Opinia w sprawie wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie skutecznych środków integracji Romów w państwach członkowskich.

1.

Wnioski i zalecenia

1.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji Europejskiej dotyczący zalecenia Rady i z żalem przyznaje, że istnieje konieczność podjęcia omawianych w nim środków. Może ono być pojmowane jako swego rodzaju minimalny program wdrażania.

1.2

Komitet ubolewa ponadto, że - jak wskazano również w uzasadnieniu zalecenia - realizacja celów strategii ramowej na szczeblu europejskim napotyka niezmiennie poważne trudności z punktu widzenia wdrażania i zaangażowania politycznego na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

1.3

Komitet zwraca uwagę na braki opisane w dokumentach analitycznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego dotyczących strategii ramowej i krajowych programów strategicznych. Należy - w oparciu o wskazania sformułowane przez zainteresowanych - potraktować te braki poważnie i zaradzić im poprzez opracowanie i wdrożenie w krótkim czasie skutecznych i merytorycznych rozwiązań na poziomie polityki publicznej.

1.4

Komitet uważa, że część wniosku dotycząca horyzontalnych środków politycznych jest opracowana niestarannie, i wzywa Komisję do jej rozwinięcia, do określenia o wiele konkretniejszych wymogów dla czterech wskazanych dziedzin i o wspieranie wdrażania dzięki przedstawieniu oczekiwanych wzorcowych rozwiązań.

1.5

Komitet uważa, że w świetle stwierdzeń zawartych w uzasadnieniu wniosku dotyczącego zalecenia 1 i pogorszenia się sytuacji społeczno-gospodarczej z powodu kryzysu Rada powinna skorzystać z posiadanych kompetencji i przyjąć wiążące akty prawne, zwłaszcza by zaradzić naglącym potrzebom i skrajnemu ubóstwu, które zagrażają życiu obywateli i przeciwdziałać najbardziej skrajnym skutkom dyskryminacji, rasizmu i antycyganizmu.

1.6

EKES zaleca, szczególnie wobec skrajnie trudnych sytuacji życiowych, określenie jasnych ram stosowania praw człowieka i wdrożenie - od dawna niezbędne - wskaźników odniesienia i kryteriów pozwalających ocenić tego rodzaju sytuacje.

1.7

Komitet zaleca, by niezależne grupy badaczy wyposażone w narzędzia prawne i dające niezbędne gwarancje etyczno-zawodowe dokonały oceny wdrażania strategii oraz by zapewniono finansowanie i przejrzystość wykorzystania funduszy.

1.8

Należy wzmocnić, przy pomocy koniecznych gwarancji prawnych i innych, funkcjonowanie organów odpowiedzialnych za równe traktowanie, kluczowych podmiotów polityki walki z dyskryminacją, krajowych punktów kontaktowych odgrywających zasadniczą rolę we wdrażaniu strategii oraz zacieśnić współpracę tych różnych instancji z zainteresowanymi grupami ludności.

1.9

Aby zwiększyć skuteczność wdrażania strategii i uniknąć utraty zaufania obserwowanej w zainteresowanym środowisku, konieczne jest zadbanie o włączenie Romów i ich rzeczywistą mobilizację w odniesieniu do wszystkich dziedzin interwencji. Komitet sugeruje rozszerzenie ram koncepcyjnych współpracy, przyjęcie kultury porozumienia wychodzącej poza zwykłą konsultację; tego EKES oczekuje i formułuje propozycje idące w tym kierunku.

1.10

EKES podkreśla, że decydenci muszą wyraźnie zdystansować się wobec niepokojących deklaracji odnoszących się do Romów, zabarwionych rasizmem, z akcentami przemocy i wyraźnej dyskryminacji. Zwraca też uwagę na konieczność napiętnowania oraz otwartego i spójnego monitorowania zjawisk rasistowskiej przemocy i nienawistnych wystąpień, a także opracowania narzędzi prawnych, administracyjnych, regulacyjnych i informacyjnych, które pozwolą skutecznie przeciwdziałać tym zjawiskom.

2.

