Uwagę RPO zwróciły skargi rodziców dzieci objętych obowiązkiem rocznego przygotowania przedszkolnego na kwestię opłat pobieranych przez szkoły publiczne za pobyt dzieci w tych placówkach. Zgodnie z art. 14 ust. 7 ustawy o systemie oświaty do oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych stosuje się przepisy o ustalaniu wysokości opłat za przedszkola. Oznacza to, że dzieci mogą korzystać z bezpłatnej edukacji i opieki jedynie w wymiarze ustalonym przez gminę w drodze uchwały. W pozostałym zakresie rodzice ponoszą koszty pobytu swoich dzieci w placówce. Rzecznik zwróciła uwagę, iż roczne obowiązkowe przygotowanie przedszkolne (tzw. "zerówka") stanowi realizację postulatu zapewnienia wszystkim dzieciom równych szans edukacyjnych. Organizacja "zerówek" musi zapewniać nie tylko odpowiednią jakość nauki i opieki, ale i pełną, równą dostępność, niezależnie od miejsca zamieszkania dzieci czy sytuacji finansowej ich rodziców. W przeciwnym razie wyrównanie szans edukacyjnych pozostanie jedynie pustą deklaracją.

Wprowadzenie rocznego przygotowania przedszkolnego zbliżyło sytuację dzieci w „zerówkach” do sytuacji uczniów, którzy podobnie jak one są objęte obowiązkiem nauki. Rodzice nie mogą zatem, według własnego uznania zdecydować o tym kto, w jakiej formie i czasie będzie sprawował opiekę nad dziećmi. Ciąży na nich bowiem ustawowy obowiązek zapewnienia dziecku możliwości udziału w obowiązkowych zajęciach. Gmina zaś musi przygotować taką liczbę miejsc w „zerówkach", która odpowiada liczbie dzieci objętych obowiązkiem odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego. Rodzice zobowiązani są zatem do odpowiedniej organizacji dnia dziecka oraz pokrycia związanych z tym kosztów (książek, przyborów, kosztów dojazdu). Roczne przygotowanie przedszkolne, pomimo odmiennej nazwy, jest zatem pod wieloma względami identyczne z konstrukcją obowiązku szkolnego. Zgodnie z art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 5 ustawy organ prowadzący przedszkole ustala w drodze uchwały liczbę godzin, w trakcie trwania których realizowana jest podstawa programowa, nie mniej niż 5 godzin dziennie (w tym czasie pobyt dziecka w przedszkolu jest bezpłatny), gmina ustala także wysokość opłat za świadczenia wykraczające poza ustalone minimum. Ich wysokość zależy od faktycznych kosztów prowadzenia placówki oraz zamożności gminy - biedniejsze z jednostek samorządu terytorialnego rzadko są w stanie dopłacać do prowadzenia placówek, obowiązujące w nich opłaty bywają zatem wyższe niż np. w dużych, bogatszych miastach. Obecnie obowiązujące przepisy nie różnicują sytuacji dzieci, które uczęszczają do przedszkola w wyniku decyzji rodziców (opiekunów prawnych) i sytuacji dzieci spełniających ustawowy obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego w przedszkolu lub szkole podstawowej. Ponoszone przez nich opłaty są identyczne.

Do RPO wpływa wiele skarg rodziców zaniepokojonych wysokością opłat, które dla części rodzin stanowią wartość zaporową. Wojewodowie, działając na podstawie ustawy o samorządzie gminnym, nie mogą kwestionować poprawności zawartych w uchwałach kwot, a także celowości i zasadności ich ustalenia. Zakres ich kompetencji ogranicza się bowiem do kontrolowania legalności aktów prawa miejscowego. Ponieważ zaś art. 14 ust. 5 pozostawia gminom szeroki margines swobody ustalania wysokości opłat, nawet te z uchwał, które przewidują koszty wyraźnie wyższe niż obowiązujące w sąsiednich gminach nie mogą zostać zakwestionowane jako bezprawne

Irena Lipowicz zwróciła się do Minister Szumalis o zajęcie stanowiska w sprawie, a także poinformowanie, czy rozważana jest zmiana przepisów ustawy o systemie oświaty zapewniająca wszystkim dzieciom możliwość skorzystania z bezpłatnego rocznego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego na zasadach zbliżonych do realizacji obowiązku szkolnego przez uczniów.

Źródło: www.brpo.gov.pl

Wystąpienie RPO sygn. akt RPO/682499/11/I/106.2 RZ

Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.)