Użytkownicy internetu chętnie korzystają z takiej sposobności. Po pierwsze zadają pytania anonimowo (co dla wielu ma ogromne znaczenie), po drugie mogą zadawać szczegółowe pytanie odnoszące się do specyfiki np. własnego przypadku. Przedstawiciele świata medycyny, którzy są proszeni o pełnienie funkcji eksperta danego forum, mają często obawy i wątpliwości. Jak pokazują doświadczenia tych, którzy mają to już za sobą, bycie ekspertem forum to ciekawe doświadczenie, do którego jednak należy się przygotować.


1. Fora pacjenckie i lekarskie – różnice i specyfika

Ekspertem medycznym można być na forum:
• otwartym, skierowanym do użytkowników internetu (tu pytanie może zadać praktycznie każdy, rejestrując się pod nickiem jako użytkownik danego forum), albo
• zamkniętym, profesjonalnym, czyli przeznaczonym tylko dla lekarzy (dostęp do niego mają tylko osoby mające prawo wykonywania zawodu); i tu także występuje zróżnicowanie, gdyż forum może być dostępne dla lekarzy wszelkich specjalności lub wyłącznie dla określonej (np. pediatria, ginekologia).
Osoba, która ma być ekspertem na forum, powinna wiedzieć, do kogo jest ono skierowane, ponieważ fora te:
• różnią się potrzebami w zakresie tego, co powinno znaleźć się w odpowiedzi;
• są wobec nich inne wymogi prawne.


