Jak podkreśla autorka artykułu opublikowanego w listopadowym numerze miesięcznika Europejski Przgląd Sądowy, Wniesienie sprzeciwu nie tylko chroni pozwanego przed wykonalnością nakazu zapłaty, lecz także daje mu możliwość podjęcia obrony w dalszym stadium postępowania, wywołanym zaskarżeniem nakazu zapłaty, tj. przed sądem rozpoznającym sprawę w „zwykłym” trybie.
Zdaniem autorki skuteczność sprzeciwu, jako środka obrony w europejskim postępowaniu nakazowym, zależna jest jednak od spełnienia wymaganych przez prawo warunków. Efektywna obrona przed wykonalnością europejskiego nakazu zapłaty w pierwszej kolejności wymaga od pozwanego sporządzenia sprzeciwu przy wykorzystaniu formularza otrzymanego wraz z nakazem zapłaty, co w praktyce sprowadza się do uzupełnienia zawartych w formularzu rubryk. Sprzeciw może zostać oczywiście wniesiony także w każdej innej formie pisemnej, przy czym w takim przypadku pojawia się konieczność zachowania dodatkowych warunków, które są określone w przepisach polskiego prawa procesowego w stosunku do pism procesowych.

Treść artykułu:
 
Anna Kościółek
Sprzeciw jako środek obrony pozwanego w europejskim postępowaniu nakazowym
Istota europejskiego postępowania nakazowego sprawia, że kluczową dla obrony pozwanego rolę odgrywają te środki prawne, które zostały przewidziane w celu przeciwstawienia się już wydanemu europejskiemu nakazowi zapłaty (dalej jako nakaz zapłaty). Środki te, z uwagi na specyfikę omawianego postępowania, są jednocześnie jedynymi przysługującymi pozwanemu środkami obrony. Do dyspozycji pozwanego w europejskim postępowaniu nakazowym pozostawiono: sprzeciw od nakazu zapłaty, wniosek o ponowne zbadanie nakazu zapłaty w państwie jego wydania oraz wniosek o odmowę wykonania nakazu zapłaty. Katalog środków obrony pozwanego w europejskim postępowaniu nakazowym obejmuje zatem zarówno środki zaskarżenia zmierzające do pozbawienia mocy europejskiego nakazu zapłaty, tj. sprzeciw oraz wniosek o ponowne zbadanie, jak i szczególny rodzaj powództwa opozycyjnego w postaci wniosku o odmowę wykonania nakazu. Wydaje się, że spośród przyznanych pozwanemu środków zasadniczą rolę dla jego obrony odgrywa sprzeciw jako środek przysługujący w stosunku do nakazu jeszcze niewykonalnego, podczas gdy pozostałe środki, odnoszące się do nakazu, którego wykonalność została stwierdzona, mają charakter bardziej wyjątkowy.
 
