Zasady wystawiania zwolnień lekarskich

Do końca 2015 r. zasady wystawiania zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy reguluje art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - dalej u.ś.p.u.s. wedle którego Zakład Ubezpieczeń Społecznych upoważnia do wystawiania tych zaświadczeń lekarza, lekarza dentystę, felczera i starszego felczera po złożeniu przez niego pisemnego oświadczenia, że zobowiązuje się do przestrzegania zasad orzekania o czasowej niezdolności do pracy i wykonywania obowiązków wynikających z przepisów ustawy. Zgodnie z art. 55 u.ś.p.u.s. zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby lub pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej, konieczności osobistego sprawowania przez ubezpieczonego opieki nad chorym członkiem rodziny jest wystawiane na odpowiednim druku, według wzoru określonego w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 58 ust. 1 u.ś.p.u.s. takie wystawia się z dwiema kopiami, przy czym oryginał zaświadczenia lekarz przesyła, w ciągu 7 dni bezpośrednio do terenowej jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, pierwszą kopię zaświadczenia otrzymuje ubezpieczony, zaś drugą kopię wystawiający przechowuje przez okres 3 lat. Z dniem 1 stycznia 2016 r. wyżej wymienione przepisy znikają z polskiego systemu prawnego. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw - dalej u.n.u.ś.p., nowelizującej ustawę o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zmianie ulega zarówno tryb uzyskiwania przez lekarzy uprawień do wystawiania zwolnień, jak i sam tryb ich wystawiania.

2.Tryb uzyskiwania uprawnień do wystawiania zwolnień

Wedle nowego brzmienia art. 54 ust. 1 u.ś.p.u.s. podstawą dokonania przez ZUS upoważnienia lekarza do wystawiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy albo o konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny będzie złożenie przez lekarza oświadczenia o zobowiązaniu się do przestrzegania zasad orzekania o czasowej niezdolności do pracy i wykonywania obowiązków wynikających z przepisów ustawy i przepisów o ochronie danych osobowych, bądź to w formie pisemnej bądź w formie dokumentu elektronicznego uwierzytelnionego z wykorzystaniem kwalifikowanego certyfikatu w rozumieniu art. 3 pkt 12 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym lub profilu zaufanego ePUAP w rozumieniu art. 3 pkt 14 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne - u.i.dz.p., na elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych utworzoną zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 16 ust. 3 u.i.dz.p.

Oznacza to, iż podobnie jak dotąd lekarz będzie mógł przystąpić do wystawania zwolnień po złożeniu oświadczenia i wpisaniu go przez ZUS na listę lekarzy do tego uprawionych, jednak sam tryb składania oświadczenia ulegnie zmianie o tyle iż będzie mógł przybrać formę pisemną lub elektroniczną. Chcąc złożyć oświadczenie w formie elektronicznej lekarz będzie musiał utworzyć swój profil informacyjny w systemie informacyjnym ZUS.

Samo upoważnienie następować będzie nadal w formie decyzji, nie ulega bowiem zmianie brzmienie art. 54 ust. 3 u.ś.p.u.s. Tryb uzyskiwania uprawnień do wystawiania zwolnień lekarskich zmienia się więc o tyle, że rozszerzone zostają sposoby składania oświadczenia o gotowości przestrzegania zasad wystawiania zwolnień.

3.Uprawnienia ważne do końca 2017 r.

W roku 2016 i 2017 składanie ponownych oświadczeń nie jest konieczne gdyż zgodnie z art. 23 ust. 4 u.n.u.ś.p. stanowi, iż lekarze, lekarze dentyści, felczerzy i starsi felczerzy upoważnieni do wystawiania zaświadczeń lekarskich na podstawie przepisów ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy do dnia 31 grudnia 2017 r. mogą wystawiać zaświadczenia lekarskie zgodnie z przepisami ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, bez konieczności ponownego składania oświadczenia, o którym mowa w art. 54 ust. 1 u.ś.p.u.s.

Do końca roku 2017 r. lekarze już upoważnieni do wystawiania zwolnień będą mogli kontynuować wystawianie zaświadczeń bez konieczności ponownego składania oświadczeń ani dokonywania innych formalności. Wystawianie zwolnień począwszy od 1 stycznia 2018 r. wymagać będzie ponownego złożenia oświadczenia w formie papierowej lub elektronicznej.

4.Dwa tryby wystawiania zwolnień

Do końca roku 2015 zwolnienie lekarskie jest wystawiane na odpowiednim druku, według wzoru określonego w przepisach rozporządzenia MPiPS (art. 55 u.ś.p.u.s.). Począwszy od 1 stycznia 2016 r. zaświadczenie lekarskie wystawiane będzie w formie dokumentu elektronicznego uwierzytelnionego z wykorzystaniem kwalifikowanego certyfikatu lub profilu zaufanego ePUAP, zgodnie z wzorem ustalonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego udostępnionego bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Lekarz przekazywać będzie wypełnione i podpisane zaświadczenie na elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Przewidywane jest, iż system udostępniony przez ZUS lekarzom wystawiającym zaświadczenia w formie elektronicznej będzie pobierał dane m.in. z Centralnego Rejestru Ubezpieczonych oraz Centralnego Rejestru Płatników Składek, co w praktyce może ograniczyć ilość wpisów dokonywanych przez lekarza w samym formularzu elektronicznym. Generalnie jednak zakres danych podlegających wpisowi do formularza zaświadczenia ulegnie rozszerzeniu, ustawa przesądza bowiem, że będą tam znajdowały się nie tylko data dane pacjenta takie tak pierwsze imię, nazwisko i numer PESEL albo seria i numer paszportu i data urodzenia, ale także m.in. adres miejsca pobytu pacjenta w czasie trwania niezdolności do pracy.

