Budowa strategicznego zbiornika wodnego Świnna Poręba nie została zakończona – jak to planowano – w 2010 roku. Opieszale przebiega także realizacja Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry - wynika z raportów NIK (2010).

Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła też działalność starostów oraz zarządów spółek wodnych w zakresie utrzymania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych w województwie podlaskim. Zaniedbania wciąż się nawarstwiają i są już tak duże, że zniechęcają urzędników do podejmowania działań naprawczych. Część rowów nie była konserwowana nawet od 30 lat. Aby zlikwidować zaniedbania tylko na terenie powiatu białostockiego, należałoby wszcząć blisko 18 tysięcy postępowań. Pokazuje to skalę problemu.

Negatywną ocenę uzyskał także system ochrony przeciwpowodziowej w województwie małopolskim i świętokrzyskim kontrolowany w 2010 roku. Połowa wałów w Małopolsce nie gwarantuje bezpieczeństwa. W Świętokrzyskiem przybywa wałów w złym stanie technicznym. Ponadto, żadna ze skontrolowanych gmin nie miała ewidencji rowów znajdujących się przy drogach, a połowa w ogóle nie oczyszczała rowów. Skontrolowane powiaty oczyszczały natomiast niespełna 10% rowów.

Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać w braku pieniędzy oraz braku odpowiedzialności urzędników zarówno na szczeblu rządowym, jak i samorządowym.

Zbiornik retencyjny Świnna Poręba

Wielofunkcyjny zbiornik Świnna Poręba ma zaopatrywać w wodę Śląsk i zachodnią Małopolskę, być wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej oraz pełnić rolę zbiornika retencyjnego w przypadku zagrożenia powodzią. W 2010 r., choć ciągle w budowie, zbiornik przejął 62 proc. fali powodziowej na Skawie. Dzięki jego działaniu fala powodziowa w Krakowie była niższa nawet o 110 centymetrów, co być może uchroniło miasto przed zalaniem. Znaczenie tej inwestycji jest więc bezsporne.

Szczegółowy plan budowy zbiornika Sejm zawarł w ustawie z dn. 4 marca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program budowy Zbiornika Wodnego Świnna Poręba w latach 2006-2010” W ustawie zostały określone etapy budowy, konkretne zadania, źródło finansowania i potrzebne kwoty. Jednakże już na etapie planowania pieniędzy w budżecie na rok 2006 i 2009 ministrowie finansów ograniczali środki przeznaczone na tę inwestycję odpowiednio o 65 i 51 proc. zaplanowanych kwot. W sumie państwo wydało w związku z budową zbiornika 560 mln zł, co stanowi 55 proc. potrzebnej kwoty – wynika z raportu NIK (raport 2010).

Największe opóźnienia w powstawaniu zbiornika wystąpiły przy przełożeniu linii kolejowej na trasie Stryszów - Zembrzyce oraz drogi krajowej nr 28 na docinku Mucharz - Zembrzyce. Jako przyczyny NIK wymienia problemy finansowe, opóźnienia w opracowaniu dokumentacji projektowej i długotrwałe negocjacje z Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad w sprawie projektu wiaduktu nad linią kolejową oraz zbyt powolne wykupywanie terenów pod inwestycje. Nadzór Ministra Środowiska okazał się w tym wypadku nieskuteczny.

Z podjętych zobowiązań nie wywiązał się także samorząd gminny (stan na czas kontroli). W gminie Stryszów nie wykonano pełnego zakresu zadań określonych w Porozumieniu o wspólnym finansowaniu „Programu gospodarki wodno-ściekowej Gminy Stryszów w latach 2006-2010”, zawartym z Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Krakowie.

W celu dokończenia omawianej inwestycji w możliwe krótkim czasie NIK zaapelował o zagwarantowanie odpowiednich środków oraz wzmożenie nadzoru nad wykonaniem pozostałych etapów budowy.

Inwestycja w dorzeczu Odry

Już o dwa lata w stosunku do zakładanych planów opóźnia się także realizacja Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry. Zakończenie projektu, będącego częścią rządowego „Programu dla Odry 2006”, planowane jest w 2014. Projekt współfinansuje Unia Europejska. Oszacowano go na 505 mln euro. W ramach inwestycji przewidziana jest m.in. budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny, modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego, przebudowa obwałowań i wałów Odry oraz jej koryt i kanałów, a także przerzut wód powodziowych do Widawy.

Jak stwierdza NIK (raport 2010), przyczyną opóźnienia były problemy z interpretacją prawa w zakresie pozwoleń na budowę Zbiornika Racibórz. NIK ostrzega, że wydłużony czas realizacji projektu zwiększa koszty jego obsługi, Polska zaciągnęła bowiem 345 mln EUR pożyczek w Banku Światowym i Banku Rozwoju Rady Europy i obecnie płaci za gotowość Banku do przekazania kolejnych transz środków.

