- To cel, do którego potrzebne jest zaświadczenie decyduje o odpłatności lub nie, dlatego pacjent, zgłaszając się do lekarza po zaświadczenie, musi podać, do jakiego celu jest mu ono potrzebne. – podkreśla lek. Joanna Szeląg, lekarz medycyny rodzinnej, ekspert Porozumienia Zielonogórskiego. - Ten cel jest również ważny z medycznego punktu widzenia, ponieważ od celu zależy zakres koniecznego badania lekarskiego, wykonanego przed wydaniem orzeczenia - dodaje.

Kwestia odpłatności za zaświadczenia lekarskie zawarta jest w art. 16 ust.1 pkt 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Wymienione są te, które są finansowane ze środków publicznych, a więc dla pacjenta są bezpłatne.

Nieodpłatne zaświadczenia lekarskie

Pacjent może otrzymać bezpłatnie zaświadczenia i orzeczenia lekarskie związane z:

  • dalszym leczeniem,
  • rehabilitacją,
  • niezdolnością do pracy,
  • kontynuowaniem nauki,
  • uczestnictwem dzieci, uczniów, słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli i studentów w zajęciach sportowych i w zorganizowanym wypoczynku,
  • a także orzeczenia i zaświadczenia lekarskie wydawane dla celów pomocy społecznej,
  • wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej,
  • orzecznictwa o niepełnosprawności,
  • uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego,
  • lub ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie
  • oraz zaświadczenie lekarskie lub zaświadczenie wystawione przez położną, wydawane dla celów uzyskania dodatku z tytułu urodzenia dziecka lub jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka.

Warto podkreślić, że zaświadczenia wydawane na potrzeby usprawiedliwienia nieobecności ucznia na zajęciach szkolnych z powodu choroby nie są zaświadczeniami związanymi z kontynuowaniem nauki, czy też uczestnictwem uczniów w zajęciach sportowych i w zorganizowanym wypoczynku.

Sprawdź w LEX: Czy szpital może wydać skazanemu ubiegającemu się o przepustkę zaświadczenie o pobycie w szpitalu jego matki? >

- Zaświadczenia wymienione w ustawie, wydaje lekarz ubezpieczenia zdrowotnego, ale ustawa nie precyzuje, czy jest to lekarz POZ, AOS czy lekarz pracujący np. w szpitalu. Ustawa nie precyzuje też, kiedy lekarz jest zobowiązany do wydania takiego orzeczenia. Doprecyzowywane jest to w licznych innych ustawach i rozporządzeniach – mówi Joanna Szeląg.

Sprawdź w LEX: Ile ważne jest zaświadczenie lekarskie wystawione przez lekarza dla celów pomocy społecznej, np. przyznania pomocy finansowej? >

Lekarka podkreśla, że niewątpliwie do zaświadczeń wydawanych nieodpłatnie w ramach NFZ należą zaświadczenia o niezdolności do pracy (ZUS ZLA), czyli zwolnienia. - Zaświadczenie to wydaje ten lekarz, który leczy pacjenta w związku z chorobą, będącą przyczyną zwolnienia. Może to być lekarz w POZ, w nocnej opiece, w poradni specjalistycznej, lekarz na SOR czy w szpitalu – dodaje lekarka. I podaje przykłady.

Za jakie zaświadczenia lekarskie zapłaci pacjent

- Dobrym przykładem tego, że cel zaświadczenia decyduje o odpłatności, są zaświadczenia o chorobach czy stosowanym leczeniu. Takie zaświadczenie, wydawane do innego lekarza, będzie bezpłatne w ramach NFZ, a wydawane np. do funduszu socjalnego w pracy, celem uzyskania zapomogi, czy do urzędu skarbowego, by uzyskać zwrot podatku, będzie odpłatne – mówi. - Za zaświadczenie o zakończeniu leczenia, wydane do lekarza medycyny pracy, pacjent nie zapłaci, ale za zaświadczenie o zakończeniu leczenia do ubezpieczyciela, celem uzyskania odszkodowania, już tak - precyzuje.

Zaświadczenia związane z medycyną pracy nie są finansowane przez NFZ. Również te, które są potrzebne pacjentom do uzyskania środków finansowych z różnych źródeł, np. dofinansowanie z funduszu socjalnego w pracy.