1.1. Fora dla pacjentów

Określeniem „fora dla pacjentów" nazywamy ogólnie kategorię forów otwartych, gdzie dany internauta może zadać pytanie. Na przykład commed.pl to największe forum medyczne w polskim internecie skierowane do pacjentów. Na portalu można znaleźć wiele ciekawych porad w takich dziedzinach jak alergologia, chirurgia, dermatologia, diabetologia, endokrynologia, gastrologia, ginekologia, hematologia, interna, kardiologia, laryngologia, medycyna rodzinna, neurologia, okulistyka, onkologia, pediatria, psychiatria, seksuologia i urologia. Na forum znajdują się dodatkowo takie sekcje jak zdrowie kobiety i uroda, zdrowie mężczyzny, dieta i odchudzanie, leki oraz luźne rozmowy. Portal współpracuje z ekspertami-lekarzami, którzy regularnie udzielają odpowiedzi na zadawane przez pacjentów w poszczególnych sekcjach pytania.
Warto wiedzieć, jaki jest cel danego forum. Najczęściej są spotykane poniższe fora:
• forum poświęcone danej dziedzinie medycyny, sformułowane szeroko, np. okulistyka;
• forum poświęcone danej kondycji, specyficznemu okresowi, ale sformułowane szczegółowo, np. ciąża i problemy z zajściem i utrzymaniem;
• forum poświęcone konkretnemu problemowi medycznemu, np. niepłodność, czy danej chorobie, np. endometrioza;
• forum poświęcone danemu produktowi leczniczemu (najczęściej OTC lub suplement diety), przedstawiające korzyści jego stosowania lub innowacyjność składu czy mechanizmu działania;
• forum związane z daną kampanią edukacyjną o charakterze społecznym.
Na każdym z takich forów konieczne jest umieszczenie w formie widocznej dla użytkowników tzw. disclaimerów, czyli obostrzeń zwracających uwagę na to, czemu dane forum służy, jaki jest jego cel i jakie treści nie mogą być na nim poruszane. Najpowszechniej stosowanym disclaimerem jest sformułowanie, że porady na forum w żaden sposób nie mogą zastąpić wizyty i konsultacji lekarskiej. Dobrze jednak, by w zależności od specyfiki danego forum starać się je formułować w sposób jak najbardziej szczegółowy i adekwatny do konkretnej sytuacji. Dobrą praktyką jest przygotowywanie dla lekarza eksperta zbioru zasad (najczęściej odbywa się to we współpracy z działem prawnym firmy czy organizacji będącej partnerem forum), których powinien on przestrzegać, udzielając odpowiedzi na forum.
Przykład wytycznych dla lekarza eksperta forum dla pacjentek1:
– na forum nie udziela się porad lekarskich (konsultacji), lecz jedynie ogólnych informacji o zdrowiu, a w celu uzyskania porady lekarskiej należy udać się na wizytę do lekarza;
– na forum nie należy zadawać pytań dotyczących działania lub stosowania konkretnych leków, a na takie pytania eksperci nie udzielają odpowiedzi;
– jeżeli pacjentka zada pytanie dotyczące stosowania konkretnego leku, lekarz może odpowiedzieć na pytanie, musi jednak zachować szczególną ostrożność, tak aby jego odpowiedź nie stanowiła reklamy leku; ekspert nie może posługiwać się w odpowiedziach nazwami handlowymi leków;
– ekspert nie może posługiwać się określeniami mającymi charakter reklamowy, co oznacza, że nie powinien zachwalać stosowania danego leku (np. używając określeń ocennych i superlatywnych, takich jak „dobry", „skuteczny", „nowoczesny"); nie powinien także deprecjonować innych substancji lub dróg podania (np. używając sformułowań: „nieskuteczny", „przestarzały", „nieefektywny");
– ekspert nie powinien opisywać działania danego leku, powołując się na cechy i wartości niemierzalne, trudno mierzalne lub mające subiektywny charakter (np. zadowolenie, wygoda); lekarz może udzielać wyłącznie obiektywnych informacji, które będą ściśle odnosiły się do zadanego pytania;
– jeżeli pacjentka, zadając pytanie, poda nazwy leków, które przyjmowała, lekarz powinien przypomnieć, że nie udziela informacji dotyczących stosowania lub działania konkretnych leków, a jeżeli pacjentka ma taką potrzebę, powinna udać się na konsultację do lekarza; lekarz nie powinien wskazywać konkretnego lekarza ani placówki;
– jeżeli odpowiedź na dane pytanie stanowiłaby poradę lekarską (konsultację), lekarz powinien zachęcić pacjentkę do udania się na wizytę do lekarza, omówienia z nim danego indywidualnego przypadku oraz do zadawania pytań o dostępne formy terapii; lekarz nie powinien wskazywać konkretnego lekarza ani placówki.
Kinga Hnydka, odpowiadająca za fora eksperckie w commed.pl, uważa, że: „Fora internetowe to miejsca, gdzie bez skrępowania można pisać o swoich problemach – «ukrywanie» się za nickiem dodaje odwagi. Pacjenci często wstydzą się zapytać lekarza wprost o swoje podejrzenia lub problemy zdrowotne podczas wizyty. Forum pozwala na anonimową rozmowę ze specjalistą, a forumowiczom zależy na precyzyjnych i rzeczowych odpowiedziach udzielanych zwyczajnym, a nie stricte medycznym językiem (co oznacza, że terminy medyczne zawarte w odpowiedzi eksperta powinny zostać wyjaśnione zaraz po ich zastosowaniu).
Eksperci powinni udzielać odpowiedzi, mając na uwadze obowiązujące prawo farmaceutyczne. Oznacza to, że nie wolno im używać nazw handlowych leków ani polecać ich na forum, a pisząc o lekach, mogą używać jedynie nazw substancji czynnych.
Dobrym sposobem na wyjaśnianie pewnych kwestii medycznych – o ile istnieje taka możliwość – jest powoływanie się na istniejące i udokumentowane badania.
Specjalista udzielający się na forum nie powinien ponadto sugerować żadnych kuracji leczniczych bez wcześniejszego spotkania z pacjentem. Warto natomiast, by zachęcał forumowiczów do rozmowy ze specjalistą podczas wizyty lekarskiej.
Dobry ekspert to taki, który odpowiada na wszystkie zadane pytania, nawet te, które wydają się błahe i oczywiste, dokładnie czyta pytania i podchodzi do nich indywidualnie. Taki ekspert cierpliwie (i przy użyciu prostego języka) wyjaśnia wszelkie wątpliwości użytkowników. Dopytywanie użytkowników jest bardzo mile widziane, ponieważ pokazuje zaangażowanie eksperta w ich sprawy, przez co chętniej się otwierają i pozwalają sobie pomóc"2.
Doktor Hanna Starosławska-Zajączkowska, która była ekspertem forum „Ciąża – problemy z zajściem i utrzymaniem", tak podsumowuje to doświadczenie: „Obawiałam się, że to zajęcie będzie bardzo pracochłonne lub że moja odpowiedź nie będzie satysfakcjonująca dla pacjentki. Okazało się jednak, że odpowiedzi na pytania nie zajmowały wiele czasu, odpowiadałam regularnie co dwa dni, przesyłając moje odpowiedzi na maila administratora forum, który je tam umieszczał. Pytania otrzymywałam e-mailem. Było to bardzo wygodne, mogłam odpowiadać na nie o dogodnej dla mnie porze, trzymając się jednak zasady, by odpowiedź pojawiła się na forum w przeciągu ustalonych dwóch dni. Było mi miło, gdy pacjentki dziękowały za odpowiedź lub dopytywały o więcej szczegółów. Starałam się odpowiadać szczegółowo, odnosząc się do zadanego pytania, zawsze jednak przypominając o konieczności konsultacji lekarskiej. Trudne było sformułowanie odpowiedzi w taki sposób, żeby była jak najbardziej zwięzła, ale i treściwa jednocześnie. Było to ciekawe doświadczenie, ale też bardzo odpowiedzialne. Naturalne jest to, że ekspert chce podzielić się swoją wiedzą, ale trzeba uważać, żeby ekspert jako doktor «zerowego» kontaktu podkreślał konieczność wizyty pacjentki u lekarza"3.