Rys historyczny

2.1

5 kwietnia 2011 r. Komisja przyjęła ramy UE dla krajowych strategii integracji Romów na okres do 2020 r. 2 , tworząc tym samym, po długim oczekiwaniu, możliwość prowadzenia zharmonizowanych działań, by ograniczyć skrajne ubóstwo i segregację będące udziałem Romów. W czerwcu 2011 r. Rada zatwierdziła ten dokument 3 i wezwała państwa członkowskie do przyjęcia do końca 2011 r. krajowych strategii integracji Romów.

2.2

Zgodnie z postanowieniami przyjętymi w tych ramach Komisja Europejska opracowuje sprawozdanie roczne na temat postępów we wdrażaniu strategii. W 2012 r. Komisja dokonała pierwszej oceny 4 strategii przedstawionych przez państwa członkowskie i przyjęła konkluzje horyzontalne, a w załączonym dokumencie przeanalizowała silne i słabe strony w strategii każdego z państw członkowskich 5 .

2.3

Stowarzyszenia reprezentujące Romów bardzo uważnie śledziły proces opracowywania tych strategii, przekazały swe stanowisko lub zastrzeżenia w wielu dokumentach i również oceniły strategie 6 .

2.4

We wszystkich tych analizach stwierdzono poważne braki w strategiach państw członkowskich. Według organizacji społeczeństwa obywatelskiego istotnym problemem są treści horyzontalne i ich niedoskonałości. Jako przykłady braków można tu wymienić:

2.5

Wspomniane dokumenty analityczne Komisji Europejskiej nie wspominają o podstawowych brakach stwierdzonych w strategiach państw członkowskich. Nie zawarto w nich potępienia, wezwania do złagodzenia lub wyeliminowania licznych, w tym najpoważniejszych, przejawów trudności społecznych, które niekiedy stanowią naruszenie praw człowieka. Nie kładzie się na przykład wystarczająco nacisku na takie przejawy pogwałcenia praw człowieka jak:

2.6

EKES poświęcił dwie opinie strategii ramowej i krajowym strategiom integracji Romów. W poprzedniej opinii 7 w sprawie poprawy pozycji społecznej i integracji Romów w Europie poparto strategię ramową, wspomniano - z punktu widzenia przyszłego opracowywania i wdrażania - o konieczności potrójnego podejścia (polityka integracji neutralna wobec rasy i etniczności, polityka wsparcia poprawy pozycji społecznej dla tych, którzy mają poczucie swej przynależności do wspólnoty romskiej i podkreślania ich sukcesów w zakresie integracji społecznej, ogólna polityka antyrasistowska i działania informacyjne) i sformułowano inne propozycje.

2.7

W opinii dodatkowej EKES 8 , odwołując się do opracowania z 2012 r., zwraca uwagę na spadek zaufania zaobserwowany przez czynniki opiniotwórcze w społeczności romskiej i przedstawia w związku z tym propozycje dotyczące zwłaszcza integracji Romów i propagowania ich udziału w życiu publicznym.

3.

Uwagi ogólne

3.1

Komitet przyznaje, z żalem, konieczność wydania zalecenia Rady ze względu na sytuację Romów, skutki kryzysu i bardzo różne zaangażowanie państw członkowskich. EKES popiera jego cele, uważa jednak, że zawarty w nim zbiór środków, który można uznać za swego rodzaju minimalny program wdrażania, jest pod pewnymi względami niedopracowany i w niewystarczającym stopniu operacyjny, by umożliwić osiągnięcie celów określonych w dokumencie.