1. Wprowadzenie
Pojęcie obrony pozwanego utożsamia się w literaturze głównie z podejmowaniem czynności procesowych w celu uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia[1]. Korzystnym dla pozwanego skutkiem będzie najczęściej odrzucenie pozwu oraz oddalenie powództwa, a niekiedy również umorzenie postępowania. Należy jednak pamiętać, że forma obrony pozwanego uzależniona jest od sytuacji procesowej, w której się znalazł[2]. W konsekwencji środki prawneprzyznane pozwanemu przez prawo procesowe nie zawsze pozwalają na uzyskanie wyroku oddalającego powództwo, postanowienia o odrzuceniu pozwu, czy też postanowienia o umorzeniu postępowania. Fakt ten nie powinien jednak przesądzać o wykluczeniu takich środków z katalogu środków obrony pozwanego w tych przypadkach, w których pozwalają one pozwanemu na realizację obrony swoich interesów w postępowaniu cywilnym, choć w inny sposób niż przez bezpośrednie dążenie do uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia. Dlatego też słusznie w literaturze wyodrębnia się kategorię środków obrony sensu largo, obejmującą środki prawne, których skuteczne wykorzystanie nie prowadzi co prawda do odrzucenia pozwu, oddalenia powództwa bądź umorzenia postępowania, lecz niewątpliwie służy również obronie pozwanego[3]. W ramach tej kategorii zostały uwzględnione m.in. środki zaskarżenia, które nie tylko są nośnikiem środków obrony pozwanego (np. zarzutów formalnych czy merytorycznych), lecz także same w sobie służą tej obronie, gdyż bez nich pozwany zostałby pozbawiony możliwości podjęcia obrony w dalszym stadium postępowania wywołanym zaskarżeniem orzeczenia[4]. Do środków tych należy zaliczyć m.in. sprzeciw od nakazu zapłaty w europejskim postępowaniu nakazowym.
Europejskie postępowanie nakazowe jest uregulowane dwutorowo. Z jednej strony, reguluje je bezpośrednio stosowane rozporządzenie nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 12.12.2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie nakazu zapłaty[5]. Z drugiej strony, europejskie postępowanie nakazowe zostało ujęte w polskim systemie cywilnego prawa procesowego jako nowe postępowanie odrębne z tego powodu, że rozporządzenie nr 1896/2006 nie stanowi kompleksowej regulacji, lecz zawiera odesłania zarówno do przepisów prawa unijnego, jak i – w kwestiach wszelkich zagadnień proceduralnych, które nie są w nim uregulowane – do prawa krajowego państw członkowskich UE. Regulację zarówno wykonującą, jak i uzupełniającą prawo UE (rozdział I – Europejskie postępowanie nakazowe) umieszczono w dziale VII, w części pierwszej Księgi pierwszej tytułu VII kodeksu postępowania cywilnego[6], zatytułowanym Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych, na mocy ustawy z 5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw[7]. Problematyka stanowiąca przedmiot niniejszego opracowania wymaga zatem analizy zarówno przepisów prawa unijnego, jak i krajowych przepisów procedury cywilnej.
2. Znaczenie sprzeciwu w europejskim postępowaniu nakazowym
Kluczowe znaczenie sprzeciwu, jako środka obrony pozwanego w europejskim postępowaniu nakazowym, stanowi konsekwencję założeń, na których została oparta konstrukcja tego postępowania.
Postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty zostało wprowadzone w celu uproszczenia, przyspieszenia i ograniczenia kosztów postępowania sądowego w sprawach transgranicznych dotyczących bezspornych roszczeń pieniężnych (art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1896/2006). Wspomniane uproszczenie, przyspieszenie oraz ograniczenie kosztów postępowania w europejskim postępowaniu nakazowym jest uzyskiwane przede wszystkim w efekcie przyjętego w tym postępowaniu mechanizmu rozpoznawania spraw. Europejskie postępowanie nakazowe jest bowiem postępowaniem ex parte, w którym rozstrzygnięcie jest wydawane na wniosek jednej strony bez uprzedniego zawiadomienia drugiej strony, na posiedzeniu niejawnym (art. 50517 k.p.c.). Wydanie rozstrzygnięcia, opartego właściwie na niezweryfikowanych twierdzeniach powoda, zasadniczo wymaga jedynie uprzedniego zbadania warunków formalnych pozwu oraz ogólnego stwierdzenia, czy pozew wydaje się uzasadniony (art. 8 rozporządzenia nr 1896/2006).
Z uwagi na przyjętą konstrukcję europejskiego postępowania nakazowego pozwany dopiero z chwilą doręczenia mu już wydanego nakazu zapłaty dowiaduje się o tym, że był stroną postępowania sądowego, oraz że postępowanie to zakończyło się dla niego w sposób niekorzystny. Z doręczonego nakazu zapłaty pozwany dowiaduje się także, że może zapłacić powodowi kwotę wskazaną w nakazie lub wnieść sprzeciw poprzez jego przesłanie sądowi wydania w terminie 30 dni od doręczenia mu nakazu (art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 1896/2006). Ponadto, w europejskim nakazie zapłaty pozwanego informuje się również, że nakaz został wydany wyłącznie na podstawie informacji przekazanych przez powoda i niezweryfikowanych przez sąd, oraz iż stanie się on wykonalny, chyba że do sądu zostanie wniesiony sprzeciw (art. 12 ust. 4 rozporządzenia nr 1896/2006).