1.2. Fora dla lekarzy

Sytuacja jest odmienna w wypadku forum wyłącznie dla lekarzy. W tym wypadku mamy również specyficzne potrzeby, ale i uwarunkowania. Fora, ze względu na cel ich funkcjonowania, są często zbieżne z celami forów pacjenckich. Często w ramach tej samej kampanii, np. wprowadzającej nową metodę leczenia, organizuje się zarówno fora otwarte (pacjenckie), jak i zamknięte (skierowane wyłącznie do lekarzy). Z pewnością trudno jest porównywać ilość i skalę użytkowników forów pacjenckich z forami dla lekarzy, warto jednak zwrócić uwagę na konsylium24.pl.
Konsylium24.pl to największy w Polsce serwis dla lekarzy. Codziennie 30.000 zarejestrowanych na portalu lekarzy pomaga sobie nawzajem rozwiązywać trudne problemy kliniczne. Jest to potężna baza praktycznej wiedzy środowiska lekarskiego w Polsce. W serwisie poza kwestiami medycznymi toczą się również żywe dyskusje etyczne i światopoglądowe związane z zawodem lekarza. Lekarze wypowiadający się na forum zamieszczają wypowiedzi pod pseudonimami, więc prezentują swoje rzeczywiste poglądy na leczenie. W ciągu miesiąca lekarze zamieszczają w serwisie średnio 20.000 wypowiedzi, w sumie na portalu zarejestrowano już 615.000 zamieszczonych przez lekarzy postów.
Ze względu na specyfikę – nastawienie na rozwiązywanie problemów klinicznych – serwis ten nie wymaga od ekspertów wyłącznie odpowiadania na pytania innych lekarzy, ale czynnego włączania się w toczące się dyskusje i analizy określonych przypadków. Z reguły fora przeznaczone dla lekarzy oczekują w charakterze eksperta uznanej osoby, najchętniej o tytule profesora, gdyż stanowi to czynnik zwiększający zainteresowanie forum i gwarantujący jego wysoki poziom medyczny. W praktyce najkorzystniejszym rozwiązaniem jest stworzenie zespołu ekspertów (np. profesor oraz asystent z tej samej kliniki), co powoduje, że odpowiedzi umieszczane są szybko. Czynnik czasu jest bardzo istotny zarówno w wypadku forów otwartych, jak i zamkniętych. Decydując się na bycie ekspertem, musimy zdawać sobie sprawę, że odpowiedzi na pytania powinny być udzielane w odstępie maksymalnie dwóch dni.
Przykład dokumentu dla ekspertów regulującego aktywność na forum lekarskim związanym z zagadnieniem niepłodności:
– disclaimer – celem forum jest wyłącznie wymiana wiedzy i doświadczeń wynikających z praktyki klinicznej; celem forum nie jest reklama żadnych produktów ani usług;
– odpowiedzi udzielane na forum dla lekarzy „Niepłodność" nie mogą mieć charakteru zachęty lub informacji mających na celu zwiększenie liczby przepisywanych recept, dostarczania, sprzedaży lub konsumpcji konkretnych produktów leczniczych. W szczególności oznacza to, że udzielając odpowiedzi na forum, ekspert nie może:
a) posługiwać się nazwami handlowymi leków ani nazwami producentów leków;
b) używać określeń ocennych i superlatywnych (takich jak „dobry", „skuteczny", „nowoczesny") w odniesieniu do konkretnego leku, w tym także pośrednio poprzez odniesienie do cech właściwych wyłącznie jednemu produktowi lub niewielkiej liczbie produktów leczniczych;
c) opisywać działania substancji czynnej (postaci lub dróg podania) charakterystycznej dla jednego produktu lub niewielkiej liczby produktów leczniczych, powołując się na cechy i wartości niemierzalne, trudno mierzalne lub mające subiektywny charakter (np. zadowolenie, wygoda);
d) deprecjonować konkretnych leków, w tym także pośrednio poprzez odniesienie do substancji czynnych, postaci lub dróg podania charakterystycznych dla jednego produktu lub niewielkiej liczby produktów leczniczych (np. poprzez zastosowanie porównania), w szczególności używając sformułowań takich jak „nieskuteczny", „przestarzały", „nieefektywny";
(...)

Fragment komentarza zamieszczonego w całości w publikacji Serwis Prawo i Zdrowie