W dokumentach Komisji Europejskiej i w opracowanych na ich podstawie strategicznych dokumentach krajowych, za gospodarkę konkurencyjną uznaje się taką, w której społeczeństwo może utrzymać trwały, wysoki i rosnący standard życia oraz wysokie stopy zatrudnienia, a także zapewnić dobrobyt przyszłym pokoleniom, czyli zdolność do sprostania społecznym oczekiwaniom co do poziomu świadczeń społecznych, typowych dla „europejskiego modelu socjalnego”, którego założeniami są:[1]
- odpowiedzialność państwa za poziom i jakość życia wszystkich obywateli;
- oparcie polityki społecznej na prawach społecznych i socjalnych, których katalog zawiera Europejska Karta Społeczna (Rady Europy), oraz Karta Podstawowych Praw UE, włączona do Traktatu Konstytucyjnego;
- wielosektorowość i wielopoziomowość polityki społecznej, z udziałem sektora obywatelskiego i rynkowego oraz władz państwa, regionalnych i lokalnych, realizujących ochronę przeciw wykluczeniu społecznemu;
- uznanie znaczenia mocnych i trwałych więzi rodzinnych i społecznych za jeden z istotnych czynników zapobiegających powstawaniu problemów społecznych i gospodarczych;
- uwzględnianie trendów demograficznych w planowaniu polityki społecznej, a szczególnie takich zjawisk, jak zmieniająca się struktura wiekowa społeczeństwa, zmiany wzorów życia rodzinnego oraz migracje.

Gminne (powiatowe) strategie rozwiązywania problemów społecznych – wyznaczają długofalowe kierunki i cele rozwoju samorządu lokalnego oraz wskazują narzędzia realizacji polityki społecznej odpowiednio – gminy lub powiatu. Opracowanie i realizacja strategii jest wymogiem ustawowym[2]. Strategia powinna w szczególności uwzględniać programy pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka.

Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: ubóstwa; sieroctwa; bezdomności; bezrobocia; niepełnosprawności; długotrwałej lub ciężkiej choroby; przemocy w rodzinie; potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi; potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze; trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą; trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; alkoholizmu lub narkomanii; zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; klęski żywiołowej lub ekologicznej[3].

Strategia rozwiązywania problemów społecznych jest wyrazem solidarności społecznej, spełnia role „drogowskazu” w procesie pozyskiwania przez samorząd lokalny funduszy zewnętrznych na politykę społeczną. Opracowanie i realizacja tej strategii pozwala skoordynować i skoncentrować działania różnych instytucji działających na polu polityki społecznej w gminie czy powiecie, wokół głównych potrzeb w tej sferze. Strategia ta nie powinna ograniczać się w swych zapisach do zadań realizowanych bezpośrednio przez instytucje pomocy społecznej gminy (MOPS, GOPS) czy powiatu (PCPR), ale powinna określać cele i zadania, które stanowią wyzwania dla całej społeczności lokalnej oraz wszystkich instytucji działających we współpartnerstwie w obszarze polityki społecznej.

Opracowanie tej strategii jako dokumentu otwartego, wymaga:
- diagnozy stanu istniejącego w poszczególnych sferach społecznych;
- określenia problemów kluczowych i ich źródeł w poszczególnych sferach społecznych;
- przeprowadzenia warsztatów strategicznych (lub innej formy konsultacji społecznych);
- wyodrębnienia zadań głównych i priorytetów szczegółowych na zasadzie konsensusu;
- sformułowania celów i mierników oraz ich oceny;
- budowy harmonogramu działań;
- redakcji dokumentu strategii i konsultacji społecznej jej ostatecznej wersji;
- monitoringu, ewaluacji osiągania celów i gotowości do korekt.

Celem strategii jest minimalizowanie negatywnych zjawisk społecznych, a także integracja społeczna i zawodowa grup wykluczonych lub dyskryminowanych, stworzenie podstaw do opracowywania lokalnych programów i możliwości aplikowania do dysponentów środków finansowych. Strategia ta jest ukierunkowana na rozszerzenie i pogłębienie form pracy socjalnej, współpracę z różnymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pomocą społeczną w gminie i powiecie oraz takimi instytucjami, jak: oświatowe, służby zdrowia, sądownictwa.