Przedstawiona powyżej konstrukcja europejskiego postępowania nakazowego prowadzi do wniosku, że w postępowaniu tym mamy do czynienia jedynie ze skierowaną do pozwanego propozycją orzeczenia, sformułowaną na podstawie twierdzeń powoda[8]. Istota tego postępowania, mającego właściwie charakter wezwania do zapłaty, sprawia zatem, że instytucja sprzeciwu ma kluczowe znaczenie dla pozwanego. Tylko w ten sposób pozwany może bowiem, inaczej niż przez zaspokojenie roszczenia, odnieść się do propozycji rozstrzygnięcia, skierowanej do niego w postaci nakazu zapłaty. Sprzeciw pozwala więc pozwanemu na realizację obrony swoich interesów w europejskim postępowaniu nakazowym, choć w inny sposób niż przez bezpośrednie dążenie do uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia. Istotą sprzeciwu jest bowiem dążenie do utraty mocy przez nakaz zapłaty, co otwiera przed pozwanym możliwość podjęcia obrony w dalszym stadium postępowania, wywołanym zaskarżeniem nakazu zapłaty. Jednocześnie, sprzeciw pozwala na obronę przed stwierdzeniem wykonalności nakazu zapłaty oraz skutkami tej wykonalności. Nakaz zapłaty, uznany przez sąd jego wydania za wykonalny, może się bowiem stać podstawą egzekucji w jakimkolwiek państwie członkowskim (z wyjątkiem Danii), bez potrzeby przeprowadzania postępowania o stwierdzanie wykonalności i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu[9].
3. Warunki skuteczności sprzeciwu
Skuteczność obrony realizowanej za pomocą sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty zależy od zadośćuczynienia przepisanym przez prawo warunkom związanym zarówno z zachowaniem przepisanego terminu, ze spełnieniem wymogów formalnych, jak i z wykorzystaniem odpowiedniej „drogi” do wniesienia sprzeciwu.
3.1. Termin do wniesienia sprzeciwu
Termin do wniesienia sprzeciwu biegnie od daty doręczenia pozwanemu nakazu zapłaty. Wynosi on 30 dni i w tym czasie sprzeciw powinien zostać wysłany do sądu, który wydał europejski nakaz zapłaty (art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 1896/2006).
Żaden przepis rozporządzenia nr 1896/2006 ani też żaden przepis polskiego prawa procesowego nie nakłada obowiązku nadawania przesyłki zawierającej sprzeciw listem poleconym lub inną formą przesyłki rejestrowanej, uwzględniającą potwierdzenie nadania. Dlatego też dopuszczalne jest wykorzystanie również zwykłej przesyłki pocztowej w celu wniesienia sprzeciwu. Jednak z uwagi na to, że o wniesieniu sprzeciwu w terminie decyduje data jego wysłania, pozwany przy wyborze sposobu nadania przesyłki powinien mieć na uwadze potencjalną potrzebę udokumentowania przesłania sprzeciwu sądowi. Warto także zauważyć, że na skutek zmian wprowadzonych ustawą z 13.06.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego[10], została zrównana chwila wniesienia pisma procesowego w przypadkach skorzystania z usług polskiej placówki pocztowej oraz placówki powszechnego operatora pocztowego w innym niż Polska państwie członkowskim[11]. Dlatego też pozwany w europejskim postępowaniu nakazowym, który ze względu na miejsce swojego zamieszkania (pobytu lub siedziby) nie może skorzystać z usług polskiego operatora pocztowego, może wnieść sprzeciw za pośrednictwem zagranicznej placówki pocztowej, a chwilą wniesienia pisma procesowego do sądu będzie moment jego nadania. W ten sposób zachowanie terminu do wniesienia sprzeciwu będzie łatwiejsze niż na gruncie poprzedniego stanu prawnego, w którym – w przypadku wykorzystania usług zagranicznego operatora pocztowego – należałoby uwzględnić dodatkowy czas potrzebny na przekazanie przesyłki polskiemu operatorowi pocztowemu[12].
W kwestii obliczania terminów rozporządzenie nr 1896/2006 wyraźnie odsyła do uregulowań rozporządzenia Rady (EWG, Euratom) nr 1182/71 z 3.06.1971 r.[13], określającego zasady mające zastosowanie do okresów, dat i terminów. Pozwany powinien być o tym pouczony oraz poinformowany, że uwzględniane są dni wolne od pracy w państwie członkowskim, w którym położony jest sąd, który wydał europejski nakaz zapłaty. Z uwagi na to, że zarówno termin do wniesienia sprzeciwu, jak i inne terminy przewidziane w rozporządzeniu nr 1896/2006 są określone w dniach, sposób ich obliczania, stosowany na podstawie przepisów rozporządzenia nr 1182/71, jest zbieżny ze sposobem przyjętym w polskim postępowaniu cywilnym. Zasadnicza różnica polega jedynie na uznaniu soboty za dzień wolny od pracy (art. 2 ust. 2 rozporządzenia nr 1182/71), podczas gdy w polskim postępowaniu cywilnym dzień ten kwalifikowany jest jako dzień roboczy[14]. Jeżeli zatem koniec terminu do wniesienia sprzeciwu w europejskim postępowaniu nakazowym przypada w sobotę, to termin ten upływa następnego dnia roboczego, a więc dopiero w poniedziałek[15].
3.2. Wymogi formalne sprzeciwu
Postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty w dużym stopniu opiera się na wykorzystaniu standardowych formularzy w korespondencji pomiędzy sądem i stronami w celu ułatwienia prowadzenia postępowania i umożliwienia wykorzystania automatycznego przetwarzania danych. Założenie to znajduje zastosowanie również w przypadku sprzeciwu, który powinien być wniesiony przy wykorzystaniu formularza, który pozwany otrzymuje wraz z nakazem zapłaty. Jednocześnie jednak rozporządzenie nr 1896/2006 przewiduje, że sąd powinien wziąć pod uwagę też sprzeciw wniesiony w każdej innej formie pisemnej, jeśli został on wyrażony w jasny sposób (art. 23 preambuły).
