- Siostra zmarła w szpitalu. Jej mąż nie chce nam udostępnić dokumentacji medycznej, twierdząc, że tylko on był upoważniony. Tuż przed śmiercią siostra powiedziała mi, abym to ja zajęła się dokumentacją i ewentualnie sprawdziła, czy nie doszło do błędu medycznego. Jej mąż uważa jednak, że nie ma takiej potrzeby i nie chce przekazać mi papierów, czy ma prawo? - pyta czytelniczka Prawo.pl Zgodnie z obowiązującymi od 2019 roku przepisami - tak.
Do 2019 roku było tak, że gdy ktoś nagle zmarł w szpitalu po wypadku, a nie zdążył upoważnić nikogo do dostępu do danych medycznych, rodzina miała kłopot, by dowiedzieć się, jakie miał obrażenia i jak był leczony. Takie przepisy były niejednoznaczne i wywoływały duże obawy wśród osób wykonujących zawód medyczny. Dostrzegali oni ogromne ryzyko nieświadomego naruszenia przepisów ustawy poprzez udostępnienie informacji o zmarłym pacjencie osobie nieuprawnionej. Dlatego przepisy zmieniono, ale nowe też nie są precyzyjne i mogą być problemy z ich realizacją. W sytuacji czytelniczki, są jednak jasne. Nie wynika bowiem, by siostra odwołała upoważnienie dla męża lub sprzeciwiła się udostępnieniu dokumentacji mężowi mimo upoważnienia.
Czytaj w LEX: Udostępnienie dokumentacji medycznej zmarłego osobie bliskiej >>
Zasady wydawania dokumentacji po śmierci pacjenta
Zgodnie z art. 41 ustawy o zawodzie lekarza sposób prowadzenia i udostępniania dokumentacji medycznej przez lekarza określają przepisy ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw. Zgodnie zaś z art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta) po śmierci pacjenta dokumentacja medyczna jest udostępniana osobie upoważnionej przez pacjenta za życia lub osobie, która w chwili zgonu pacjenta była jego przedstawicielem ustawowym. Dokumentacja medyczna jest udostępniana także osobie bliskiej, chyba że udostępnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu sam pacjent za życia. W przypadku sporu pomiędzy osobami bliskimi rozstrzygnięcie będzie podejmował sąd cywilny w postępowaniu nieprocesowym jeżeli jest to niezbędne może wyrazić zgodę na udostępnienia dokumentacji, jeśli jest to niezbędne w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta lub dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej. Wniosek do sądu będzie mogła złożyć osoba bliska lub osoba wykonująca zawód medyczny. Za osobę bliską uznawany jest: małżonek, krewny do drugiego stopnia lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej (dziecko, rodzice, dziadkowie, wnukowie, teściowie), przedstawiciel ustawowy, ale także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta. Weryfikacja osób bliskich może nastąpić na podstawie przekazanego oświadczenia, np. o pozostawaniu we wspólnym pożyciu, bądź poprzez inne dokumenty, w których wpisano adres zamieszkania tożsamy z adresem pacjenta lub inny wiarygodny dokument. Do sądu może się też zwrócić się też lekarz, jeżeli będzie miał uzasadnione wątpliwości, czy osoba występująca o ujawnienie tajemnicy lub sprzeciwiająca się jej ujawnieniu, jest w rzeczywistości osobą bliską. Sąd bada:
- interes uczestników postępowania;
- rzeczywistą więź osoby bliskiej ze zmarłym pacjentem;
- wolę zmarłego pacjenta;
- okoliczności wyrażenia sprzeciwu.
Zatem w sprawie czytelniczki pozostaje droga sądowa. Eksperci zwracają jednak uwagę, że problem rodzi też sam przepis o sprzeciwie.
Sprzeciw za życia - w jakiej formie go wyrazić
Nowe przepisy upoważniają pacjenta do wyrażenia sprzeciwu na udostępnienie jego dokumentacji medycznej po śmierci osobie bliskiej. Sprzeciw ten winien być wówczas dołączony do dokumentacji medycznej. - Sąd będzie mógł także zezwolić na dostęp do danych medycznych pacjenta osobie bliskiej, względem której pacjent wyraził sprzeciw, jednak tylko w przypadkach, w których jest to niezbędne do dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia z tytułu śmierci pacjenta lub ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej – podkreśla Paweł Kaźmierczyk, prawnik z Kancelarii Domański, Zakrzewski, Palinka.
Prawnik dodaje, że jest inne zagrożenie. Nowe przepisy nie precyzują w jakiej formie taki sprzeciw miałby być złożony i w jakim zakresie obowiązywać.
- Może to rodzić szereg praktycznych wątpliwości podobnych do tych, które do tej pory dotyczyły upoważnień do dostępu do dokumentacji medycznej. Okoliczności i sposób ich składania nie zostały przez ustawodawcą dookreślone – podkreśla prawnik.
Czytaj w LEX: Dokumentacja medyczna – udostępnianie informacji czytaj tutaj>>
Sprzeciw jak testament
Kolejne problemy dotyczą sposobu i formy składania sprzeciwu. Jak podkreśla Jerzy Gryglewicz, ekspert ochrony zdrowia z Uczelni Łazarskiego taki sprzeciw złożony przez pacjenta za życia jest rodzajem testamentu.