Gminne programy przeciwdziałania narkomanii opracowywane są w oparciu o ustawę[4] i powinny być spójne ze strategią rozwiązywania problemów społecznych w gminie. Przeciwdziałanie narkomanii należy do zadań własnych gminy i obejmuje:
- zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i osób zagrożonych uzależnieniem;
- udzielanie rodzinom narkomanów pomocy psychospołecznej i prawnej;
- prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży;
- prowadzenie zajęć sportowo-rekreacyjnych dla uczniów oraz działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych;
- wspomaganie działań instytucji, organizacji pozarządowych i osób fizycznych służących rozwiązywaniu problemów narkomanii;
- pomoc społeczna osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych, dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym i integrowanie ze środowiskiem lokalnym tych osób z
wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego.

Gminny program przeciwdziałania narkomanii to całościowy układ aktywności, które spowodować mają osiągnięcie wyznaczonego celu w obszarze narkotyków i narkomanii. Aby można było mówić o programie w tym rozumieniu, konieczne jest sformułowanie celów. Nie jest to jedyny możliwy sposób definiowania programu, jego zaletą jest jednak możliwość oceny jego skuteczności. Jak każdy program operacyjny, program ten powinien obejmować: przegląd istniejącej sytuacji (diagnoza stanu), sformułowanie celów, dobór środków o udokumentowanej skuteczności, zaprojektowanie działań, budowę (aktualizację) programu, ewaluację procesu budowy programu i jej efektów.

Podejmowane działania przez gminę mają na celu głównie prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej i wychowawczej, w szczególności dla dzieci i młodzieży, oraz rozwój edukacji publicznej, zwłaszcza w zakresie umiejętności wczesnego rozpoznawania sygnałów wskazujących na prawdopodobieństwo zażywania narkotyków i postępowania z osobami uzależnionymi. Profilaktyka ta ma na celu:
- zwiększenie poziomu wiedzy społeczeństwa o narkotykach poprzez ogłaszanie i publikację danych: o epidemiologii, działaniu placówek profilaktycznych, organizowanych kampaniach;
- wzrost zaangażowania społeczności lokalnych w działania profilaktyczne, wspieranie lokalnych inicjatyw profilaktycznych na terenie szkół i organizacji pozarządowych;
- zintegrowanie działań profilaktycznych oraz wsparcie finansowe i merytoryczne programów profilaktycznych adresowanych równocześnie do młodzieży, rodziców i wychowawców;
- udostępnianie oferty terapeutycznej, współpraca z organizacjami pozarządowymi i instytucjami opiekuńczo-wychowawczymi dla dzieci i młodzieży.

Gminne programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych – są programami wykonawczymi do strategii rozwiązywania problemów społecznych. Podstawą prawną tworzenia tego programu oraz jego realizacji przez organy gminy jest ustawa[5]. Celem programu gminnego jest tworzenie spójnego systemu profilaktycznego i naprawczego, zmierzającego do ograniczenia rozmiaru szkód zdrowotnych i społecznych związanych z nadmiernym spożyciem alkoholu i innych używek oraz kształtowanie postaw prozdrowotnych w społeczności lokalnej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

Gminny program określa zadania profilaktyki i pomocy osobom uzależnionym od alkoholu oraz działania profilaktyczne i edukacyjno-wychowawcze skierowane do dzieci i młodzieży, koncentrując się na trzech podstawowych obszarach: szkole, rodzinie i społeczności lokalnej. Stanowi on również podstawę do przeciwdziałania społeczno-ekonomicznym następstwom nadużywania alkoholu, a także wspierania działalności instytucji podejmujących takie działania. Zadania ujęte w programie są inicjowane przez gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych, powołaną przez wójta gminy.



--------------------------------------------------------------------------------
Przypisy:
[1] Strategia Polityki Społecznej na lata 2007-2013, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 września 2005 roku, www.mps.gov.pl, s. 3.
[2] Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, t.j. Dz. U. z 2008 r. nr 115, poz. 728; w przypadku powiatu, także - Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, t.j. Dz. U. z 2008 r. nr 69, poz. 415.
[3] Art. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej…, op. cit.
[4] Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, Dz. U. nr 179, poz. 1485 z późn. zm.
[5] Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi,
t.j. Dz. U. z 2007 r. nr 70, poz. 473.