3.2

Zgodnie z uzasadnieniem wniosek Komisji ma na celu "przyspieszenie postępów dzięki zwróceniu uwagi państw członkowskich na szereg konkretnych środków, które mają zasadnicze znaczenie dla skuteczniejszego wdrażania ich strategii". Komitet ubolewa, że wskazanie tego celu sugeruje jednocześnie, że realizacja celów ramowej strategii na szczeblu europejskim napotyka niezmiennie poważne trudności z punktu widzenia wdrażania i zaangażowania politycznego na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

3.3

Komitet zwraca uwagę, że jeżeli nie chcemy ponownie przeoczyć sprzyjającej dla integracji Romów sytuacji politycznej - co byłoby poważnym zagrożeniem zarówno dla celów Unii, jak i dla możliwości zmiany warunków życia zainteresowanych osób - należy przyjąć, w porozumieniu z zainteresowanymi i właściwymi organizacjami Romów i społeczeństwa obywatelskiego i po przeprowadzeniu szeroko zakrojonych konsultacji, listę zaleceń opartych na ambitnym i kontrolowanym systemie analizy faktów, zawierającą wystarczająco konkretne i operacyjne elementy i możliwą do oceny.

3.4

Komitet uważa, że zalecenia polityczne zawarte we wniosku są użyteczne i powinny zostać poparte jako krótka lista interwencji, które bezwzględnie należy zrealizować. Komitet zauważa jednak, że zalecenia te określają zbyt wąskie ramy działań i nie zawsze są wystarczająco ambitne. Proponuje w związku z tym, by koniecznie uzupełnić listę zaleceń o narzędzia kontroli i monitorowania.

3.5

Komitet uważa, że część wniosku dotycząca horyzontalnych środków politycznych jest opracowana niestarannie, i wzywa Radę do rozwinięcia czterech wskazanych dziedzin (walka z dyskryminacją, ochrona kobiet i dzieci romskich, ograniczenie ubóstwa i włączenie społeczne oraz poprawa pozycji społecznej Romów) i do wspierania wdrażania dzięki przedstawieniu oczekiwanych wzorcowych rozwiązań.

3.6

Komitet uważa, że niezadowalający jest przedstawiony w dokumencie argument, według którego "celem wyboru instrumentu niewiążącego jest zapewnienie państwom członkowskim praktycznych wytycznych w kwestii włączenia społecznego Romów, bez ustanawiania rygorystycznych, wiążących zasad", gdyż "według ustaleń Komisji nadal brakuje skutecznych i współmiernych środków służących wyeliminowaniu problemów społecznych i gospodarczych znacznej części ludności romskiej w UE". W obecnej sytuacji kryzysowej, jeśli włączenie społeczne Romów nie jest odpowiednio prowadzone, grupy romskie szczególnie dotknięte segregacją, dyskryminacją i skrajnym ubóstwem ucierpią w szczególny sposób, tym bardziej, że już obecnie kryzys stanowi dla nich nieznośne, niemożliwe do udźwignięcia obciążenie. W związku z tym EKES uważa, że sytuacja ta wymaga od decydentów natychmiastowych i skutecznych rozwiązań i działań, także ze względu na egzekwowanie praw.

3.7

Komitet uważa, że w świetle stwierdzeń zawartych w uzasadnieniu wniosku dotyczącego zalecenia 9 Rada powinna skorzystać z posiadanych kompetencji i przyjąć wiążące akty prawne, zwłaszcza by zaradzić naglącym potrzebom i skrajnemu ubóstwu, które zagrażają życiu obywateli i przeciwdziałać najbardziej skrajnym skutkom dyskryminacji, rasizmu i antycyganizmu. Konieczność podjęcia takich środków wynika jasno z oczywistych braków na poziomie państw członkowskich w zakresie prawodawstwa i orzecznictwa 10 .

4.

Konkretne propozycje

4.1

Komitet sugeruje kompetentnym służbom Unii Europejskiej, by dokonały ponownej oceny tych swoich zadań bezpośrednio związanych ze stosowaniem praw podstawowych Romów i praw mniejszości, których nie dotyczy otwarta metoda koordynacji, zwłaszcza jeśli chodzi o wspomniane kwestie. W związku z tym Komitet uważa za niezbędne, co następuje:

d)

Komitet uważa, że należy rozciągnąć techniki stosowane dotąd tylko wyjątkowo w tej dziedzinie, np. poza analizą sytuacji ludności biednej, której dochody są niższe od 50 % i 60 % mediany dochodów, przeanalizować trzeba także sytuację ludności, której dochód wynosi 30 % (25 %), albo wykorzystać, poza kompleksowymi wskaźnikami dyskryminacji stosowanymi obecnie, miarę "dyskryminacji marginalnej", która wskazuje na szczególnie daleko idące wykluczenie w formie braku dzięki bardzo czułym wskaźnikom (takim jak wygoda lub przeludnienie mieszkania).

