Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, raz na 10 lat realizowane są powszechne spisy statystyczne ludności. Spis ludności jest podstawowym badaniem i źródłem danych z zakresu statystyki ludności, który ma na celu zebranie informacji o jej stanie i strukturze według ustalonych cech demograficznych i społeczno-zawodowych, w oznaczonym momencie, na określonym terytorium. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań jest obowiązkowy, a osoba fizyczna objęta spisem powszechnym jest obowiązana przeprowadzić samospis internetowy.
Poprzedni Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań był realizowany w 2011 roku na podstawie ustawy z dni 94 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. (Dz. U. z 2010 r., nr 47 poz. 227). Tegoroczny, tj. w 2021 r, Narodowy Spis Powszechny odbywał się w okresie od 01 kwietnia 2021 r., a zakończył się z dniem 30 września 2021 r. o północy i nakładał obowiązek udziału na wszystkich obywateli. Podstawą prawną zakończonego już spisu ludności jest ustawa z dnia 09 sierpnia 2019 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. (dalej ,,ustawa”) oraz ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej.
Czytaj też: Spis powszechny - fałszywi rachmistrzowie pytają o zarobki, dane z dowodu osobistego>>
Obecnie, czas na dokonanie spisu został już zakończony, a jego pierwsze wyniki mają zostać opublikowane już w styczniu 2022 roku. Pytania zadawane w spisie mogły wszystkim wydawać się zbyt osobiste i z całą pewnością wzbudziły niepokój odpowiadających na nie obywateli. Jeżeli zatem udział w przedmiotowym spisie statystycznym jest obowiązkiem każdego obywatela to jakie wówczas konsekwencje mogą być nałożone na obywatela w przypadku braku wypełnienia wspomnianego obowiązku, zatajenia lub sfałszowania informacji udzielonych w ankieie odpowiedzi?
Co w sytuacji udzielenia odpowiedzi niezgodnych z prawdą?
Wspomniana już wyżej ustawa w art. 28 ust. 1 zakłada, obowiązek przekazywania informacji w sposób dokładny, wyczerpujący i zgodny z prawdą. Przy czym przepisy ustawy nie zawierają w sobie bezpośrednio regulacji stanowiących sankcji za podanie informacji niezgodnych z prawdą, czy ich niepodania, zatajenia. Konsekwencje zachowania wbrew temu obowiązkowi określa ustawa z 29 czerwca 1995 o statystyce publicznej, która zakłada za przekazywanie danych statystycznych niezgodnych ze stanem faktycznym karę grzywny, ograniczenia wolności albo jej pozbawienia nawet do 2 lat. Jednakże, wciąż nie jest znany sposób weryfikacji przez ograny informacji przekazanych przez osoby biorące udział w spisie. Niemniej, podkreślenia wymaga fakt, iż w dniach od 12 do 24 listopada zostało przeprowadzone badanie kontrolne, które ma sprawdzić jakość przeprowadzonego spisu. Udział w takim badaniu kontrolnym jest obowiązkowy - tak samo jak konieczność dokonania samospisu. Główny Urząd Statystyczny wskazuje, iż ankieter dzwoni do losowo wybranych osób i przeprowadzi badanie kontrolne, mające na celu uzupełnienie informacji niezebranych w spisie. W praktyce natomiast wydawać by się mogło, jest również sposobem na weryfikację udzielonych informacji. Lista pytań, które mogły paść podczas rozmowy zostały ujawnione na stronie: spis.gov.pl .
Co z osobami, które nie zdążyły się spisać?
Odmowa wykonania obowiązku statystycznego albo udzielenia informacji w spisie powszechnym jest wykroczeniem. Zgodnie z art. 57 ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej, odmowa wykonania obowiązku statystycznego albo udzielenia informacji w spisie powszechnym lub innym badaniu statystycznym zagrożona jest grzywną, która może wynieść aż 5.000,00 złotych. Taka kara może być także nałożona na osoby, które podają nieprawdziwe dane. Wedle brzmienia art. 56 ww. ustawy osoba, która wbrew obowiązkowi przekazuje dane statystyczne niezgodne ze stanem faktycznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. W wypadku mniejszej wagi sprawcy grozi grzywna.
A co w przypadku osób, które przekażą dane po upływie oznaczonego terminu? Zgodnie z brzmieniem art. 58 ustawy o statystyce publicznej, obowiązany do przekazania informacji podmiot, który przekaże informację po upływie wyznaczonego terminu, tj. po dniu 30 września 2021 r., podlega karze grzywny. Warto zaznaczyć, iż takiej karze może podlegać tylko osoba zobowiązana, więc wszystkie podmioty zobowiązane do przekazania informacji w narodowym spisie ludności. Orzekanie w przypadku udzielenia informacji po terminie odbywa się na podstawie przepisów postępowania w sprawach o wykroczenia. Procedura doprowadzenia do ukarania obywateli rozpoczyna się od wniosku o ukaranie przekazanego do organu ścigania. Jest to element inicjujący i niezbędny do rozpoczęcia procedury sądowej.
Bezpieczeństwo danych przekazanych w spisie
Jak wskazuje ustawodawca, administratorem danych osobowych ujawnionych w spisie ludności jest Prezes Głównego Urzędu Statystycznego, przekazanie innemu podmiotowi przetwarzania zgromadzonych danych, zostało zakazane zgodnie z art. 30 ust. 2 Ustawy. Dane zebrane w narodowym spisie ludności mają być wykorzystywane do opracowań i analiz statystycznych oraz do tworzenia i aktualizacji przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego operatu do badań statystycznych. Wszelkie zebrane w spisie dane będą gromadzone przez kolejnych 100 lat od dnia zakończenia spisu.
Podsumowując obywatele, którzy nie wykonali obowiązku związanego ze spisem ludności albo nie przekazali informacji w sposób dokładny, wyczerpujący i zgodny z prawdą, muszą liczyć się z konsekwencjami prawnymi. Najbardziej penalizujący wydaje się być przepis stanowiący o przekazaniu danych statystycznych niezgodnych ze stanem faktycznym jak również sama odmowa wykonania obowiązku uczestnictwa w spisie albo udzielenia w nim informacji. Może on dotyczyć uchylenia się w ogóle od przekazania informacji bądź od odpowiedzi na poszczególne pytania. Jednakże, zgodnie z powyższym, czynu odmowy udziału w spisie można dopuścić się tylko przez działanie. Dlatego też, aby móc wymierzyć sankcję osobie niebiorącej w ogóle udziału w Narodowym Spisie Powszechnym, zasadnym jawi się doprecyzowanie wspomnianych przepisów prawa.
Katarzyna Wojarska – Aleksiejuk, adwokat, kancelaria prawna Wojarska Aleksiejuk i Wspólnicy
Julia Herold, prawnik, kancelaria prawna Wojarska Aleksiejuk i Wspólnicy