Zatem pacjent na pewno zapłaci za:

  • zaświadczenie do urzędu skarbowego o chorobach i stosowanym leczeniu w celu odzyskania części podatku,
  • zaświadczenie przedkładane komisji socjalnej w celu uzyskania zapomogi z zakładu pracy,
  • zaświadczenie do szkoły w celu usprawiedliwienia nieobecności na zajęciach szkolnych z powodu choroby. 

Sprawdź w LEX: Czy pracodawca zwraca pracownikowi koszt wydania na zlecenie lekarza medycyny pracy zaświadczenia o ukończeniu leczenia? >

Czasami żądanie zaświadczeń lekarskich jest bezprawne

Lek. Joanna Szeląg zwraca uwagę, że jest wiele sytuacji, kiedy instytucje wymagają zaświadczeń lekarskich zupełnie bezprawnie. - Takim zaświadczeniem jest np. zaświadczenie o karmieniu piersią. W tym wypadku nie jest potrzebne żadne zaświadczenie lekarskie, tylko oświadczenie pracownicy. I takich zaświadczeń lekarze nie wystawiają – podkreśla.

Sprawdź w LEX: Czy wystawienie zaświadczenie na wniosek osoby upoważnionej przez pacjenta do uzyskiwania informacji o jego stanie zdrowia narusza przepisy o tajemnicy lekarskiej? >

Podobnie jest w przypadku usprawiedliwiania nieobecności ucznia w szkole czy studenta na zajęciach. - Zasadą jest, że nieobecność ucznia usprawiedliwia rodzic lub pełnoletni uczeń, czy student usprawiedliwia się sam. Również żłobki czy przedszkola niejednokrotnie odsyłają po zaświadczenia – mówi Joanna Szeląg. - Często spotykamy się z różnymi instytucjami, organizatorami imprez, zawodów, pokazów, którzy żądają od uczestników zaświadczeń i wysyłają po nie do lekarza rodzinnego. Trzeba pamiętać, że lekarze w POZ nie wydają takich zaświadczeń - zaznacza.

Czytaj także na Prawo.pl: Przedszkole żąda zaświadczenia o zdrowiu dziecka - lekarz nie ma podstaw do wystawienia

Ile pacjent zapłaci za zaświadczenie lekarskie

Wysokość odpłatności za zaświadczenie lekarskie określa regulamin każdej przychodni. Tam też pacjent musi dokonać opłaty za zaświadczenia, które nie są finansowane ze środków publicznych. Przepisy nie określają wysokości tych opłat.

Kwestię tę regulują art. 23-24 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. - Przepisy te stanowią, że sprawy dotyczące sposobu i warunków udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmiot wykonujący działalność leczniczą, nieuregulowane w ustawie lub statucie, określa regulamin organizacyjny – wyjaśnia Renata Jeziółkowska, rzecznik prasowy Naczelnej Izby Lekarskiej (NIL).

Art. 24 ust. 1 pkt 12 ustawy o działalności leczniczej stanowi, iż w regulaminie organizacyjnym podmiotu wykonującego działalność leczniczą określa się wysokość opłat za świadczenia zdrowotne, które mogą być, zgodnie z przepisami ustawy lub przepisami odrębnymi, udzielane za częściową albo całkowitą odpłatnością. - Oznacza to, że zarówno podmioty lecznicze (szpitale, przychodnie), jak i praktyki lekarskie są zobowiązane do określenia w regulaminie organizacyjnym wysokości stawek wynagrodzenia za świadczenia zdrowotne udzielane za odpłatnością – dodaje rzeczniczka NIL.

Regulamin organizacyjny ustala kierownik podmiotu wykonującego działalność leczniczą, czyli najczęściej dyrektor szpitala, kierownik przychodni, lekarz prowadzący praktykę lekarską.

- Ustawa o działalności leczniczej przewiduje, że aktualne informacje o wysokości opłat za świadczenia zdrowotne, bazujące na stawkach określonych w regulaminie organizacyjnym, podaje się do wiadomości pacjentów przez ich wywieszenie w widoczny sposób w miejscu udzielania świadczeń oraz na stronie internetowej podmiotu wykonującego działalność leczniczą i udostępnienie w Biuletynie Informacji Publicznej, w przypadku podmiotu obowiązanego do jego prowadzenia – mówi Renata Jeziółkowska.

Sprawdź w LEX: Czy na życzenie pacjenta lekarz powinien wydać zaświadczenie stwierdzające brak zdiagnozowanych jednostek chorobowych? >