4.2

Komitet proponuje, by priorytetowo potraktować ochronę tradycji językowych i kulturalnych, które są podstawą tożsamości romskiej, a także ich wspieranie społeczne i finansowe po dokonaniu przeglądu strategii.

4.3

Według Komitetu realizacja krajowych strategii integracji Romów wymaga, by państwa członkowskie ze szczególną uwagą podeszły do kontroli przepisów i orzecznictwa w powiązanych obszarach polityki i by dokonały korekt pod kątem ich ewentualnych skutków antydyskryminacyjnych, tworząc w tym celu skuteczne mechanizmy.

4.4

Aby sprzyjać integracji Romów i ich niezależności materialnej, EKES oczekuje szczególnie od państw członkowskich odpowiedniej reakcji, adekwatnej do potrzeb i stworzenia programów na rzecz zatrudnienia, przedsiębiorczości i szkoleń zawodowych. Komitet wzywa je też do wzmocnienia środków prawnych, które skutecznie zachęciłyby przedsiębiorstwa do zatrudniania Romów. Dla żyjących w segregacji społeczności romskich, w przypadku których wskaźnik zatrudnienia jest długookresowo bardzo niski, a dyskryminacja na rynku pracy bardzo wysoka, trzeba wprowadzić innowacyjne formy polityki zatrudnienia, np. stworzyć dostateczną ilość odpowiednio dostosowanych, tymczasowych miejsc pracy finansowanych ze środków publicznych.

Monitorowanie i ocena

4.5

Komitet ubolewa, że Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej i państwa członkowskie nie określiły jeszcze wskaźników i punktów odniesienia, które są podstawowym warunkiem oceny strategii i programów interwencyjnych, ani metodologii i wymogów w tej dziedzinie warunkujących odpowiednie i niezależne gromadzenie danych i opis sytuacji 11 .

Obecne praktyki państw członkowskich w zakresie monitorowania i oceny ograniczają się często do sprawozdań opracowanych bez zastosowania rzetelnej metody oceny, ewentualnie opierającej się na danych liczbowych, i nierzadko przynoszą całkowicie bezpodstawne wyniki.

4.6

Komitet proponuje, by zadania w zakresie oceny powierzano grupom badaczy i instytutom wybranym na podstawie otwartych zaproszeń do składania ofert, profesjonalnym i bez powiązań politycznych, których niezależność należy wzmocnić za pomocą różnych instrumentów prawnych (np. oświadczenia o braku konfliktu interesów, zasady przejrzystości finansowej i wykorzystania funduszy, kontrola społeczności naukowej, nadzór nad metodą pracy itd.) 12 .

Zalecenia polityczne

4.7

Poza podlegającym programowaniu, przejrzystym i właściwym finansowaniem organów ds. równego traktowania, należy wzmocnić również ich sytuację prawną tak, by władze polityczne w jak najmniejszym stopniu mogły wpływać na ich funkcjonowanie, ale by jednocześnie zapewniały do niego warunki. Organy ds. równego traktowania powinny także utrzymywać stałe i ścisłe kontakty z odpowiednimi stowarzyszeniami reprezentującymi Romów, oprócz punktów kontaktowych dla Romów.

4.8

Krajowe punkty kontaktowe dla Romów powinny wypełniać swe zadania w warunkach całkowitej przejrzystości, zarówno w teorii, jak i w praktyce. Ich działalność ma kluczowe znaczenie dla realizacji strategii ramowej. Należy zapewnić, z prawnego punktu widzenia, prawa punktów kontaktowych oraz organów rządowych odpowiedzialnych za programowanie i wdrażanie polityki społecznej dotyczącej Romów, aby mogły one odgrywać rolę strażników, wydawać opinie o procedurach legislacyjnych związanych z polityką rządową dotyczącą m.in. Romów i wywierać na nią wpływ, aby ich wysiłki wzajemnie się nie osłabiały. Punkty kontaktowe dla Romów są zobowiązane do informowania stowarzyszeń przedstawicielskich romskiego społeczeństwa obywatelskiego, co może się wyrażać np. publikacją niezależnych rocznych sprawozdań oceniających, których zawartość nie podlega żadnym wpływom politycznym, a także np. organizacją specjalistycznych konferencji.

