Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z późn. zm.) – dalej ustawa VAT – podatnikami podatku od towarów i usług są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą.

Definicja działalności gospodarczej zamieszczona została przez ustawodawcę w art. 15 ust. 2 ustawy VAT. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) posiadają osobowość prawną i wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność (art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) – dalej u.s.g., art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.) – dalej u.s.p., art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.) – dalej u.s.w.), posiadają zatem bezsprzecznie status podatnika podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy VAT.

Jednakże ustalenie, czy czynnym podatnikiem VAT jest gmina, powiat, województwo, czy też urząd gminy, starostwo powiatowe, urząd marszałkowski, nie jest już jednoznaczne, z uwagi na specyfikę funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego nie posiadają własnych struktur organizacyjnych, a zadania na nie nałożone przepisami prawa wykonuje wójt gminy, zarząd powiatu oraz zarząd województwa przy pomocy odpowiednio urzędu gminy, starostwa powiatowego, urzędu marszałkowskiego (art. 30 ust. 1 i art. 33 ust. 1 u.s.g., art. 32 ust. 1 i art. 33 ust. 1 u.s.p., art. 41 ust. 1 i art. 45 ust. 1 u.s.w.).

Do 2004 r. urzędy skarbowe rejestrowały jako czynnych podatników urzędy gmin, starostwa powiatowe i urzędy marszałkowskie. Zmiana podejścia w tej materii związana była ze składaniem przez gminy, powiaty, województwa wniosków aplikacyjnych o przyznanie środków z funduszy pomocowych Unii Europejskiej i żądaniem instytucji wdrażających przedłożenia numeru NIP i zaświadczenia o statusie podatnika VAT gminy, powiatu, województwa, jako strony umowy o realizację zadań z udziałem środków unijnych. Spowodowało to rejestrację niektórych jednostek samorządu terytorialnego jako podatników VAT.

Nastąpiła również zmiana w linii orzecznictwa sądów administracyjnych i stanowiska wyrażanego w indywidualnych interpretacjach izb skarbowych, w myśl której podatnikiem VAT jest gmina, powiat, województwo, a nie urząd gminy, starostwo powiatowe, urząd marszałkowski. Stanowisko powyższe wynika z faktu, iż urząd gminy, starostwo powiatowe oraz urząd marszałkowski nie są jednostkami budżetowymi w rozumieniu w art. 11–14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.) – dalej u.f.p., a jedynie aparatem pomocniczym, czyli jednostką zapewniającą obsługę administracyjną, organizacyjną i techniczną organów jednostek samorządu terytorialnego. W konsekwencji więc nie mogą być podatnikami VAT, a realizowane zadania wykonują zawsze w imieniu i na rzecz gminy, powiatu, województwa, które są czynnymi podatnikami VAT.

Reasumując, jednostka samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) podlega rejestracji jako czynny podatnik podatku od towarów i usług na podstawie przepisu art. 96 ustawy VAT. Urzędy gmin, starostwa powiatowe i urzędy marszałkowskiej także muszą wystąpić o nadanie NIP z uwagi m.in. na fakt, iż są podatnikami, płatnikami podatku dochodowego w stosunku do pracowników samorządowych, którzy zatrudniani są w urzędzie gminy, starostwie powiatowym, urzędzie marszałkowskim i w myśl art. 11 ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1314) muszą się legitymować NIP. Nie są jednak podatnikami podatku od towarów i usług.

Zaznaczyć w tym miejscu należy, że przedstawiona wyżej interpretacja przepisów prawa jest na dzień dzisiejszy dominującą w linii orzecznictwa sądów administracyjnych i stanowiskach wyrażanych w indywidualnych interpretacjach izb skarbowych, ale nie jest ona jedyną wykładnią przepisów prawa w powyższym zakresie. W skali kraju możemy się bowiem spotkać także z sytuacjami, że podatnikami VAT są jednocześnie jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) oraz urzędy gmin, starostwa powiatowe, urzędy marszałkowskie, bądź też tylko urzędy gmin, starostwa powiatowe i urzędy marszałkowskie. Brak jednolitego podejścia w tej materii wynika z niedostatecznych uregulowań prawnych w sferze VAT w odniesieniu do jednostek samorządu terytorialnego, które posiadają swoją specyfikę organizacyjną.


Powyższy tekst stanowi fragment komentarza praktycznego " Jednostki samorządu terytorialnego jako podatnik podatku od towarów i usług " autorstwa Urszuli Wycisk. Pełna treść publikacji, wzbogacona o wybór orzecznictwa, tez z piśmiennictwa, wzorów dokumentów i aktów prawnych dostępna jest w LEX dla Samorządu Terytorialnego Plus. Dowiedz się więcej już teraz!