Ustawa „Bezpieczny Bałtyk” - nowe zasady użycia broni

Wniesiona przez rząd ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu usprawnienia działań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa na polskich obszarach morskich oraz zapewnienia bezpieczeństwa na Morzu Bałtyckim dotyczy przede wszystkim działań polskich sił zbrojnych, a także w pewnym zakresie Straży Granicznej i Policji, w powietrzu i na morzu. Chodzi o zadania związane z obroną przeciwlotniczą oraz monitorowanie polskich wód terytorialnych na Bałtyku, jak również wód międzynarodowych, przede wszystkim w ochronie kluczowej dla bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej, w tym gazociągu Baltic Pipe czy platform wiertniczych. Za przyjęciem ustawy głosowało 263 posłów - przede wszystkim z koalicji rządzącej, 2 było przeciw, zaś 172 - większość klubu PiS - wstrzymało się od głosu.

Nowe narzędzia obrony

Głównym celem przygotowanej w MON ustawy jest zapewnienie Marynarce Wojennej i Straży Granicznej szerszego katalogu narzędzi do zapewnienia bezpieczeństwa Morza Bałtyckiego, w tym poza polskimi wodami terytorialnymi. Kluczowym zapisem, który wprowadza ustawa, jest możliwość użycia uzbrojenia przez jednostki wojskowe Marynarki Wojennej i lotnictwa wojskowego w obronie infrastruktury krytycznej, w samoobronie lub w obronie innego należącego do polskiego wojska, SG lub Policji statku powietrznego czy okrętu. Rozkaz otwarcia ognia będzie mógł w kryzysowej sytuacji wydać dowódca danego okrętu lub statku powietrznego, za uprzednią zgodą na takie działanie ze strony Dowódcy Operacyjnego.

Ustawa rozszerza katalog zawarty w ustawie o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa. W katalogu przesłanek do użycia wojska za granicą pojawi się - obok zadań takich jak wsparcie zaatakowanych sojuszników, udział w misji pokojowej czy zwalczanie terroryzmu - zapis o możliwości użycia wojska za granicą w „działaniach na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej”.

W przesłankach dotyczących samego pobytu Sił Zbrojnych za granicą pojawił się - obok przesłanek takich jak udział w zagranicznych ćwiczeniach czy akcjach ratowniczych - zapis o możliwości pobytu wojska za granicą w celach realizowania zadań związanych z monitorowaniem bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. Ten zapis, jak na posiedzeniu komisji wskazywali eksperci z MON oraz Dowództwa Operacyjnego RSZ, jest kluczowy przede wszystkim dla Marynarki Wojennej, by jej jednostki mogły efektywnie monitorować wody międzynarodowe na Bałtyku.

Zobacz też szkolenie online w LEX: Samorząd a wyzwania ochrony ludności i obrony cywilnej >

Spór o kompetencje

Propozycja wprowadzenia takich zapisów spotkała się jednak z wątpliwościami zgłaszanymi podczas komisji przez reprezentującego BBN gen. Adama Rzeczkowskiego oraz polityków opozycji. Wskazywali oni, że o ile o użyciu wojska poza granicami państwa zgodnie z prawem musi postanowić prezydent, o tyle jeśli chodzi o sam pobyt żołnierzy za granicą, wystarczy decyzja MON, a w niektórych wypadkach Rady Ministrów.

W związku z tym, po wprowadzeniu proponowanych przez MON rozwiązań, okręty Marynarki Wojennej mogłyby być wysłane na wody międzynarodowe - de facto poza granice kraju - na mocy samej decyzji MON, bez udziału prezydenta. Natomiast w świetle obecnych przepisów, gdy polski okręt jest wysyłany na misję zagraniczną - np. do udziału w morskich zespołach NATO - postanowienie w tej sprawie wydaje prezydent, analogicznie, jak w przypadku kontyngentów wojskowych wysyłanych do innych państw. Jeśli chodzi o jednak o kwestie kontyngentów wojskowych - zapewniali przedstawiciele MON - to prerogatywy prezydenta są nienaruszalne.

To właśnie kwestia wysyłania okrętów MW wzbudziła kontrowersje zgłaszane przez przedstawicieli opozycji i BBN na zeszłotygodniowym posiedzeniu komisji, podkreślali oni, że wysłanie okrętów na bałtyckie wody międzynarodowe powinno odbywać się za zgodą prezydenta RP. Przedstawiciele strony rządowej i wojska zwracali jednak uwagę, że w proponowanych przepisach kluczowa jest szybka reakcja na zagrożenia - a proces legislacyjny, którego efektem jest wydanie przez prezydenta postanowienia o użyciu wojska za granicą, potrafi trwać wiele dni.

Czytaj też w LEX: Podstawy prawne pobytu i działalności wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w świetle obowiązujących regulacji i porozumień międzynarodowych >

Zasady neutralizacji rakiet

Poza przepisami dotyczącymi zapewniania bezpieczeństwa na Morzu Bałtyckim w ustawie znalazły się też przepisy doprecyzowujące zasady użycia uzbrojenia wobec wrogich rakiet, które znalazłyby się w polskiej przestrzeni powietrznej. Chodzi m.in. o wprowadzenie zapisu pozwalającego dowódcom niższego szczebla na decyzję o strąceniu nadlatującej wrogiej rakiety, w sytuacji, gdy takiego rozkazu nie może wydać dyżurny dowódca obrony powietrznej lub np. nie można się z nim skontaktować. Doprecyzowano też zasady udziału lotnictwa sojuszników w zadaniach patrolowania i obrony polskiej przestrzeni powietrznej.

Inna ważna zmiana zaproponowana w ustawie MON to nadanie jednostkom Marynarki Wojennej uprawnień - np. w zakresie kontrolowania obcych statków - takich, jakimi dysponuje obecnie Straż Graniczna, „jeżeli wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub w przypadku przepływu obcych statków i okrętów wojennych”.

Z kolei uprawnienia Straży Granicznej - np. zatrzymanie danego statku czy zmuszenia go do zawinięcia do określonego portu - mają zostać rozciągnięte na działania związane z ochroną infrastruktury krytycznej.

Zobacz też szkolenie online w LEX: Podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej - funkcjonowanie, wyzwania i niuanse >

Nowość