4.9

Komitet uważa, że cel określony w punkcie 5.1 wniosku dotyczącego zalecenia, tzn. "państwa członkowskie powinny podjąć niezbędne środki mające na celu zapewnienie stosowania niniejszego zalecenia najpóźniej do dnia [wpisać datę przypadającą 24 miesiące od publikacji] oraz powinny powiadamiać Komisję o wszelkich środkach podejmowanych do tego czasu zgodnie z niniejszym zaleceniem" jest trudny do zrealizowania. Należałoby czuwać nad tym, by państwa członkowskie nie były zwalniane z obowiązku wdrażania strategii ramowej UE i z ich własnych zobowiązań. Istotnie, wniosek w swej obecnej treści jest tylko częścią szerszego systemu wymogów określonego w strategii ramowej w ogólnym kontekście; system ten ma być oceniany corocznie przez Komisję.

Integracja Romów i ich udział w życiu publicznym

4.10

Zdaniem wielu ekspertów i romskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego podzielających częściowo w tym względzie ocenę Komisji Europejskiej - obecne działania i mechanizmy pomocowe państw członkowskich nie pozwalają, w pewnych wypadkach, wystarczająco skutecznie podejść do kwestii integracji Romów. Ich punktem wyjścia i myślą przewodnią nie zawsze jest podejście oparte na prawach człowieka 13 . Niestety, w międzyczasie w wielu krajach stwierdzono nasilenie wykluczenia Romów. Głównym powodem tej sytuacji jest stała dyskryminacja Romów, głęboko zakorzeniony antycyganizm, który nie jest przedmiotem należnej uwagi ze strony organów zobowiązanych do stosowania prawa. Jak wskazano w uzasadnieniu wniosku dotyczącego zalecenia, "istotą problemu jest istnienie ścisłych powiązań między dyskryminacją i wykluczeniem społecznym, których doświadczają Romowie" 14 .

4.11

Zdaniem Komitetu likwidacja wzajemnie negatywnych skutków tych mechanizmów musi być głównym celem wszelkich działań integracyjnych. W tym kontekście głównymi instrumentami są zwłaszcza integracja Romów i wspieranie ich udziału w życiu publicznym, a także niezależność organizacji romskich i rozwój ich potencjału. Jest to możliwe tylko w warunkach kultury szczerej akceptacji, gdzie polityka wobec Romów rzeczywiście bierze za punkt wyjścia samych zainteresowanych i gdzie Romowie nie są traktowani tylko jako beneficjenci, ale również jako równoprawne podmioty, których udział jest niezbędny. Trzeba zmienić dawne paternalistyczne podejście, w którym działania były określane przez elementy opiniotwórcze i głównych decydentów w społeczeństwie. Należy uznać i zaakceptować Romów jako odpowiedzialnych członków społeczeństwa, którzy mogą i chcą aktywnie wpływać na swój los.

4.12

Komitet odsyła do swej poprzedniej opinii 15 , w której informował, na podstawie jednego z badań, o znacznym niezadowoleniu, pewnej frustracji i nieufności wielu rzeczników społeczności romskiej i organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ich przedstawicieli. Zgodnie z tą opinią, pomimo deklaracji intencji, "organizacje przedstawicielskie zainteresowanych stron nie zostały odpowiednio włączone w proces strategicznego planowania, że nie stworzono podstawowych mechanizmów uczestnictwa czy że trwające obecnie procesy nie zdołały wzbudzić wystarczającego zaufania wśród przedstawicieli zainteresowanych osób z powodu dyskryminacji i segregacji, istniejącej niekiedy od stuleci". Badanie przeprowadzone w tym samym czasie przez ERPC zawiera takie same wnioski 16 .

