Jak należy postąpić w przypadku braku zainteresowania ze strony pracowników w sprawie utworzenia rady?
Czy można jej nie tworzyć, jeżeli załoga nie złoży wniosku?
U pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa reprezentatywna w rozumieniu art. 24125a § 1 k.p. członków rady pracowników wyłaniają pracownicy w drodze wyborów.
Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz. U. Nr 79, poz. 550) - dalej u.i.p., członków rady pracowników u pracodawcy, u którego nie działa organizacja związkowa, zatrudniającego:
do 100 pracowników - wybierają pracownicy spośród kandydatów zgłoszonych na piśmie przez grupę co najmniej 10 pracowników;
powyżej 100 pracowników - wybierają pracownicy spośród kandydatów zgłoszonych na piśmie przez grupę co najmniej 20 pracowników.
W przypadku pierwszych po wejściu w życie ustawy wyborów u pracodawcy zastosowanie znajduje art. 26 u.i.p., ustalający swoiste kalendarium wyborcze. Zgodnie z art. 26 u.i.p. w okresie od dnia 24 marca 2008 r. do dnia 23 lipca w przypadku, o którym ma w art. 4 ust. 4 u.i.p. pracodawca obowiązany jest do poinformowania pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy o prawie pracowników do wyboru rady pracowników i jej uprawnieniach. W terminie do 23 września 2008 r. pracodawca obowiązany jest do zorganizowania wyborów członków rady pracowników. Z tego wynika, że do przeprowadzenia pierwszych po wejściu w życie ustawy wyborów zobligowany jest pracodawca (art. 26 ust. 3 u.i.p.), nawet jeżeli pracownicy nie zgłoszą pisemnego wniosku. Dopiero dalsze (w kolejnych latach) wybory członków rady pracowników powoływanej w sposób określony w art. 4 ust. 4 u.i.p. organizuje pracodawca na pisemny wniosek grupy co najmniej 10% pracowników (art. 8 ust. 1 u.i.p.). Brak wniosku pracowników przy pierwszych wyborach nie zwalnia zatem pracodawcy od ich zorganizowania.
Tryb przeprowadzania wyborów reguluje art. 8 u.i.p., zgodnie z którym pracodawca powiadamia pracowników o terminie przeprowadzenia wyborów oraz terminie zgłoszenia kandydatów na członków rady pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy (chodzi o zasady komunikacji z załogą stosowane dotychczas - tablice ogłoszeń zebrania, komunikaty wysyłane pocztą elektroniczną itp.). Powiadomienie następuje nie później niż na 30 dni przed dniem wyborów, termin zgłoszenia kandydatów na członków rady pracowników wynosi 21 dni.
Zgodnie z art. 10 u.i.p. wyboru członków rady pracowników przeprowadza komisja wyborcza. Skład i zasady powoływania oraz tryb działania komisji wyborczej dla wyborów, o których mowa w art. 4 ust. 4 u.i.p. określa regulamin ustalony przez pracodawcę i uzgodniony z pracownikami wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. W przypadku nieuzgodnienia regulaminu w terminie 30 dni od dnia jego przekazania regulamin ustala pracodawca, uwzględniając ustalenia dokonane w trakcie jego uzgadniania.
W treści regulaminu przeprowadzenia wyborów należy ująć skład komisji wyborczej (tzn. liczbę członków komisji), zasady powoływania członków komisji (a więc sposób ich wyznaczenia) oraz tryb jej działania (wybór przewodniczącego, kompetencje członków, zasady podejmowania decyzji). W regulaminie mogą się znaleźć ponadto szczegółowe zasady przeprowadzania wyborów, takie jak kwestie dotyczące techniki głosowania, czasu trwania wyborów jak również uprawienia członków komisji - np. zasady zwalniania od pracy (J. Stelina, M. Zieleniecki, Ustawa o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji z komentarzem, Gdynia 2006, s. 61). Ustawa nie mówi tego wprawdzie wyraźnie, ale regulamin powinien być wydany w formie pisemnej.
Zgodnie z art. 10 ust. 3 u.i.p. wybory przeprowadza się w dniu roboczym, jeżeli jest to możliwe, na ogólnym zebraniu pracowników lub w inny sposób przewidziany w regulaminie, o którym mowa w ust. 2, nie później niż w terminie 30 dni od dnia jego ustalenia. Wybory członków rady pracowników są bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym (art. 10 ust. 4 u.i.p.). Wybory są ważne, jeżeli wzięło w nich udział co najmniej 50% pracowników zatrudnionych u pracodawcy (art. 10 ust. 5 u.i.p.). W przypadku gdy w wyborach nie wzięło udziału co najmniej 50% pracowników, po upływie 30 dni od dnia tych wyborów przeprowadza się ponowne wybory, które uznaje się za ważne bez względu na liczbę pracowników, którzy wzięli w nich udział (art. 10 ust. 6 u.i.p.). Członkami rady pracowników zostają kandydaci, którzy otrzymają kolejno największą liczbę głosów (art. 10 ust. 7 u.i.p.).
Może się jednak zdarzyć, że mimo zorganizowania przez pracodawcę wyborów do powołania rady nie dojdzie. Zorganizowanie wyborów stanowi obowiązek pracodawcy, wymaga jednak także zaangażowania po stronie pracowników. Przejawami takiego zaangażowania jest wyłonienie kandydatów do rady, utworzenie komisji wyborczej w oparciu o uzgodniony z pracownikami regulamin, wreszcie wzięcie udziału w głosowaniu (J. Wratny, Prawo pracowników do informacji i konsultacji w sprawach gospodarczych, PIZS 2006, nr 6, s, 32). Brak minimalnego wymaganego zaangażowania po stronie organizacji związkowych lub pracowników może uniemożliwić powołanie rady. Na możliwość taką (aczkolwiek uważając sytuację taką za mało prawdopodobną) wskazuje J. Wratny (op. cit., s. 32). Do takiej sytuacji może dojść np. w sytuacji gdy pracownicy, mimo prawidłowego zawiadomienia nie wyłonią kandydatów na członków rady pracowniczej. W takiej sytuacji istotne jest, aby pracodawca, działając w dobrej wierze wyczerpał wszelkie przewidziane prawem możliwości działania i swoje działania dobrze udokumentował, w celu ewentualnego wykazania, że do nieutworzenia rady doszło na skutek okoliczności przez niego niezawinionych. Jest to istotne, bowiem niezorganizowanie wyborów lub ich utrudnianie przez pracodawcę zagrożone jest sankcją wykroczenia (art. 19 pkt 3 u.i.p.).