1. Wprowadzenie

Położna to jeden z podstawowych obok lekarza i pielęgniarki zawodów medycznych w większości systemów ochrony zdrowia. Przez ostatnich kilkanaście lat podstawy prawne wykonywania zawodu położnej były zawarte w ustawie z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1217 z późn. zm.) – dalej u.z.p.p. Zgodnie z art. 1 u.z.p.p. ustawa określała zasady i warunki wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej. Dnia 15 lipca 2011 r. została uchwalona nowa ustawa regulująca fundamentalne zasady wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej, tj. ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. Nr 174, poz. 1039) – dalej u.n.z.p., która zaczyna obowiązywać od dnia 1 stycznia 2012 r. (z wyjątkiem art. 95 i 99 u.n.z.p., które to przepisy weszły w życie z dniem ogłoszenia przedmiotowej ustawy, a dotyczą Centrum Kształcenia Podyplomowego (programów kształcenia podyplomowego)). Na podstawie art. 103 u.n.z.p. traci moc ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 1996 r.


2. Przedmiot (zakres) wykonywania zawodu położnej

Zarówno ustawa z 1996 r., jak i ustawa z 2011 r. już na początku aktu normatywnego wyraźnie stanowią, że zawody pielęgniarki i położnej są samodzielnymi zawodami medycznymi, a także stwierdzają, że zawód pielęgniarki i położnej może wykonywać osoba posiadająca prawo wykonywania takiego zawodu. Ustawa poprzednio obowiązująca oraz nowa ustawa nie zawierają typowej definicji legalnej pojęcia „położna". Natomiast wskazują bezpośrednio na elementy (czynności) wchodzące w zakres wykonywania tego zawodu. Ustawy określają tym samym przedmiot wykonywania zawodu położnej. Generalnie wykonywanie zawodu położnej polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez osobę mającą odpowiednie kwalifikacje i prawo wykonywania zawodu. Ogólne pojęcie świadczeń zdrowotnych zdefiniowane zostało w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn zm.) – dalej u.dz.l. Zgodnie z powyższą ustawą działalność lecznicza polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych (art. 3 u.dz.l.), a świadczenia zdrowotne są to działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej nie zawierają własnej definicji świadczeń zdrowotnych, natomiast zawierają wykazy ogólnie określonych świadczeń zdrowotnych pozostających w zakresie wykonywania zawodu położnej (stanowią przedmiot tego zawodu). W ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 r. wykaz świadczeń zdrowotnych, których udzielanie stanowi wykonywanie zawodu położnej, zawarty jest w art. 5. Zgodnie z art. 5 u.n.z.p. wykonywanie zawodu położnej polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w szczególności na:
1) rozpoznawaniu ciąży, sprawowaniu opieki nad kobietą w przebiegu ciąży fizjologicznej, a także prowadzeniu w określonym zakresie badań niezbędnych w monitorowaniu ciąży fizjologicznej;
2) kierowaniu na badania konieczne do jak najwcześniejszego rozpoznania ciąży wysokiego ryzyka;
3) prowadzeniu porodu fizjologicznego oraz monitorowaniu płodu z wykorzystaniem aparatury medycznej;
4) przyjmowaniu porodów naturalnych, w przypadku konieczności także z nacięciem krocza, a w przypadkach nagłych także porodu z położenia miednicowego;
5) podejmowaniu koniecznych działań w sytuacjach nagłych, do czasu przybycia lekarza, w tym ręcznego wydobycia łożyska, a w razie potrzeby ręcznego zbadania macicy;
6) sprawowaniu opieki nad matką i noworodkiem oraz monitorowaniu przebiegu okresu poporodowego;
7) badaniu noworodków i opiece nad nimi oraz podejmowaniu w razie potrzeby wszelkich niezbędnych działań, w tym natychmiastowej reanimacji;
8) realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji;
9) samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych;
10) profilaktyce chorób kobiecych i patologii położniczych;
11) rozpoznawaniu u matki lub dziecka objawów nieprawidłowości wymagających skierowania do lekarza;
12) sprawowaniu opieki położniczo-ginekologicznej nad kobietą;
13) prowadzeniu działalności edukacyjno-zdrowotnej w zakresie:
a) przygotowania do życia w rodzinie, metod planowania rodziny oraz ochrony macierzyństwa i ojcostwa,
b) przygotowywania do rodzicielstwa oraz pełnego przygotowania do urodzenia dziecka, łącznie z poradnictwem na temat higieny i żywienia.
Za podstawowe czynności zawodowe położnej należy uznać sprawowanie opieki nad kobietą w przebiegu ciąży fizjologicznej oraz prowadzenie (przyjmowanie) porodu, a także prowadzenie działalności edukacyjno-zdrowotnej. Większość sformułowań ustawowych dotyczących zakresu czynności ma charakter ogólny i potrzebne jest wydanie rozporządzenia wykonawczego określającego dokładnie poszczególne czynności, do jakich jest uprawniona położna, oraz niezbędne do nich kwalifikacje (np. konieczność posiadania odpowiedniego kursu lub specjalizacji). Położna na podstawie ustawy ma prawo do samodzielnego udzielania w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, jednakże wykaz konkretnych świadczeń będzie określało rozporządzenie wykonawcze. W art. 6 u.n.z.p. zawarta jest delegacja ustawowa dla ministra właściwego do spraw zdrowia, aby po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych, biorąc pod uwagę niezbędne kwalifikacje oraz wymagany zakres umiejętności i obowiązków, określił w drodze rozporządzenia:
1) rodzaj i zakres świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, które mogą być udzielane samodzielnie bez zlecenia lekarskiego przez pielęgniarkę i położną;
2) wykaz produktów leczniczych oraz środków pomocniczych, do stosowania których są uprawnione pielęgniarki i położne samodzielnie bez zlecenia lekarskiego;
3) rodzaje materiałów, które mogą być pobierane przez pielęgniarkę i położną do celów diagnostycznych samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego;
4) rodzaj i zakres medycznych czynności ratunkowych wykonywanych przez pielęgniarkę;
5) wykaz badań diagnostycznych do samodzielnego przeprowadzania przez pielęgniarkę i położną.
Zawarty w art. 5 u.n.z.p. wykaz świadczeń zdrowotnych, do których z mocy ustawy uprawniona jest położna, nie jest jednakże tylko ogólnikowy, gdyż w paru punktach bywa bardziej szczegółowy, wskazując bezpośrednio na możliwość udzielania konkretnych świadczeń przez położną, np. nacięcie krocza, ręczne wydobycie łożyska.
Wyliczenie czynności, do których uprawnione są położne, stanowiących przedmiot wykonywania tego zawodu, zawarte w art. 5 ust. 1 u.n.z.p. ma charakter przykładowy (nie jest to zamknięty katalog czynności). Są to czynności niejako typowe i stanowiące istotę zawodu położnej. Poza powyższymi czynnościami za wykonywanie zawodu położnej ustawa (art. 5 ust. 2 u.n.z.p.) uważa również:
1) nauczanie zawodu położnej lub pielęgniarki oraz wykonywanie pracy na rzecz doskonalenia zawodowego położnych lub pielęgniarek;
2) prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie wykonywania zawodu położnej, w szczególności opieki nad kobietą, noworodkiem lub rodziną;
3) kierowanie i zarządzanie zespołami pielęgniarek lub położnych;
4) zatrudnienie w podmiocie leczniczym na stanowiskach administracyjnych, na których wykonuje się czynności związane z przygotowywaniem, organizowaniem lub nadzorem nad udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej;
5) zatrudnienie w podmiotach zobowiązanych do finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych;
6) zatrudnienie w organach administracji publicznej, których zakres działania obejmuje nadzór nad ochroną zdrowia;
7) zatrudnienie w domach pomocy społecznej określonych w przepisach o pomocy społecznej, z uwzględnieniem uprawnień zawodowych położnej określonych w ustawie;
8) zatrudnienie na stanowisku położnej w żłobku lub klubie dziecięcym, o których mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. Nr 45, poz. 235 z późn. zm.);
9) sprawowanie funkcji z wyboru w organach samorządu pielęgniarek i położnych lub wykonywanie pracy na rzecz samorządu;
10) powołanie do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy położnej, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika, albo pełnienie funkcji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej, jeżeli z pełnieniem tej funkcji jest związane zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy.
Generalnie wykonywanie zawodu położnej, poza typowym udzielaniem świadczeń zdrowotnych w podmiocie leczniczym lub w ramach praktyki zawodowej, może być związane z procesem edukacji (kształcenia zawodowego), administrowaniem w ochronie zdrowia (np. kierowanie referatem usług medycznych w przychodni, praca w nadzorze właścicielskim nad samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej itp.), pracą w podmiotach niemających statusu podmiotu leczniczego (żłobki, domy pomocy społecznej) lub pełnieniem funkcji w samorządzie zawodowym i związkach zawodowych. Powyższy stosunkowy szeroki wykaz stanowisk (funkcji) ma charakter zamknięty i jest zasadniczo taki sam jak dla pielęgniarek (mających jednakże trochę szerszy katalog czynności uznawanych za wykonywanie zawodu – związany z działalnością w strukturach wojska i służby więziennej).
Artykuł 5 u.z.p.p. określał, na czym polega wykonywanie zawodu położnej, z tym że w trochę inny sposób (bardziej jako definicję wykonywania zawodu, a nie sam wykaz czynności). Wykaz czynności dodatkowych (atypowych) uznawanych za wykonywanie zawodu położnej w starej ustawie był znacznie skromniejszy i zamiast 10, jak w nowej ustawie, obejmował tylko 4 pozycje (tj. nauczanie zawodu, prowadzenie prac naukowo-badawczych, kierowanie pracą zawodową pielęgniarek i położnych, zatrudnienie w żłobku lub klubie dziecięcym).
Poszerzenie wykazu w nowej ustawie, szczególnie o administrowanie, jest zasadne praktycznie i wydaje się rozwiązaniem bardziej życiowym i korzystnym dla położnych. Szczegółowy zakres świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych, do których uprawnione były położne, określało rozporządzenie wykonawcze z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz. U. Nr 210, poz. 1540). Na podstawie art. 102 u.n.z.p. powyższe rozporządzenie obowiązuje do czasu wydania w przedmiotowym zakresie nowego rozporządzenia.
(...)