4.13

Co do zmiany podejścia społecznego i decyzyjnego, Komitet zauważa, że procesu tego nie można prowadzić bez udziału Romów i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które pracują wraz z nimi nad tworzeniem, wdrażaniem i oceną działań na wszystkich poziomach. Komitet uważa, że niezbędne jest określenie wskaźników pozwalających odpowiednio mierzyć stopień integracji i uczestnictwa Romów (np. administracja lokalna lub centralna, dane dotyczące kształcenia, stopień udziału we wdrażaniu programów itd.).

4.14

Komitet sugeruje rozszerzenie ram koncepcyjnych współpracy, przyjęcie kultury porozumienia wychodzącej poza zwykłe konsultacje, stworzenie platformy stałego dialogu (również na szczeblu lokalnym) oraz mechanizmów organizacyjnych przystosowanych do współpracy, nadanie większej przejrzystości decyzjom władz publicznych (na poziomie lokalnym) i uzasadnianie decyzji (z zaznaczeniem rozbieżności opinii i wyników głosowania); Komitet oczekuje realizacji takich kroków.

4.15

Komitet proponuje, by - jak to już wcześniej wskazano - zapewnić fundusze pomocowe (np. jako część programu "Europa dla Obywateli") przeznaczone na integrację i poprawę pozycji społecznej Romów oraz na rozwijanie potencjału ich organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Program operacyjny EFS, a dokładniej gwarancja programów wsparcia związanych z pomocą techniczną, byłby równie istotny dla rozwoju potencjału instytucjonalnego organizacji romskich.

4.16

Decydenci muszą wyraźnie zdystansować się wobec niepokojących deklaracji odnoszących się do Romów, zabarwionych rasizmem, przemocą i jawnie dyskryminacyjnych. Istnieje konieczność napiętnowania oraz otwartego i spójnego monitorowania zjawisk rasistowskiej przemocy i nienawistnych wystąpień, a także opracowania narzędzi prawnych, administracyjnych, regulacyjnych i upowszechniających, które pozwolą skutecznie przeciwdziałać tym zjawiskom. Na środowiskach opiniotwórczych, zwłaszcza na elicie politycznej i medialnej, spoczywa szczególna odpowiedzialność w tej dziedzinie. Komitet proponuje prowadzenie systematycznych badań nad uprzedzeniami w ramach jednolitej metodologii oraz stworzenie narzędzi pozwalających, w razie stwierdzenia negatywnych tendencji, na wspieranie działań publicznych w tej dziedzinie lub ich wdrażanie oraz zwiększenie wysiłków w tym kierunku.

4.17

Komitet zwraca uwagę państw członkowskich na fakt, iż aby przeciwdziałać istniejącej od pokoleń segregacji i dyskryminacji ciążącej na wszystkich wymiarach życia zainteresowanych, nie wystarczy wdrożyć programy w formie projektów skupionych wokół danej problematycznej dziedziny. Niezbędne jest dziś przyjęcie podejścia systemowego w dążeniu do celów strategii.

Identyfikator:	Dz.U.UE.C.2014.67.110
Rodzaj:	Akt przygotowawczy
Tytuł:	Opinia w sprawie wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie skutecznych środków integracji Romów w państwach członkowskich.
Data aktu:	17/10/2013
Data ogłoszenia:	06/03/2014

Opinia w sprawie wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie skutecznych środków integracji Romów w państwach członkowskich.

Zmiany w prawie

Powstańcy nie zapłacą podatku dochodowego od nagród

Data 30 kwietnia dla wnioskodawcy dodatku osłonowego może być pułapką

Rząd chce zmieniać obowiązujące regulacje dotyczące czynników rakotwórczych i mutagenów

Bez kary za brak lekarza w karetce do końca tego roku

Będzie zmiana ustawy o rzemiośle zgodna z oczekiwaniami środowiska

Tabletki "dzień po" bez recepty nie będzie. Jest weto prezydenta

Dz.U.UE.C.2014.67.110

	Przewodniczący
	Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
	Henri MALOSSE