Niedrożne rowy i studzienki melioracyjne na Podlasiu

Wiele do życzenia pozostawia również stan rowów, studzienek i przepustów melioracyjnych. Przeprowadzona przez NIK kontrola 20 jednostek, w tym 7 starostw powiatowych i 12 spółek wodnych w województwie podlaskim wykazała w tym zakresie wiele zaniedbań (raport 2010). Niesprawne urządzenia melioracyjne utrudniają gospodarowanie na użytkach rolnych i grożą lokalnymi podtopieniami.

Przeprowadzone kontrole wykazały, iż w złym stanie technicznym były urządzenia na wszystkich (99%) skontrolowanych terenach poza spółkami wodnymi i na jednej czwartej powierzchni gruntów pod kontrolą spółek. Praktycznie wszystkie rowy na terenach poza działalnością spółek (łącznie 352 km) wymagały gruntownej konserwacji Kontrolerzy odnotowali tereny podmokłe lub podtopione we wszystkich siedmiu skontrolowanych powiatach.

Zdaniem NIK, zarządy spółek wodnych i starostowie lekceważą obowiązek konserwacji urządzeń melioracyjnych (rowów, studzienek, przepustów). Żadna z 12 skontrolowanych spółek nie przestrzega tzw. dobrych praktyk lub instrukcji eksploatacyjnych.

Starostowie (poza starostą suwalskim) nie poświęcają wystarczającej uwagi sprawom melioracji. Większość starostów (z wyjątkiem starostw w Suwałkach i Zambrowie) nie posiada nawet aktualnych danych dotyczących stanu technicznego urządzeń.

W starostwach nie kontroluje się stanu urządzeń, nie wydaje decyzji ponaglających i motywujących właścicieli do naprawy bądź konserwacji urządzeń. NIK ostrzega, że zaniedbania wciąż się nawarstwiają. Oprócz zagrożenia podtopieniami zły stan techniczny urządzeń powoduje pogorszenie produktywności gleb, przyczynia się do ich biodegradacji, a niedrożne systemy melioracyjne mogą powodować zanieczyszczenie wody pitnej.

Najwyższa Izba Kontroli wskazuje na konieczność konserwacji urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, zauważa przy tym, iż w większości wypadków koszty odbudowy i renowacji będą porównywalne z kosztami nowych inwestycji. Zaleca także określenie potrzeb w zakresie konserwacji, upowszechnienie wśród właścicieli gruntów wiedzy o obowiązujących ich zadaniach oraz o zagrożeniach wynikających z zaniedbań.

Podsumowanie

Straty wyrządzane przez powodzie w Polsce stale się zwiększają. W ciągu ostatnich trzech lat (licząc od 2010 roku) tylko w województwie małopolskim i świętokrzyskim wyniosły one blisko miliard złotych.

Ochrona przeciwpowodziowa musi mieć charakter działań zintegrowanych. Wprawdzie – jak stwierdza NIK – mamy już dobre rozwiązania prawne w zakresie zarządzania kryzysowego, opracowano dobrej jakości plany reagowania w czasie powodzi, w wielu gminach powstały plany zagospodarowania przestrzennego, hamujące rozwój budownictwa w terenach zalewowych, zbudowano system monitoringu, ale rozpoczęte i wyczekiwane inwestycje nie przebiegają tak sprawnie, jak to zakładano. Ciągle nie opracowano wymaganego prawem ogólnopolskiego planu ochrony przeciwpowodziowej. Do końca 2011 powinien być też gotowy dokument zawierający mapy, opisy, oceny i prognozy w sprawie ryzyka powodziowego i zarządzania nim. Dokument ten jest wymagany przez Dyrektywę 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2007 roku.

Ponadto, szczególnej odpowiedzialności wymaga dbałość o wały przeciwpowodziowe oraz utrzymanie rzek, potoków, strumieni i rowów przydrożnych. Jak pokazują kontrole NIK, w tym zakresie jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia.

Przypisy:
1.Ustawa z dn. 4 marca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program budowy Zbiornika Wodnego Świnna Poręba w latach 2006-2010”, (Dz. U. Nr 94, poz. 784).
2.NIK o inwestycjach przeciwpowodziowych. Informacja o wynikach kontroli realizacji programu wieloletniego „Program budowy Zbiornika Wodnego Świnna Poręba w latach 2006–2010” http://www.nik.gov.pl/plik/id,2259,vp,2823.pdf (dostęp z dn. 30 grudnia 2010).
3.NIK o utrzymaniu melioracji wodnych. Informacja o wynikach kontroli utrzymania melioracji wodnych szczegółowych w województwie podlaskim w latach 2007-2009 (I półrocze) http://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-utrzymaniu-melioracji-wodnych.html, (dostęp z dn. 14 grudnia 2010).
4. Ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (Dz.U. Nr 143, poz. 963).
5.Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm.).