1. Rodzaje odpadów wytwarzanych w przychodni

Wszystkie podmioty lecznicze w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.) – dalej u.dz.l., w tym przychodnie, są zobowiązane do gospodarowania wytwarzanymi przez siebie odpadami medycznymi w sposób zgodny z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.) – dalej u.o., z modyfikacjami dotyczącymi tych właśnie odpadów wynikającymi z art. 9, art. 13a, art. 42 i art. 55 u.o., przepisami wykonawczymi wydanymi na podstawie ustawy o odpadach, w szczególności rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. Nr 139, poz. 940) – dalej r.s.p.o.m., oraz przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) – dalej p.o.ś.
Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 5 u.o. odpadami medycznymi są odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Zgodnie z katalogiem odpadów, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), odpady te są klasyfikowane w grupie 18, obejmującej również odpady niebezpieczne (oznaczone symbolem H9) zawierające żywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia, że powodują choroby człowieka lub innych żywych organizmów.
Zakwalifikowanie odpadów medycznych do grupy 18 01 nie zależy od miejsca ich wytworzenia (przychodnia, gabinet lekarski), ale od czynności, przy której powstają, czyli przy czynnościach związanych z diagnozowaniem, leczeniem i profilaktyką medyczną.
Część odpadów wytwarzanych w przychodni to odpady komunalne, z którymi należy postępować w sposób określony przez ustawę z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 391) – dalej u.u.c.p.g. Będą to na przykład odpady biurowe, kuchenne, materiały opakowaniowe oraz niektóre materiały stosowane w leczeniu, niestanowiące zagrożenia infekcyjnego i toksycznego. Pozbywanie się odpadów komunalnych objęte jest działaniem ustawy.
Odpady powstające w przychodniach można zaliczyć także do innych grup niż 18 lub 20, np. odpady z usług fotograficznych – grupa 09, zużyte oleje – grupa 13, odpady opakowaniowe – grupa 15, odpady powstałe podczas remontów – grupa 17.

2. Decyzje uprawniające do gospodarowania odpadami medycznymi

Kierownik przychodni, w której wytwarzane są odpady medyczne, jest obowiązany w zakresie wytwarzania tych odpadów uzyskać decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi lub złożyć informację o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg rocznie, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 0,1 Mg rocznie albo powyżej 5 Mg rocznie odpadów innych niż niebezpieczne (art. 17 ust. 1 pkt 1 u.o.).
Szczegółowe wymagania dla wniosku o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi oraz dla programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, który jest dołączany do tego wniosku, zawierają art. 19 i 20 u.o. Wymagania dla informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami określa art. 24 u.o. Zgodnie z art. 24 ust. 4 pkt 2 u.o. informacja o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami powinna zawierać określenie ilości odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytwarzania w ciągu roku. Składa się ją na 30 dni przed rozpoczęciem wytwarzania odpadów. Jednakże w przypadku stwierdzenia przez organ na podstawie złożonej informacji lub własnych ustaleń, że odpady niebezpieczne wytwarzane w przychodni w ilości do 100 kg rocznie mogą ze względu na ich ilość lub rodzaj powodować zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska, organ w terminie 30 dni od otrzymania informacji zobowiązuje kierownika przychodni do przedłożenia wniosku o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi.
Przychodnia, która wytwarza odpady bez wymaganego złożenia informacji o wytworzonych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami lub prowadzi gospodarkę odpadami niezgodnie ze złożoną informacją lub wytwarza odpady pomimo wniesienia sprzeciwu albo rozpoczyna działalność powodującą powstawanie odpadów przed upływem terminu do wniesienia sprzeciwu (art. 79b ust. 1 pkt 2 i 3 u.o.), podlega karze pieniężnej w wysokości 5000 zł wymierzanej przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska (art. 79d ust. 1 u.o.).
Prawdopodobieństwo, że przychodnia będzie musiała uzyskać pozwolenie na wytwarzanie odpadów, jest niewielkie. Aby taki obowiązek był wymagany, przychodnia musiałaby w wyniku funkcjonowania w niej instalacji w ciągu roku wytwarzać powyżej tony odpadów niebezpiecznych albo powyżej pięciu ton odpadów innych niż niebezpieczne.
Jako wytwórca odpadów przychodnia nie musi uzyskiwać odrębnego zezwolenia na zbieranie wytworzonych przez siebie odpadów oraz zezwolenia na transport odpadów, jeśli będzie je samodzielnie transportowała do miejsc odzysku lub unieszkodliwienia (art. 28 ust. 9 u.o.).

