I. Wykonywanie zadań kontrolnych

Jak wynika z art. 9 ust. 1 u.i.o.ś., kontrolę wykonują Główny Inspektor Ochrony Środowiska, wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska oraz upoważnieni przez nich pracownicy Inspekcji Ochrony Środowiska. Uprawnienia inspektorów są określone w art. 9 ust. 2 u.i.o.ś. i obejmują:
1. wstęp z niezbędnym sprzętem:
- na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na którym prowadzona jest działalność gospodarcza,
- do środków transportu;
2. wstęp przez całą dobę wraz z niezbędnym sprzętem na teren niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej;
3. pobieranie próbek, przeprowadzanie niezbędnych badań lub wykonywania innych czynności kontrolnych w celu ustalenia na terenie kontrolowanej nieruchomości, w obiekcie lub jego części, stanu środowiska oraz oceny tego stanu w świetle przepisów o ochronie środowiska, a także indywidualnie określonych w decyzjach administracyjnych warunków wykonywania działalności wpływającej na środowisko;
4. żądanie wstrzymania ruchu instalacji lub urządzeń oraz powstrzymania się od wykonywania innych czynności w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla pobrania próbek oraz przeprowadzenia badań i pomiarów;
5. ocena sposobu eksploatacji instalacji lub urządzeń, w tym środków transportu;
6. ocena stosowanych technologii i rozwiązań technicznych;
7. żądanie pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywanie i przesłuchiwanie osób w zakresie niezbędnym dla ustalenia stanu faktycznego;
8. żądanie okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli;
9. żądanie okazania dokumentów niezbędnych do wymierzenia mandatu lub kary grzywny;
10. ocena sposobu wykonywania pomiarów emisji, ilości pobranej wody oraz odprowadzanych ścieków przez jednostkę prowadzącą pomiary, w tym poprawności sposobu pobierania i analizy próbek.

Upoważniony do kontroli inspektor jest uprawniony do poruszania się po terenie nieruchomości, obiektu lub ich części oraz środków transportu, bez potrzeby uzyskiwania przepustki oraz nie podlega rewizji osobistej przewidzianej w regulaminie wewnętrznym kontrolowanej jednostki organizacyjnej. Inspektor podlega jednak przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującym w kontrolowanej jednostce organizacyjnej (art. 9 ust. 3 u.i.o.ś.). Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 10 u.i.o.ś., kierownik kontrolowanej jednostki organizacyjnej oraz kontrolowana osoba fizyczna, z zachowaniem przepisów o tajemnicy państwowej i służbowej oraz o zakwaterowaniu sił zbrojnych, obowiązani są umożliwić inspektorowi przeprowadzenie kontroli, a w szczególności umożliwić dokonanie czynności, o których mowa w art. 9 ust. 2 u.i.o.ś. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska może również wystąpić z wnioskiem do właściwego miejscowo komendanta Policji o pomoc, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia czynności kontrolnych, a komendant Policji jest wówczas obowiązany do zapewnienia inspektorowi pomocy Policji w toku wykonywania czynności kontrolnych (art. 10a ust. 1 i 2 u.i.o.ś.).

Z czynności kontrolnych inspektor sporządza protokół, którego jeden egzemplarz doręcza kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowanej osobie fizycznej. Protokół podpisują inspektor i kierownik kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowana osoba fizyczna, którzy mogą wnieść do protokołu umotywowane zastrzeżenia i uwagi. W razie odmowy podpisania protokołu przez kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowaną osobę fizyczną, inspektor czyni o tym wzmiankę w protokole, a odmawiający podpisu może w terminie siedmiu dni przedstawić swoje stanowisko na piśmie właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska (art. 11 ust. 1 – 3 u.i.o.ś.).

Jak wynika z art. 12 ust. 1 u.i.o.ś., na podstawie ustaleń kontroli wojewódzki inspektor ochrony środowiska może:
1. wydać zarządzenie pokontrolne do kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub osoby fizycznej;
2. wydać na podstawie odrębnych przepisów decyzję administracyjną;
3. wszcząć egzekucję, jeżeli obowiązek wynika z mocy prawa lub decyzji administracyjnej.

Praktycznymi problemami, jakie mogą pojawić się w odniesieniu do zarządzeń pokontrolnych wydawanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska jest charakter prawny takich zarządzeń oraz możliwość ich zaskarżenia. W orzecznictwie znajduje potwierdzenie pogląd, że zarządzenie pokontrolne nie ma, co prawda, charakteru decyzji administracyjnej, stanowi ono jednak działanie władcze, rozstrzygające indywidualną kwestię konkretnego podmiotu, a zatem podlega ono zaskarżeniu do sądu administracyjnego na podstawie art. 3 § 2 pkt 4 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, jako akt administracji publicznej (wyrok WSA w Opolu z dnia 15 grudnia 2008 r., II SA/Op 529/08, LEX nr 521839; postanowienie NSA w Warszawie z dnia 4 lipca 2008 r., II OSK 972/08, LEX nr 506005; wyrok WSA w Warszawie z dnia 25 marca 2008 r., II SA/Op 5/08, LEX nr 486261; postanowienie NSA w Warszawie z dnia 28 lutego 2008 r., II OSK 216/08, LEX nr 533652).