Zgodnie jednak z przepisem przejściowym ustawy z 15 maja 2015 r. (art. 23 ust. 1 u.n.u.ś.p.) lekarze, lekarze dentyści, felczerzy i starsi felczerzy upoważnieni do wystawiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, mogą wystawiać zaświadczenia lekarskie zgodnie z dotychczasowymi przepisami, nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2017 r.

W latach 2016-2017 będą więc obowiązywać dwa tryby wystawiania zwolnień lekarskich, papierowy - zgodny z dotychczasowym, oraz elektroniczny. O tym, który z nich będzie praktykowany przez danego lekarza, decyduje on sam, przepisy nie przewidują bowiem możliwości wnioskowania o określony tryb przez pacjenta (np. e-zwolnienia).

5.Wydruki niekiedy również przy systemie elektronicznym

Przejście na elektroniczny system wystawiania zwolnień nie zniweluje całkowicie konieczności dokonywania wydruków papierowych. Zgodnie z art. 55a u.ś.p.u.s. będzie miało to miejsce w dwóch sytuacjach: gdy pacjent zażąda wydruku, lub też gdy płatnik składek (najczęściej pracodawca pacjenta) nie będzie miał profilu informacyjnego na portalu ZUS. Będzie to jednak w takim przypadku wydruk z zaświadczenia wystawionego w formie elektronicznej, a nie wypełnienie formularza obowiązującego dotąd dla wersji papierowych. Informacja o posiadaniu lub braku profilu płatnika na portalu ZUS wynikać ma z danych uwidocznionych w systemie Centralnego Rejestru Płatników Składek.

6.Gdy brak internetu

Ustawa próbuje zmierzyć się z sytuacją, w której wystawienie zaświadczenia lekarskiego w formie dokumentu elektronicznego nie będzie możliwe, w szczególności w przypadku braku możliwości dostępu do Internetu lub braku możliwości uwierzytelnienia zaświadczenia lekarskiego z wykorzystaniem kwalifikowanego certyfikatu lub profilu zaufanego ePUAP. W takim przypadku lekarz w dniu badania przekaże pacjentowi wydruk z formularza elektronicznego, przy czym w takiej sytuacji to pacjenta obciążać będzie obowiązek podania lekarzowi wszystkich danych umożliwiających wypełnienie formularza (art. 55a ust. 7 u.ś.p.u.s.).

Ustawodawca założył, więc, że nawet w przypadku braku dostępu do internetu lekarz posiadać będzie dostęp do elektronicznie formularza e-zwolnienia, bądź też zwęził regulację art. 55a ust. 7 u.ś.p.u.s. tylko do sytuacji, w których brak dostępu do internetu powstanie dopiero w momencie podjęcia przez lekarza próby przesłania e-zwolnienia na skrzynkę ZUS. Omawiany przepis nie wyjaśnia bowiem jak winien postąpić lekarz w przypadku, gdy z przyczyn technicznych nie jest w stanie po dokonaniu badania wypełnić elektronicznego formularza e-zwolnienia (awaria komputera, brak zasilania itp.). Z problemami technicznymi trzeba będzie poradzić sobie w ciągu 3 dni, gdyż art. 55a ust. 9 u.ś.p.u.s. zobowiązuje lekarza by w takiej sytuacji w terminie 3 dni roboczych przekazał do ZUS e-zwolnienie w formie elektronicznej.

7.Bez telemedycyny

Uwagę zwraca fakt, iż ustawa o świadczeniach od 1 stycznia 2016 r. zawierać będzie samodzielne zapisy odnoszące się do trybu przeprowadzania badań lekarskich, co dotychczas było domeną ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty - dalej u.z.l.l.d. Zgodnie bowiem z nowym brzmieniem art. 55 ust. 4 u.ś.p.u.s. orzekanie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, pobytu w szpitalu albo innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne lub o konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny następuje po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia ubezpieczonego lub chorego członka rodziny.

W obecnym stanie prawnym kwestię tę reguluje art. 42 u.z.l.l.d. lekarz orzeka o stanie zdrowia określonej osoby po uprzednim, osobistym jej zbadaniu, od czego wyjątkiem jest jedynie możliwość powtórzenia recepty lub zlecenia na zaopatrzenie w wyroby medyczne. Jednak już dziś wiadomo, że uchwalona w październiku 2015 r. ustawa o zmianie ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz niektórych innych ustaw (podpisana przez prezydenta RP 27 października, oczekuje na publikację) wprowadziła do art. 2 u.z.l.l.d. zmianę mówiącą, iż lekarz, lekarz dentysta może wykonywać czynności zawodowe także za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności. Zmiana wejdzie w życie w terminie 14 dni po ogłoszeniu (art. 52 ustawy z 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz niektórych innych ustaw).

Zgodnie więc z art. 2 u.z.l.l.d., w brzmieniu uwzględniającym zmianą z 9 października, lekarz już niebawem będzie mógł udzielać świadczeń zdrowotnych, w szczególności polegających na badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich - nie tylko osobiści, ale także za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności. Nie będzie mógł jednak wystawić na tej podstawie zaświadczenia o czasowej niezdolności od pracy, gdyż art. 55 ust. 4 ustawy o świadczeniach wyraźnie będzie tego zabraniał. Być może rozwiązania tej sytaucji będzie można poszukiwać w odmiennym brzmieniu dotychczasowego art. 42 u.z.l.l.d. (po uprzednim osobistym zbadaniu pacjenta) oraz art. 55 ust. 4 u.ś.p.u.s. (po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia). Wymagać to będzie jednak z pewnością zbadania możliwych zakresów rozumienia pojęcia badania bezpośredniego pacjenta.