Sprzeciw musi być podpisany przez pozwanego lub, w odpowiednich przypadkach, przez jego przedstawiciela. Jeżeli sprzeciw jest składany w formie elektronicznej, to musi być on podpisany przy wykorzystaniu bezpiecznego podpisu elektronicznego. Podpis taki jest uznawany w państwie członkowskim wydania i nie może podlegać dodatkowym wymogom. Tego rodzaju podpis elektroniczny nie jest jednak wymagany, jeżeli w sądach państwa członkowskiego wydania funkcjonuje alternatywny system komunikacji elektronicznej, do którego dostęp ma określona grupa uprzednio zarejestrowanych uwierzytelnionych użytkowników i który umożliwia ich bezpieczną identyfikację. Państwa członkowskie powiadamiają Komisję Europejską (dalej jako Komisja) o takich systemach komunikacji[16].
Z uwagi na istotę europejskiego postępowania nakazowego przyjęto, że złożenie przez pozwanego sprzeciwu od wydanego nakazu zapłaty jest czynnością prostą i nieskomplikowaną. Zaskarżenie nakazu zapłaty w postępowaniu, w którym sąd opiera się na niezweryfikowanych twierdzeniach powoda, słusznie stanowi zatem łatwiejszą formę obrony, niż występuje to na tle postępowania, w którym sąd przed wydaniem nakazu zapłaty dokonuje oceny zasadności roszczenia na podstawie rzeczywiście przestawionych przez powoda dowodów, jak np. w polskim postępowaniu upominawczym[17].
Wniesienie sprzeciwu w europejskim postępowaniu nakazowym ogranicza się więc do zwykłej negacji przedstawionego wobec pozwanego żądania, bez konieczności precyzowania powodów (art. 16 ust. 3 rozporządzenia nr 1896/2006). Pozwany nie ma zatem obowiązku podawania jakiegokolwiek uzasadnienia ani też wskazywania odpowiednich dowodów, co – jak się podnosi w literaturze[18] – koresponduje z brakiem konieczności dołączania do pozwu dowodów uzasadniających roszczenie. Skoro bowiem na powodzie nie ciąży obowiązek ich dołączania, nie byłoby zasadne wymagać od pozwanego, aby uzasadniał sprzeciw. Ponadto, brak obowiązku zarówno uzasadniania sprzeciwu, jak i wskazywania odpowiednich dowodów jest też logiczną konsekwencją tego, że wiedza umożliwiająca pozwanemu podjęcie decyzji o zaskarżeniu nakazu opiera się wyłącznie na zawartych w pozwie twierdzeniach powoda i najczęściej jedynie wymienieniu, a nie załączeniu, dowodów. Wskazanie zarówno argumentów faktycznych i prawnych, jak i dowodów słusznie zostało zatem przeniesione na kolejny etap postępowania, a więc już przed sąd rozpoznający sprawę w „zwykłym” trybie[19].
Z wzoru formularza sprzeciwu wynika, że poza wyraźnym i jednoznacznym wyrażeniem woli podważenia skuteczności nakazu (w formularzu użyto sformułowania „Niniejszym wnoszę sprzeciw wobec europejskiego nakazu zapłaty…”) pozwany powinien również: oznaczyć sąd wydania nakazu, strony i ich przedstawicieli, wskazać datę wydania nakazu, opatrzyć formularz podpisem (lub pieczęcią) wraz ze wskazaniem miejsca i daty jego sporządzenia. Jednocześnie, należy podkreślić, że konieczne wydaje się – choćby z uwagi na konstrukcję formularza sprzeciwu, który nie zawiera odpowiedniej rubryki pozwalającej na określenie zakresu wnoszonego sprzeciwu[20] – sprzeciwienie się całemu roszczeniu, bądź też wszystkim roszczeniom dochodzonym jednym pozwem w europejskim postępowaniu nakazowym. Choć wspomniany formularz sprzeciwu nie zawiera odpowiedniej rubryki pozwalającej na określenie zakresu wnoszonego sprzeciwu, to jednak w praktyce – z uwagi na możliwość wniesienia sprzeciwu w każdej innej formie pisemnej wyrażonej w jasny sposób – nie można wykluczyć sytuacji, w których pozwany sprzeciwi się jedynie co do części roszczenia lub co do nie wszystkich roszczeń dochodzonych jednym pozwem. Wydaje się, że w takich przypadkach sąd powinien potraktować sprzeciw jako wniesiony co do całości, głównie dlatego, iż formularz stwierdzenia wykonalności nakazu zapłaty uniemożliwia sądowi stwierdzenie, że nakaz ten podlega wykonaniu tylko w odniesieniu do części roszczeń dochodzonych pozwem[21].
Z kolei, w przypadku wniesienia sprzeciwu w formie pisemnej, innej niż wspomniany formularz, należy mieć na uwadze nie tylko potrzebę zadośćuczynienia wymogom wynikającym z rozporządzenia nr 1896/2006, lecz także konieczność zachowania warunków określonych w przepisach polskiego prawa procesowego w stosunku do pism procesowych (art. 126 k.p.c.). Sprzeciw od europejskiego nakazu zapłaty nie podlega opłacie sądowej.
3.3. Sposób wniesienia sprzeciwu
Pozwany może wnieść sprzeciw od europejskiego nakazu zapłaty do sądu jego wydania, wykorzystując w tym celu tradycyjną formę papierową lub też inny środek komunikacji, w tym komunikacji elektronicznej. Jednak warunkiem wykorzystania innego środka komunikacji jest jego dopuszczalność w państwie członkowskim wydania nakazu oraz dostępność tego środka dla sądu wydania (art. 16 ust. 4 rozporządzenia nr 1896/2006).
Prawo polskie nie przewiduje aktualnie możliwości wykorzystania drogi elektronicznej w celu wniesienia sprzeciwu. Na podstawie art. 125 § 21 k.p.c. można stwierdzić, że ustawodawca wyraźnie zrezygnował z fakultatywności elektronicznych pism procesowych, rozumianej w znaczeniu ogólnej dopuszczalności wnoszenia takich pism drogą elektroniczną, na rzecz rozwiązania opartego na wyraźnym upoważnieniu wynikającym z przepisów szczególnych. Wniesienie pisma procesowego, w tym środka zaskarżenia, drogą elektroniczną należy uznać za dopuszczalne wyłącznie wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi. Polski ustawodawca – pomimo formułowanych w literaturze postulatów[22] – nie przeprowadził jeszcze informatyzacji postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, dlatego też brakuje niezbędnego przepisu szczególnego dopuszczającego możliwość wniesienia sprzeciwu za pomocą środka komunikacji elektronicznej.
