Skargę do Trybunału wniósł obywatel Rosji, mieszkaniec Petersburga. Wnuczka skarżącego - córka jego córki - urodziła się w 2006 r. Pięć lat później córka skarżącego i matka dziecka zmarła, zostawiając dziecko ze swoimi rodzicami. Dziewczynka mieszkała u dziadków do 2013 r., którzy zajmowali się nią wspólnie z innymi krewnymi - małżeństwem M. W 2013 r. dziewczynka została formalnie adoptowana przez małżeństwo M. i od tej pory rozpoczęły się trudności skarżącego w utrzymywaniu kontaktów z wnuczką. W 2015 r. z tego powodu skarżący zakwestionował zasadność orzeczenia adopcyjnego, jako że rodzice adopcyjni dziecka uniemożliwiali dziecku kontakt z dziadkami. Sąd utrzymał orzeczenie adopcyjne w mocy, wskazując, iż na mocy rosyjskiego prawa skarżący może wnosić o uregulowanie kontaktów z dzieckiem w osobnym postępowaniu. Skarżący złożył taki wniosek odrębnie, lecz został on oddalony. Sądy rosyjskie stwierdziły, że skarżący nie zgłosił w oryginalnym postępowaniu adopcyjnym, iż chce utrzymać więź z dzieckiem, wobec czego utracił prawo dochodzenia sądowego uregulowania kontaktów z przysposobionym dzieckiem. Sąd odwoławczy utrzymał wyrok w mocy wskazując, iż ani rosyjskie prawo cywilne, ani rodzinne nie daje krewnym dziecka prawa do dochodzenia kontaktów z nim po orzeczeniu adopcji. Przed Trybunałem skarżący podniósł, iż taki stan rzeczy stanowił naruszenie jego prawa do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego, chronionego w art. 8 Konwencji o prawach człowieka.
Trybunał zgodził się ze skarżącym i potwierdził naruszenie art. 8 Konwencji.
Czytaj: Strasburg: matce biologicznej nie przysługuje prawo do informacji o dzieciach oddanych do adopcji>>
Dziadka i wnuczkę łączyła bliska więź, a sąd nie może wprowadzać strony w błąd
Trybunał nie miał wątpliwości, iż skarżącego łączyła więź rodzinna z dzieckiem, które mieszkało z nim do 2013 r., to jest do 7 roku życia. Trybunał wskazał dalej, iż sąd rosyjski, w postępowaniu, w którym skarżący zakwestionował zgodność z prawem adopcji dziecka, utrzymał orzeczenie adopcyjne w mocy, ale poinformował skarżącego o możliwości dochodzenia kontaktów w odrębnym postępowaniu. Skarżący wyszedł z sądu przekonany, że może zwrócić się do sądu o ustalenie takich kontaktów. Tymczasem faktycznie prawo takie istniało jedynie wówczas, gdy pierwotne orzeczenie adopcyjne wskazywało na potrzebę utrzymania kontaktów przysposabianego z krewnymi biologicznymi, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca. Trybunał zadał więc pytanie, czy prawo krajowe w przedmiocie zerwania lub utrzymania więzi przysposabianego dziecka z biologicznymi krewnymi przysposabianego dziecka jest wystarczająco przejrzyste i przewidywalne. Zakładając, iż sporna regulacja spełniała te warunki, sąd krajowy powinien był zbadać prawo skarżącego do kontaktu z dzieckiem w jego odwołaniu od orzeczenia adopcyjnego, czego sąd nie uczynił. Co więcej, wykładnia prawa krajowego zastosowana przez sąd krajowy, która nie została podzielona przez inne sądy, doprowadziła do tego, iż skarżący został zupełnie wyłączony z życia swojej wnuczki. Brak rozpatrzenia kwestii kontaktów z dzieckiem przez sąd rozstrzygający w przedmiocie odwołania skarżącego od orzeczenia adopcyjnego doprowadził zatem do zerwania więzi rodzinnej skarżącego z dzieckiem, a co za tym idzie do naruszenia jego prawa do poszanowania życia rodzinnego. Miało więc miejsce złamanie art. 8 Konwencji o prawach człowieka.
Jakie prawa dziadków do kontaktów z wnukami w Polsce?
Omawiany wyrok Trybunału zapadł na kanwie bardzo interesującego stanu faktycznego, zwłaszcza w kontekście obowiązujących regulacji polskiego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Trzeba bowiem wskazać, iż prawo polskie w ogóle nie przewiduje wyraźnej możliwości sądowego uregulowania kontaktów z dzieckiem w odniesieniu do osób innych niż rodzice dziecka (art. 113 i nast. kodeksu). W przypadku przysposobienia pełnego (art. 121 kodeksu), ustają wszelkie więzi pokrewieństwa pomiędzy dzieckiem a jego dotychczasową rodziną. W przypadku przysposobienia niepełnego (art. 124 kodeksu) przepis mówi o tym, iż skutki przysposobienia polegają "wyłącznie na powstaniu stosunku pomiędzy przysposabiającym i przysposobionym", co pozwala przyjąć niezmienność dotychczasowej więzi prawnej pomiędzy dzieckiem a jego pozostałymi krewnymi. Na jakiej jednak podstawie mogą dochodzić uregulowania kontaktów z dzieckiem jego biologiczni dziadkowie, jeżeli rodzice adopcyjni blokują wzajemne relacje? Trybunał w Strasburgu wyraźnie w tej mierze wskazuje, iż życie rodzinne i więzi istniejące pomiędzy dzieckiem a jego dziadkami również podlegają ochronie z art. 8 Konwencji o prawach człowieka. Prawo do poszanowania życia rodzinnego obejmuje nie tylko więź pomiędzy rodzicem a dzieckiem, lecz także faktycznie istniejące więzi bliskości pomiędzy dzieckiem a innymi członkami rodziny. Rozstrzygające znaczenie w tej mierze ma stan faktyczny i rzeczywiste istnienie więzi, a nie formalnoprawne ujęcie przedmiotu w prawie krajowym. Sądy opiekuńcze, rozstrzygając o losie dziecka, muszą również brać te okoliczności pod uwagę i stosować się do zasad wypracowanych w spójnej linii orzeczniczej Trybunału w Strasburgu na podstawie art. 8 Konwencji.
Bogonosovy przeciwko Rosji - wyrok ETPC z 5 marca 2019 r., skarga nr 38201/16.