Pisaliśmy o tym również:
Wieloletni spór dotyczący rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych został rozstrzygnięty




 
Wyrok
 
z dnia 9 października 1989 r.
 
Sąd Najwyższy
 
III CRN 298/89
 
Zasada wiarygodności ksiąg wieczystych odnosi się także do użytkowania wieczystego.
LEX nr 8989
8989
Dz.U.2001.124.1361: art. 5
Dz.U.1964.16.93: art. 232
 
 
Skład orzekający
 
 Przewodniczący: Sędzia SN K. Piasecki (sprawozdawca). 
 Sędziowie: SN. K. Strzępek, A. Wielgus. 
 Protokolant: B. Krzyżewska. 
 
Sentencja
 
 Sąd Najwyższy Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 9 października 1989 r. sprawy z powództwa Cezarego A. przeciwko Skarbowi Państwa - Naczelnikowi Miasta i Gminy w B. o zapłatę 21.109.000 zł na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 3 lutego 1989 r. oddala rewizję nadzwyczajną. 
 
Uzasadnienie faktyczne
 
 Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki zasądził od Skarbu Państwa (Naczelnika Miasta i Gminy w B.) na rzecz Cezarego A. kwotę 20.185.000 zł. Powód dochodził od pozwanego 21.109.000 zł tytułem wartości działki stanowiącej obecnie własność powoda, zabranej bezpodstawnie przez Skarb Państwa i oddanej w użytkowanie wieczyste innym osobom. Sąd Wojewódzki ustalił, że b. Sąd Powiatowy w P. postanowieniem z dnia 12 października 1972 r. stwierdził na wniosek Skarbu Państwa, że nabył on nieruchomość jako majątek opuszczony poprzedniczki prawnej powoda. Ponieważ właścicielka nieruchomości nie była reprezentowana w tamtym postępowaniu, po otrzymaniu informacji o zajęciu działki, wniosła skargę o wznowienie postępowania i oddalenie wniosku Skarbu Państwa. Sąd Rejonowy w P. wznowił postępowanie i postanowieniem z dnia 31 maja 1998 r. zmienił poprzednie postanowienie b. Sądu Powiatowego w ten sposób, że oddalił wniosek Skarbu Państwa. Zwrot działki powodowi - jako następcy prawnemu okazał się niemożliwy, gdyż Skarb Państwa po 1972 r. zadysponował nieruchomościami, w skład których wchodziła m.in. objęta niniejszym procesem działka. Działka (nr 52) została podzielona i wybudowano na niej domy jednorodzinne. Skarb Państwa nie zgodził się dostarczyć powodowi działki zamiennej. Jako podstawę prawną zasądzenia odszkodowania Sąd Wojewódzki powołał art. 417 k.c. 
 W rewizji nadzwyczajnej od wymienionego wyżej wyroku Minister Sprawiedliwości wnosi o jego uchylenie w punki 1 i 3 i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu w W. do ponownego rozpoznania, zarzucając rażące naruszenie art. 417 k.c. 
 
Uzasadnienie prawne
 
 Sąd Najwyższy zważył, co następuje: 
 Skarb Państwa nie zaskarżył rewizją wydanego przeciwko mieniu wyroku Sądu Wojewódzkiego, doprowadzając do jego uprawomocnienia się. Natomiast złożył podanie o wniesienie rewizji nadzwyczajnej, która została złożona przez Ministra Sprawiedliwości. W związku z tym należy zaznaczyć, że rewizja nadzwyczajna dla żadnego z podmiotów bez względu na jego charakter prawny nie powinna być wykorzystana jako środek mający zastopować rewizję, zwłaszcza gdy chodzi o podmioty prawne korzystające z obsługi prawnej. 
 
 Jednakże fakt wniesienia rewizji nadzwyczajnej w takich okolicznościach nie przesądza oczywiście kwestii niezasadności rewizji nadzwyczajnej z tego tylko względu. 
 
 Rewizja nadzwyczajna podlega oddaleniu z przyczyn merytorycznych. Trafnie Sąd Wojewódzki powołał jako podstawę rozstrzygnięcia art. 417 k.c. Słusznie bowiem stwierdził, że zawinione działanie funkcjonariusza państwowego w osobie Prezydium Rady Narodowej w P. nie budzi zdaniem sądu wątpliwości, podane bowiem przez organ ten fakty, w oparciu o które wydano orzeczenie, okazały się od początku nieprawdziwe (problem opuszczenia działki przez właściciela). Organ ten nie przedsięwziął należytej staranności w znalezieniu właściciela, chociaż adres właścicielki istniejący w Kw nie uległ nigdy zmianom. Tego rodzaju stan rzeczy, który stanowił podstawę wznowienia postępowania w poprzednim postępowaniu, wskazuje co najmniej na niedbalstwo funkcjonariuszy Skarbu Państwa. 
 
