Czy można wykonywać badanie ginekologiczne u pacjenta nieletniego?
Jeżeli zachodzą wskazania medyczne, można u pacjenta małoletniego wykonać badanie ginekologiczne.
Przepisy prawa nie regulują w sposób szczególny kwestii przeprowadzenia badania ginekologicznego u osoby małoletniej. W związku z tym mają zastosowanie przepisy, które ustalają ogólne zasady przeprowadzania badań lekarskich u osób małoletnich, a zawarte w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 z późn. zm.; dalej jako: u.z.l.l.d.). Pacjent, który ukończył 16 rok życia współdecyduje łącznie z przedstawicielem ustawowym, tj. rodzicami lub opiekunem prawnym. W przypadku pacjentów, którzy nie ukończyli 16 roku życia, ich współdecydowanie w procesie leczenia jest ograniczone (art. 34 ust. 4 u.z.l.l.d.).
Ogólną zasadą postępowania wobec małoletnich, którzy nie ukończyli 16 roku życia, jest wyrażenie zgody zastępczej przez przedstawiciela ustawowego. Nie wymaga się zgody pacjenta małoletniego. Zgoda przedstawiciela ustawowego (tj. rodziców, opiekuna prawnego) stanowi w takich sytuacjach zasadę i generalną regułę postępowania odnośnie wszelkich czynności w procesie leczniczym, w tym również przeprowadzenia badania ginekologicznego. Jednocześnie należy podkreślić, że pacjent, który nie ukończył 16 roku życia, ma prawo do informacji w zakresie potrzebnym dla prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego i terapeutycznego (art. 31 ust. 7 u.z.l.l.d.). Ten ostatni przypadek można określić jako swoisty substrat prawa do informacji i zależy od oceny stopnia dojrzałości osoby małoletniej. Lekarz powinien wysłuchać zdania małoletniego pacjenta.
Jeżeli pacjent małoletni ukończył 16 lat, (a nie ukończył 18 roku życia) wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego oraz pacjenta. Dodatkowa zgoda samego małoletniego jest konieczną przesłanką podjęcia czynności medycznych, w omawianym przypadku badania ginekologicznego (art. 32 ust. 5 i ust. 6 u.z.l.l.d.). Rozbieżność decyzji małoletniego i jego przedstawiciela ustawowego uniemożliwia podjęcie interwencji medycznej. Wówczas w każdej tego rodzaju sytuacji, konieczną podstawą działania lekarskiego będzie decyzja sądu opiekuńczego. Pacjent 16-letni ma bowiem nie tylko prawo do wyrażenia dodatkowej zgody (tzw. zgoda podwójna), ale także prawo do wyrażania sprzeciwu, który jednak może zostać przełamany orzeczeniem sądu opiekuńczego.
Uwagi
Jednocześnie należy zwrócić uwagę na różnice w zakresie kompetencji przedstawiciela ustawowego i opiekuna faktycznego. Opiekun faktyczny jest osobą wykonującą bez obowiązku ustawowego, stałą pieczę nad pacjentem, który ze względu na wiek wymaga takiej pieczy (takim opiekunem może być np. dziadek, babcia, nauczyciel itd.). Opiekun faktyczny może wyrazić zgodę za małoletniego wyłącznie na badania niestwarzające podwyższonego ryzyka (art. 32 ust. 3 u.z.l.l.d.). Pojęcie "badanie" w rozumieniu ustawy należy wiązać z najbardziej podstawowymi czynnościami lekarza, polegającymi na oględzinach ciała i badaniu fizykalnym. Chodzi tu o rutynowe i niestwarzające ryzyka czynności medyczne. W przypadku osób małoletnich, badanie ginekologiczne - co do zasady - nie jest badaniem rutynowym i podstawowym, dlatego na jego przeprowadzenie nie wystarczy zgoda opiekuna faktycznego.