Jednocześnie należy zauważyć, że SN dopuścił niedawno faktyczną możliwość wniesienia pisma drogą elektroniczną, warunkując jego skuteczność sporządzeniem w sądzie jego wydruku, który po usunięciu braku formalnego w postaci braku własnoręcznego podpisu może być uznany za pismo procesowe w ujęciu tradycyjnym[23]. Przyjęcie powyższego stanowiska stwarza zatem możliwość faktycznego wnoszenia sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty drogą elektroniczną (np. pocztą elektroniczną), pod warunkiem jego wydrukowania w sądzie oraz własnoręcznego podpisania przez wnoszącego. Jednocześnie należy podkreślić, że stanowisko to – niezależnie od jego zasadności[24] – może generować zasadnicze problemy po stronie korzystającego z przewidzianej przez SN możliwości. Problemy te mogą się wiązać nie tylko ze złożeniem własnoręcznego podpisu, co będzie wymagać osobistego stawiennictwa wnoszącego we właściwym polskim sądzie w przepisanym przez prawo terminie. Mogą one również powstawać na tle zachowania terminu do wniesienia sprzeciwu, gdyż datą jego wniesienia, w razie wykorzystania drogi elektronicznej, jest, według SN, data wykonania wydruku. Pracownicy administracyjni sądów nie są natomiast zobowiązani żadnymi terminami w zakresie odbierania i drukowania korespondencji wpływającej pocztą elektroniczną, co w praktyce może prowadzić do odrzucenia wysłanego w przepisanym czasie sprzeciwu jako środka wniesionego po terminie.
Na marginesie warto zauważyć, że informatyzacja europejskiego postępowania nakazowego, a wraz z nią wprowadzenie możliwości wnoszenia sprzeciwu w europejskim postępowaniu nakazowym, wydaje się aktualnie realną możliwością. Istnieje już bowiem odpowiednia infrastruktura techniczna, która mogłaby znaleźć zastosowanie w omawianym postępowaniu. Nie ma bowiem przeszkód, aby system teleinformatyczny obsługujący elektroniczne postępowanie upominawcze wykorzystać dla obsługi europejskiego postępowania nakazowego[25]. De lege ferenda należy zatem postulować, aby polski ustawodawca wykorzystał możliwości, jakie stwarzają regulacje unijne w zakresie stosowania komunikacji elektronicznej w europejskim postępowaniu nakazowym, sięgając przy tym do rozwiązań wypracowanych na tle elektronicznego postępowania upominawczego. Na wzór elektronicznego postępowania upominawczego powinno więc dojść do wydzielenia tylko jednego dla całego kraju sądu, właściwego dla rozpoznawania wszystkich spraw w zinformatyzowanym europejskim postępowaniu nakazowym, a funkcjonowanie tego postępowania w całości powinno zostać oparte na odpowiednio dostosowanym systemie teleinformatycznym, stanowiącym aktualnie platformę wzajemnej komunikacji pomiędzy sądem oraz uczestnikami elektronicznego postępowania upominawczego. Informatyzacja europejskiego postępowania nakazowego nierozerwalnie wiązałaby się z wprowadzeniem możliwości podejmowania wszystkich w zasadzie przejawianych w tym postępowaniu działań (w tym czynności procesowych) w formie elektronicznej. W ten sposób pozwany zyskałby możliwość, o której wspomina art. 16 ust. 4 rozporządzenia nr 1896/2006, tj. możliwość wykorzystania środka komunikacji elektronicznej w celu wniesienia sprzeciwu, zachowując jednocześnie swobodę wyboru formy komunikacji z sądem rozpoznającym sprawy w zinformatyzowanym europejskim postępowaniu nakazowym.
4. Procesowe konsekwencje wniesienia sprzeciwu
W europejskim postępowaniu nakazowym przyjęto zasadę warunkowej kontynuacji postępowania po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty. Nakaz zapłaty traci bowiem moc w całości, a sprawa zostaje przekazana do zwykłego postępowania cywilnego, chyba że powód wyraźnie zażądał zakończenia postępowania w takim przypadku (art. 24 preambuły rozporządzenia nr 1896/2006).
Nie powinno ulegać wątpliwości, że powyżej wspomniane skutki może jedynie wywołać prawidłowo wniesiony sprzeciw. Dlatego też sąd, który wydał nakaz zapłaty, powinien – po przyjęciu sprzeciwu – rozstrzygnąć kwestię jego prawidłowego wniesienia, a zatem zachowania warunków formalnych sprzeciwu oraz przepisanego 30-dniowego terminu. Wobec braku odpowiedniej regulacji w rozporządzeniu nr 1896/2006 zagadnienie to podlega przepisom krajowym. Regulacje polskiej procedury cywilnej wyraźnie nie dopuszczają możliwości stosowania w tym względzie przepisów o innych postępowaniach odrębnych (zob. art. 50515 § 2 k.p.c.), dlatego też należy się odwołać do przepisów ogólnych.
Na podstawie przepisów ogólnych należy przyjąć, że jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, to przewodniczący wzywa stronę do jego poprawienia lub uzupełnienia. Jednak, pomimo przewidzianego expressis verbis w przepisach ogólnych rygoru zwrotu, należy uznać, że konsekwencją bezskutecznego upływu tygodniowego terminu wyznaczonego zarówno do usunięcia braków formalnych, jak i wniesienia sprzeciwu po upływie przepisanego terminu powinno być odrzucenie sprzeciwu. Wniosek uznający zasadność odrzucenia sprzeciwu wniesionego po terminie lub sprzeciwu, którego braków formalnych nie usunięto, wydaje się wynikać z brzmienia przepisów dotyczących środków odwoławczych[26] oraz środków zaskarżenia[27], które przewidują właśnie odrzucenie jako konsekwencję ich nieuzupełnienia bądź wniesienia po terminie. Posiłkując się wspomnianymi przepisami, skutek w nich przewidziany należy zastosować także do sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty. Jak się bowiem słusznie podnosi w piśmiennictwie[28], kodeks postępowania cywilnego należy traktować kompleksowo, kierując się zasadą jedności, a z wyżej powołanych przepisów wynika, że wolą ustawodawcy jest jednakowe traktowanie wszystkich środków, czy to odwoławczych, czy też zaskarżenia, pod względem skutku na wypadek nieuzupełnienia braków formalnych bądź wniesienia po terminie. Ponadto, przyjęcie takiego rozwiązania otwiera możliwość zaskarżenia postanowienia w przedmiocie odrzucenia sprzeciwu, jako kończącego postępowanie w sprawie, podczas gdy w przypadku zwrotu sprzeciwu pozwany zostałby pozbawiony możliwości zaskarżenia takiego orzeczenia.