– Skoro przepisy dały pacjentowi prawo do tego, by za życia mógł sobie zastrzec, że nie chce, by po jego śmierci ktoś dowiedział się, na co chorował, to powinno się bardzo precyzyjnie podać w jakiej formie i gdzie taki sprzeciw powinien pacjent złożyć, a tego nie zrobiono – mówi Gryglewicz. - Powinien być specjalny formularz i rejestr, który będzie dostępny dla placówek medycznych. Takie rozwiązanie działa w przypadku transplantacji, w których działa Centralny Rejestr Sprzeciwów, gromadzący dane osób, które za życia wyraziły, że nie chcą, by od nich pobierano organy do przeczepienia. Niestety w przypadku sprzeciwu udostępniania dokumentacji po śmierci, nie przewidziano takiego rozwiązania.
Czytaj w LEX: Procedura: wypisanie pacjenta ze szpitala >>
Świadkowie i informacja na stronie tytułowej
Jerzy Gryglewicz podaje, że warto także określić w jakich okolicznościach (czy muszą być świadkowie) taki sprzeciw powinien być złożony, by później nie można było podważyć jego wiarygodności. - Dokumentacja medyczna jest przechowywana przez lata. Warto zadbać o to, by dokumenty pacjenta, który wyraził taki sprzeciw były odpowiednio oznakowane na stronie tytułowej, bo przecież, gdy za kilka lat po śmierci bliscy złożą wniosek o udostępnienie dokumentacji, to nikt z personelu nie będzie przeglądał całej dokumentacji by sprawdzić, czy pacjent zastrzegł sobie, że nie chce, by jego dokumentacja była przekazywana bliskim – podkreśla Gryglewicz.
Ekspert podkreśla, że za kilka lat, gdy dokumentacja medyczna będzie tylko w formie elektronicznej, wtedy łatwiej będzie realizować prawo pacjenta do wyrażenia sprzeciwu, ale teraz, gdy nadal dominuje dokumentacja papierowa, nieprecyzyjne przepisy mogą przysparzać wiele problemów.
Sprzeciw złoży w szpitalu, ale przychodnia też musi się stosować
Paweł Kaźmierczyk podkreśla, że pojawia się wątpliwość, czy raz złożony sprzeciw obowiązuje we wszystkich placówkach, w których leczył się pacjent.
Mecenas podkreśla, że zgodnie z orzeczeniami sądu, jeśli pacjent taki sprzeciw złoży w szpitalu, to inne podmioty medyczne, w których się leczył, też obowiązuje taki zakaz. W zakresie wątpliwości dotyczących upoważnień wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny, który uznał, że mogą być one składane w ramach jak i poza dokumentacją medyczną i tylko od woli pacjenta zależy jaką treść i jaki zakres obejmą (wyrok z 17 września 2013 r., sygn. II OSK 1539/13). W braku odmiennej regulacji, wydaje się, że podobne zasady powinny dotyczyć sprzeciwu.
- Przyjmując, że pacjent może jednorazowo wyrazić sprzeciw obejmujący wszystkie placówki, skąd pozostałe podmioty mają się o nim dowiedzieć? – pyta Kaźmierczyk - Jeśli wola pacjenta w tym zakresie będzie niejasna, będzie problem z jej realizacją. Nowa regulacja nie rozstrzyga tych kwestii, co może prowadzić do wielu odmiennych interpretacji. Tymczasem postępowanie wbrew tak złożonej dyspozycji może być uznane za naruszenie praw pacjenta i rodzić związane z tym konsekwencje.
Lekarz będzie miał problem
To na osobach wykonujących zawody medyczne pozostaje ciężar weryfikacji, czy dana osoba jest osobą bliską zmarłego, co w przypadku np. osób pozostających we wspólnym pożyciu jest szczególnie trudne. - W przypadku uzasadnionych wątpliwości w tym zakresie, specjaliści medyczni będą uprawnieni do wystąpienia do sądu, który będzie musiał to ustalić. Ustawodawca wskazuje też przesłanki, którymi powinien kierować się sąd – interes uczestników, rzeczywistą więź osoby bliskiej ze zmarłym, wolę zmarłego i okoliczności wyrażenia sprzeciwu – podkreśla Paweł Kaźmierczyk.
Kiedyś może pomóc IKP
Prawnik podkreśla, że pewnym rozwiązaniem w przyszłości wydaje się możliwość składania sprzeciwu za pośrednictwem internetowego konta pacjenta.
- Obecnie obowiązujące przepisy zakładają, że pacjent za jego pośrednictwem będzie mógł składać oświadczenia dotyczące udostępniania informacji o stanie zdrowia i dokumentacji medycznej. Uwzględnienie w nim również sprzeciwów rozwiąże w znacznej mierze powyższe problemy, wymaga jednak zmian legislacyjnych – mówi Kaźmierczyk i dodaje, że z nowelizacja wiąże się też z innymi problemami praktycznymi. Udostępnieniu dokumentacji medycznej zmarłego pacjenta będzie mogła sprzeciwić się osoba bliska. Skąd jednak ma się ona dowiedzieć, że inny członek rodziny wystąpił z takim wnioskiem? Skuteczność tego rozwiązania też wydaje się wątpliwa.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