2.1. Przekazywanie odpadów kolejnym posiadaczom

Za prawidłowe gospodarowanie odpadami medycznymi odpowiada przychodnia. Oznacza to, że musi ona nie tylko stosować procedury określone przez rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi, ale również procedury dotyczące przekazywania wytworzonych odpadów innemu uprawnionemu przedsiębiorcy posiadającemu zezwolenia na gospodarowanie nimi. Zgodnie bowiem z art. 25 ust. 3 u.o. przekazanie odpadów następnemu posiadaczowi odpadów, który ma zezwolenie właściwego organu na gospodarowanie odpadami medycznymi, przenosi odpowiedzialność za dalsze postępowanie z odpadami na tego posiadacza odpadów. Należy mieć jednak na względzie, że w przypadku wytworzenia w przychodni zakaźnych odpadów medycznych muszą być one przekazane bezpośrednio do unieszkodliwienia, przy czym należy je unieszkodliwić na obszarze tego województwa, na którym zostały wytworzone. Od dnia 12 marca 2010 r. obowiązuje wyraźny zakaz unieszkodliwiania tego rodzaju odpadów poza obszarem województwa, na którym zostały wytworzone (oraz zakaz przywozu takich odpadów na teren województwa w celu poddawania ich unieszkodliwianiu, jeśli odpady te wytworzono poza terenem tego województwa – art. 9 ust. 3 i 3a u.o.).
Jeżeli przychodnia pozbywa się odpadów wbrew przepisom dotyczącym gospodarowania odpadami lub przekazuje je podmiotom, które nie uzyskały wymaganych zezwoleń, powoduje wzrost zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzi lub środowiska, miesza odpady niebezpieczne różnych rodzajów (w tym odpady zakaźne lub specjalne) lub odpady niebezpieczne z odpadami innymi niż niebezpieczne, prowadzi działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów bez wymaganego zezwolenia lub z naruszeniem jego warunków, wbrew zakazom dotyczącym zbierania odpadów dokonuje zbierania odpadów, podlega karze pieniężnej w wysokości 10.000 zł (art. 79b ust. 2 u.o.). Karę tę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska (art. 79d ust. 1 u.o.).