Natomiast prawidłowe wniesienie sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty powoduje, że nakaz ten traci moc w całości. Rozporządzenie nr 1896/2006 nie zawiera jednak regulacji określających zakres utraty mocy w przypadku wniesienia sprzeciwu tylko przez jednego z pozwanych. W literaturze[29] słusznie uznano, że w sytuacjach takich względy celowościowe przemawiają za utrzymaniem nakazu w stosunku do pozostałych pozwanych, którzy nie wnieśli sprzeciwu. Jedynie w przypadkach gdy pomiędzy pozwanymi zachodzi współuczestnictwo jednolite, sprzeciw wniesiony przez jednego z pozwanych powinien odnieść skutek także w stosunku do pozostałych.
Wraz z utratą mocy przez nakaz zapłaty dochodzi do przekazania sprawy do zwykłego postępowania cywilnego. Dalsze postępowanie odbywa się więc przed właściwymi sądami w państwie członkowskim wydania, zgodnie z przepisami regulującymi zwykłe postępowanie cywilne (art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1896/2006). Kontynuowanie postępowania po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty oznacza przejście z europejskiego postępowania nakazowego na postępowanie według prawa krajowego (art. 17 ust. 2 rozporządzenia nr 1896/2006). Przejście to następuje według reguł wskazanych w art. 50519 § 1 k.p.c., zgodnie z którym w razie wniesienia sprzeciwu europejski nakaz zapłaty traci moc, a sąd rozpoznaje sprawę we właściwym trybie, a w przypadkach wskazanych w ustawie – według przepisów o postępowaniach odrębnych, z wyłączeniem przepisów o postępowaniu nakazowym i upominawczym. Należy tu zaznaczyć, że – jak wynika z orzecznictwa[30] – wniesienie sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty nie oznacza wdania się w spór w rozumieniu art. 24 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych[31]. W rezultacie, wniesienie sprzeciwu (niezawierającego zarzutu braku jurysdykcji krajowej państwa członkowskiego wydania, nawet jeśli sprzeciw ten zawiera argumenty co do istoty sprawy) nie stanowi konkludentnej zgody na prowadzenie postępowania przed sądem tego państwa, jeżeli na podstawie przepisów rozporządzenia nr 44/2001 sądom tego państwa jurysdykcja nie przysługuje.
Na koniec należy również przypomnieć, że prawidłowe wniesienie sprzeciwu może prowadzić nie tylko do rozpoznania sprawy zgodnie z regułami określonymi w art. 50519 § 1 k.p.c. Bezpośrednim skutkiem prawidłowego wniesienia sprzeciwu może być także uzyskanie rozstrzygnięcia korzystnego dla pozwanego. W przypadkach, w których powód wyraźnie zażądał zakończenia postępowania w razie wniesienia sprzeciwu, sąd umarza bowiem postępowanie, orzekając o kosztach jak przy cofnięciu pozwu (art. 50519 § 4 k.p.c.).
5. Uwagi końcowe
Podsumowując powyższe rozważania, należy podkreślić fundamentalne znaczenie sprzeciwu dla obrony pozwanego w europejskim postępowaniu nakazowym. Instytucja ta ma kluczowe znaczenie dla obrony pozwanego, gdyż stanowi ona jedyny środek obrony przysługujący pozwanemu w stosunku do niewykonalnego jeszcze europejskiego nakazu zapłaty. Wniesienie sprzeciwu nie tylko chroni pozwanego przed wykonalnością nakazu zapłaty, lecz także daje mu możliwość podjęcia obrony w dalszym stadium postępowania, wywołanym zaskarżeniem nakazu zapłaty, tj. przed sądem rozpoznającym sprawę w „zwykłym” trybie. Nie można też zapominać o przypadkach, w których samo wniesienie sprzeciwu wywołuje skutek w postaci uzyskania rozstrzygnięcia korzystnego dla pozwanego, tj. umorzenia postępowania. Skuteczność sprzeciwu, jako środka obrony w europejskim postępowaniu nakazowym, zależna jest jednak od spełnienia wymaganych przez prawo warunków. Efektywna obrona przed wykonalnością europejskiego nakazu zapłaty w pierwszej kolejności wymaga od pozwanego sporządzenia sprzeciwu przy wykorzystaniu formularza otrzymanego wraz z nakazem zapłaty, co w praktyce sprowadza się do uzupełnienia zawartych w formularzu rubryk. Sprzeciw może zostać oczywiście wniesiony także w każdej innej formie pisemnej, przy czym w takim przypadku pojawia się konieczność zachowania dodatkowych warunków, które są określone w przepisach polskiego prawa procesowego w stosunku do pism procesowych. Odpowiednio sporządzony sprzeciw powinien zostać następnie wysłany do sądu, który wydał europejski nakaz zapłaty, w ciągu 30 dni od daty doręczenia pozwanemu nakazu. W tym celu pozwany może skorzystać z usług zarówno polskiej placówki pocztowej, jak i placówki powszechnego operatora pocztowego w innym niż Polska państwie członkowskim, a w obu przypadkach chwilą wniesienia sprzeciwu będzie moment jego nadania.
 