 Nie ma podstaw do wniosku, że "wśród przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 417 k.c. główne miejsce zajmuje szkoda." Równorzędne przecież znaczenie mają wszystkie przesłanki odpowiedzialności deliktowej, we wszystkich wypadkach. 
 
 W rewizji nadzwyczajnej reprezentowane jest stanowisko, że powód nie poniósł żadnej szkody, skoro jest właścicielem. Zapatrywanie to jest błędne. W rozważanej sprawie w niniejszej sytuacji, powstałej po oddaleniu wniosku Skarbu Państwa w wyniku wznowienia postępowania, właścicielowi mogły przysługiwać roszczenia o różnym charakterze prawnym. Wybór roszczeń określonych przysługiwał powodowi. Sytuacja prawna, w której się znalazł powód w wyniku zachowania się funkcjonariuszy Skarbu Państwa, uzasadniała roszczenia odszkodowawcze. Jak ustalił to Sąd Wojewódzki, Skarb Państwa nie zgodził się na naprawienie szkody w formie przydzielenia działki zamiennej. Roszczeniom właściciela nie mogłoby, praktycznie rzecz biorąc, zadośćuczynić dochodzenie prawa własności nieruchomości w stosunku do użytkowników wieczystych. Pozostawało w konsekwencji oparcie roszczeń na podstawie deliktowej. Oczywiście, co wymaga podkreślenia, powód dokonując wyboru roszczeń, po prawomocnym uzyskaniu odszkodowania w pełni zaspokajającego jego roszczenia, nie mógłby skutecznie dochodzić roszczeń na innej podstawie prawnej, a zwłaszcza z powołaniem się na tytuł własności. 
 
 Uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej nie uzasadnia także następujący zawarty w niej wywód, według którego wieczyste użytkowania mogą być skutecznie zawarte jedynie w odniesieniu do gruntów stanowiących własność państwową (art. 232 § 1 k.c.), zatem przy rozważaniu o doznanej przez powoda szkodzie Sąd powinien był zastanowić się nad skutecznością tych umów, mając przy tym na względzie reprezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko, że użytkownik w wieczysty nie korzysta z ochrony, jaką stwarza dla nabywców nieruchomości zasada wiarygodności ksiąg wieczystych (np. wyrok z 14 V 1986 r. - OSNCP z 1986 r., z. 8, poz. 122). Brak skuteczności zawartych przez Skarb Państwa umów wieczystego użytkowania i brak możliwości powołania się kontrahentów Skarbu Państwa na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych przewidzianą w art. 5 ustawy z dnia 6 VII 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147) stwarzać powinien taką sytuację, że osoby te powinny być traktowane za posiadaczy cudzej nieruchomości bez tytułu prawnego. Sytuacja ta dawałaby powodowi jednocześnie prawo wykorzystania wobec nich roszczeń przewidzianych w Kodeksie cywilnym w dziale V o ochronie własności, z roszczeniem z art. 231 § 2 k.c. włącznie. 
 
 Przede wszystkim należy stwierdzić, że nie ma uzasadnionych argumentów prawnych przemawiających za koncepcją, iż zasada wiarygodności ksiąg wieczystych nie wchodzi w grę w wypadku użytkowania wieczystego. Zasada ta ma odpowiednie w tym wypadku zastosowanie. Budzi zastrzeżenia stanowisko, według którego zasada wiarygodności ksiąg wieczystych powinna ustąpić przed zasadą, wedle której użytkowanie można ustanowić tylko na terenie państwowym. W stanowisku tym pomija się sytuację, kiedy określona nieruchomość zmienia w czasie swój charakter prawny, jak miało to miejsce w sprawie niniejszej. Poza tym wadliwości w postępowaniu Skarbu Państwa nie mogą pozbawiać użytkowników wieczystych ochrony prawnej nawet wobec właściciela. Nie do przyjęcia jest konsekwencja kwestionowanej wykładni, według której użytkownicy wieczyści powinni być traktowani jako posiadacze cudzej nieruchomość bez tytułu prawnego. Stanowisko to budzi zastrzeżenia zarówno w świetle teoretycznej koncepcji ujmującej użytkowanie wieczyste jako konstrukcję pośrednią między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi, wobec czego do obrony użytkowania wieczystego należy w drodze analogii stosować przepisy o ochronie własności, jak i w świetle koncepcji zaliczającej użytkowanie wieczyste do praw rzeczowych ograniczonych z konsekwencją stosowania art. 251 k.c. 
 
 Z tych wszystkich względów należało orzec jak w sentencji niniejszego wyroku.