Przystępowanie do tych instytucji umożliwia samorządom ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o europejskim ugrupowaniu współpracy terytorialnej (Dz. U. Nr 218 poz. 1390), którą opublikowano 9 stycznia 2009 r.
Ustawa ma na celu umożliwienie tworzenia ugrupowania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również przystępowania podmiotów utworzonych zgodnie z prawem polskim do ugrupowań tworzonych na terytorium innych państw członkowskich.
Ugrupowanie stanowi nowy instrument prawny utworzony w celu zacieśnienia i usprawnienia współpracy terytorialnej pomiędzy partnerami z różnych państw członkowskich.
Ugrupowanie jest nowym podmiotem o charakterze ponadnarodowym, który nie ma odpowiednika w polskim porządku prawnym. Ugrupowania nie są organizacjami międzynarodowymi, związkami komunalnymi, stowarzyszeniami czy spółkami. Zbliżoną formę do ugrupowań posiadają Europejskie Zgrupowania Interesów Gospodarczych funkcjonujące na podstawie ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej.
Organem nadzorującym ugrupowania zostanie minister właściwy do spraw zagranicznych.
Celem projektowanej regulacji jest wypełnienie przez Rzeczpospolitą Polską obowiązku wynikającego z rozporządzenia (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej ("rozporządzenie 1082/2006"). Przepisy rozporządzenia 1082/2006 stosuje się od dnia 1 sierpnia 2007 r.