3. Zasady zbierania odpadów medycznych

Przepisy rozporządzenia w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi określają sposób i warunki zbierania poszczególnych rodzajów odpadów medycznych. Akt ten nie odnosi się jednak do zbierania odpadów w rozumieniu art. 3 ust. 3 pkt 23 u.o., a do samych zasad zbierania i czasowego magazynowania odpadów medycznych przed poddaniem odpadów procesowi unieszkodliwiania, a w przypadku braku takich możliwości – przed ich przetransportowaniem do miejsca unieszkodliwiania. W akcie tym przyjęto zasadę segregacji odpadów w miejscu ich powstawania, z podziałem na poszczególne grupy klasyfikacyjne.
Obowiązujące poprzednio (przed dniem 19 sierpnia 2010 r.) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 sierpnia 2007 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. Nr 162, poz. 1153) wskazywało, jakie konkretnie odpady zaliczają się do odpadów zakaźnych. Paragraf 2 pkt 1 nieobowiązującego rozporządzenia z 2007 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi wskazywał, iż są to odpady niebezpieczne o kodach 18 01 02*, 18 01 03*, 18 01 80* i 18 01 82*, które zawierają żywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia, że wywołują choroby zakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów. Do odpadów zakaźnych można zaliczyć m.in. zużyte opatrunki i tampony, krew oraz jej produkty, materiały zakażone krwią, materiały i sprzęt jednorazowego użytku, który pozostawał w kontakcie z zakażonym pacjentem, wydzielinami i wydalinami stanowiącymi potencjalne ryzyko zakażenia, preparaty biologiczne, w tym aktywne szczepionki, kultury laboratoryjne itd.
Odpady specjalne to medyczne odpady niebezpieczne o kodach 18 01 06*, 18 01 08* i 18 01 10*, które zawierają substancje chemiczne, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby niezakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów albo mogą być źródłem skażenia środowiska.
Do odpadów specjalnych można zaliczyć m.in. pozostałości cytostatyków, niektóre środki farmaceutyczne, odczynniki i substancje radioaktywne.
Jako odpady pozostałe wskazano nieposiadające właściwości niebezpiecznych odpady medyczne o kodach 18 01 01, 18 01 04, 18 01 07, 18 01 09 i 18 01 81.
Fakt, iż obowiązujące rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi nie posługuje się pojęciem „zakaźne odpady medyczne”, nie powoduje, że pojęcie to przestało obowiązywać albo że zakaźne odpady medyczne zostały rozszerzone o nowe rodzaje odpadów. Został bowiem zachowany podział odpadów medycznych na trzy grupy (ale nie grupy w rozumieniu rozporządzenia w sprawie katalogu odpadów). Paragraf 1 ust. 1 r.s.p.o.m. wskazuje, iż rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi dotyczy odpadów:
1) o kodach 18 01 02*, 18 01 03* i 18 01 82*,
2) o kodach 18 01 06*, 18 01 08*, 18 01 10*,
3) o kodach 18 01 01, 18 01 04, 18 01 07, 18 01 09.
Odpady wymienione w pkt 1 są praktycznie odpowiednikami dotychczasowych odpadów zakaźnych, odpady wymienione w pkt 2 – dotychczasowych odpadów specjalnych, natomiast odpady wymienione w pkt 3 – odpadów pozostałych. Rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi nie obejmuje natomiast odpadów o kodzie 18 01 80* – Zużyte kąpiele lecznicze aktywne biologicznie o właściwościach zakaźnych oraz 18 01 81 – Zużyte kąpiele lecznicze aktywne biologicznie inne niż wymienione w 18 01 80*, które były objęte rozporządzeniem w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi z 2007 r.
Szczegółowe wymagania w zakresie zbierania odpadów zakaźnych i specjalnych określają § 3 i 4 r.s.p.o.m. Odpady medyczne o kodach 18 01 02*, 18 01 03* i 18 01 82*, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej, koloru czerwonego, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia. Odpady medyczne o kodach 18 01 06*, 18 01 08*, 18 01 10*, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do spełniających wyżej opisane wymagania worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej koloru żółtego. Odpady medyczne niestanowiące odpadów niebezpiecznych i pozostałych, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do worków jednorazowego użycia z materiału nieprzezroczystego w kolorze innym niż czerwony lub żółty; odpady te można również zbierać do pojemników wielokrotnego użycia.
Odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach należy zbierać w sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie bądź przecięcie pojemnikach jednorazowego użycia w kolorach odpowiednich dla odpadów poszczególnego typu.
Worki jednorazowego użycia umieszcza się na stelażach lub w sztywnych pojemnikach (jednorazowego lub wielokrotnego użycia) w sposób zapobiegający możliwości zakażenia osób mających z nimi kontakt. Zgodnie z § 3 ust. 4 r.s.p.o.m. odpady medyczne poszczególnych typów powinny być, w miarę możliwości, grupowane. Ani ustawa o odpadach, ani rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi nie posługują się pojęciem grupowania odpadów. Uchylone rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi z 2007 r. mówiło o selektywnym zbieraniu odpadów medycznych w miejscach ich powstawania z podziałem na odpady zakaźne, specjalne i pozostałe. Wydaje się, że pojęcie grupowania używane w aktualnym rozporządzeniu w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi należy interpretować analogicznie.
Pojemniki lub worki powinny być wymieniane tak często, jak pozwalają na to warunki przechowywania oraz właściwości odpadów medycznych w nich gromadzonych, nie rzadziej niż co 72 godziny.
Powinny być one wypełnione nie więcej niż do 2/3 ich objętości, w sposób umożliwiający ich bezpieczne zamknięcie. Raz zamknięte pojemniki lub worki jednorazowe nie mogą być ponownie otwierane. W przypadku ich uszkodzenia należy je w całości umieścić w innym większym nieuszkodzonym worku lub pojemniku.
Każdy (a nie tylko jednorazowego użycia) pojemnik i każdy worek z odpadami medycznymi powinien posiadać widoczne oznakowanie identyfikujące zawierające:
1) kod odpadów w nich przechowywanych,
2) adres zamieszkania lub siedzibę wytwórcy odpadu,
3) datę zamknięcia.

(...)

Fragment komentarza zamieszczonego w całości w publikacji Serwis Prawo i Zdrowie