Summary
Anna Kościółek
Opposition to the European order for payment as a means of defendant’s defense
In case of the European order for payment the defendant is advised of his options to either pay the amount indicated in the order to the claimant or to oppose the order by lodging a statement of opposition. In other words, if the defendant is not willing to satisfy the claim, the only option left for him is to refer to a proposal of judgment, addressed to him in the form of a European order for payment, by means of lodging a statement of opposition. Given that the European order for payment is issued solely on the basis of the information provided by the claimant and is not verified by the court, the possibility of opposition seems to be of fundamental importance for the defendant’s defense in the European order for payment procedure. This article is devoted to an analysis of the abovementioned mechanism, with special focus on the conditions and effects of its lodging.
 
 
dr Anna Kościółek
Autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Cywilnego
i Prawa Rzymskiego na Wydziale Prawa i Administracji
Uniwersytetu Rzeszowskiego.

[1]    Zob. W. Siedlecki, Obrona pozwanego w procesie cywilnym, „Głos Prawa” 1938/6–8, s. 463; J. Wiszniewski, Zarys prawa cywilnego, Warszawa 1970, s. 461.
 
[2]    J. Jodłowski, w: Postępowanie cywilne, J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, K. Weitz (red.), Warszawa 2009, s. 333.
 
[3]    J. May, Obrona pozwanego w procesie cywilnym przez sądem I instancji, Warszawa 2013, s. 119.
 
[4]    J. May, Obrona pozwanego w procesie cywilnym…,s. 121.
 
[5]    Dz. Urz. UE L 399 z 30.12.2006 r., s. 1, dalej jako rozporządzenie nr 1896/2006.
 
[6]    Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101), dalej jako k.p.c.
 
[7]    Dz. U. Nr 234, poz. 1571.
 
[8]    Analogiczny wniosek można sformułować na tle elektronicznego postępowania upominawczego, które konstrukcyjnie wydaje się zbliżone do europejskiego postępowania nakazowego. Zob. A. Kościółek, Sprzeciw w elektronicznym postępowaniu upominawczym – uwagi na tle obowiązujących oraz projektowanych rozwiązań legislacyjnych, „Monitor Prawniczy” 2013/13, s. 678.
 
[9]    Zob. m.in. J. Maliszewska-Nienartowicz, Europejskie prawo procesowe cywilne, w: Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, t. 1,A. Wróbel (red.),Warszawa 2010, s. 464; J. Pisuliński, Europejski nakaz zapłaty, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008/1, s. 9.
 
