście ponowne na emeryturę lub rentę oznacza, iż prawo do emerytury/renty musiało zostać zawieszone, aby uznać, iż ostatnim zakładem pracy pracownika, w którym uprawniony jest on do korzystania ze świadczeń funduszu socjalnego, jest zakład pracy, w którym był on zatrudniony po raz ostatni – pisze w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego w Ostródzie z 25 lutego 2016 r. (sygn. akt IV P 208/15) sędzia Aleksandra Dąbrowska. Sąd ten rozpatrywał szczególny przypadek kobiety, która najpierw pracowała jako urzędniczka (i wtedy to nabyła uprawnienia rencistki), a już na rencie zaczęła pracować w szkole. Gdy zaczęła domagać się świadczeń ze szkolnego ZFŚS, to placówka jej odmówiła, a jej argumentację podzielił sąd, twierdząc, że powinna korzystać z funduszu w tym urzędzie, gdzie pracowała przed pójściem na rentę.
Sprawdź w LEX: Jak postąpić, gdy osoba uprawniona do świadczeń socjalnych zataiła dochody małżonka? >
Jeśli emeryt wróci do pracy, co spowoduje, że utraci swój status, to świadczenia socjalne będą mu się już należały od nowego pracodawcy. Idąc ponownie na emeryturę, nie wraca z powrotem do ZFŚS poprzedniego pracodawcy, ale podlega pod ostatniego zatrudniającego. Gdy ostatni pracodawca nie utworzył ZFŚS, to niestety działa to na niekorzyść takiego pracownika-emeryta. Przyjęcie innego rozwiązania spowodowałoby jedynie zamieszanie i niepewność pracodawców, czy podlegają obowiązkowi świadczeń z ZFŚS dla osób, które, co prawda, odeszły kiedyś na emeryturę bądź rentę, ale potem zdecydowały się kontynuować karierę zawodową gdzie indziej.
Tak samo do danego pracodawcy są kwalifikowani członkowie rodzin emerytów i rencistów.
Sprawdź w LEX: Czy przyjęcie w regulaminie ZFŚS kryterium dochodu netto jako jedynego kryterium jest zgodne z prawem? >
Sprawdź również książkę: Meritum Prawo pracy 2023 ebook >>
Zapominalski pracodawca
Niektórzy z pracodawców pomijają emerytów i ich rodziny w regulacjach ZFŚS. Co wtedy? Pracownicy mogą sami interweniować, mogą też poprosić o pomoc działające u pracodawcy związki zawodowe. Stanowisko resortu pracy z 23 września 2010 r. (SPS-023-16975/10) też jest jednoznaczne: „pracodawca nie może zatem wyłączyć praw do ubiegania się o pomoc socjalną żadnej z ustawowo uprawnionych grup osób, np. emerytów i rencistów, ze względów poza socjalnych, nawet jeśli nie skorzysta z możliwości zwiększenia na nich funduszu (…) Jeśli w praktyce występują przypadki odmiennego traktowania pracowników i emerytów w sferze działalności socjalnej, to należy je uznać jako naruszające przepisy. W takich sytuacjach zasadne jest zwrócenie się zainteresowanych z wnioskiem o interwencję do właściwych organów Państwowej Inspekcji Pracy”.
Zobacz procedurę w LEX: Zasady przyznawania świadczeń z ZFŚS >
Czytaj również: Wraz z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego ruszą terminy ważne dla pracodawców i pracowników
Świadczenia z ZFŚS
Z ZFŚS można liczyć na dofinansowanie:
- różne formy wypoczynku,
- działalność kulturalno-oświatowa,
- sport i rekreacja,
- opieka nad dziećmi (w żłobkach, przedszkolach, klubach dziecięcych itp., a także przez dziennego opiekuna lub nianię),
- udzielanie pomocy materialnej (rzeczowej lub finansowej),
- zwrotna lub bezzwrotna pomoc na cele mieszkaniowe.
Czytaj w LEX: Nieprawidłowości w ewidencji księgowej kosztów związanych z ZFŚS >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