[10] Dz. U. z 2013 r. poz. 880.
 
[11] Zob. szerzej A. Kościółek, Usunięcie sprzeczności między treścią art. 165 § 2 i 11355 k.p.c. a prawem europejskim, „Europejski Przegląd Sądowy” 2014/4, s. 26.
 
[12] Zob. postanowienie Sądu Najwyższego (dalej jako SN) z 12.05.1978 r. (IV CR 130/78), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1979/4, poz. 76.
 
[13] Dz. Urz. WE L 124 z 8.06.1971 r., s. 1–2.
 
[14] Zob. uchwała SN z 25.04.2003 r. (III CZP 8/03), OSN 2004/1, poz. 1.
 
[15] Zob. J. Pisuliński, Europejski…, s. 5.
 
[16] Alternatywny system komunikacji elektronicznej funkcjonuje w wielu państwach członkowskich, np. w Austrii. Zob. A. Harast, Postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, Warszawa 2013, s. 290.
 
[17] Sprzeciw w postępowaniu upominawczym obejmuje wskazanie, czy zaskarżeniu podlega nakaz w całości czy w części; zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, a także pozostałe zarzuty przeciwko żądaniu pozwu; wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie (art. 503 § 1 k.p.c.).
 
[18] Ł. Goździaszek, Pozew i sprzeciw w postępowaniu w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, „Radca Prawny” 2008/3,s. 36.
 
[19] A. Harast, Europejski nakaz zapłaty – cz. II, „Monitor Prawniczy” 2008/17, s. 912–913.
 
[20] Zob. J. Pisuliński, Europejski…, s. 11.
 
[21] Zob. M. Manowska, Postępowania odrębne, Warszawa 2012, s. 305;J. Pisuliński, Europejski…, s. 11; M. Zalisko, Instrumenty prawne w obszarze współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych w Unii Europejskiej, Warszawa 2013, s. 278.
 
[22] Zob. J. Gołaczyński, Informatyzacja postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty i w sprawie drobnych roszczeń w prawie polskim. Wnioski de lege ferenda, w: Informatyzacja postępowania sądowego i administracji publicznej, J. Gołaczyński (red.), Warszawa 2010, s. 73; Ł. Goździaszek, Europejskie postępowanie nakazowe. Informatyzacja na wzór EPU?, „Na Wokandzie” 2011/2, s. 26; B. Sujecki, Pierwsze kroki w kierunku europejskiego nakazu zapłaty, „Prawo Mediów Elektronicznych, dodatek do Monitora Prawniczego” 2007/22, s. 23.
 
[23] Uchwała SN z 23.05.2012 r. (III CZP 9/12), OSNC 2012/11, poz. 128.
 
[24] Ze stanowiskiem SN z wielu względów nie można się zgodzić. Przykładowo, jedynie – gdyż rozważania te wykraczają poza temat niniejszego opracowania – szerzej zob. A. Kościółek, Dopuszczalność wniesienia środka odwoławczego drogą elektroniczną. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r. (III CZP 9/12), „Państwo i Prawo” 2014/8, s. 127, można wskazać, że oświadczenie lub wniosek złożone drogą elektroniczną, w sytuacji gdy nie ma przepisu szczególnego wyraźnie dopuszczającego taką możliwość, nie powinny zostać uznane za pismo procesowe w ujęciu tradycyjnym, gdyż sposób ich sporządzenia uniemożliwia spełnienie wszystkich wymagań co do formy pism procesowych wnoszonych „tradycyjnie”. Zob. S. Cieślak, Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008, s. 176. W konsekwencji powinna zostać wykluczona możliwość stosowania do takiego zachowania przepisów odnoszących się do czynności procesowych, w tym też art. 130 k.p.c.
 
[25] Zob. J. Gołaczyński, Informatyzacja postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty…, s. 74–75.
 
[26] Zob. apelacja (art. 370, art. 373 k.p.c.), zażalenie (art. 373 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).
 
[27] Zob. skarga kasacyjna (art. 3986 k.p.c.), skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4246 § 3 k.p.c.), zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (art. 494 § 1 k.p.c.), sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym (art. 504 § 1 k.p.c.), sprzeciw od nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 50528 w zw. z art. 504 § 1 k.p.c.), sprzeciw od wyroku zaocznego (art. 344 § 3 k.p.c.), skarga na czynności komornika (art. 7673 k.p.c.).
 
[28] A.M. Arkuszewska, Referendarz sądowy w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2011, s. 293.
 
[29] Zob. A. Harast, Postępowanie w sprawie…, s. 292;J. Pisuliński, Europejski…,s. 11.
 
[30] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (trzecia izba) z 13.06.2013 r. w sprawie C-144/12, Goldbet Sportwetten GmbH przeciwko Massimo Sperindeo, por. http://curia.europa.eu.
 
[31] Dz. Urz. WE L 12 z 16.01.2001 r., s. 1.
 

Artykuł ukazał się w miesięczniku Europejski Przeglą Sądowy>>>