Jak wynika z danych Centralnego Instytutu Ochrony Pracy w Polsce, zagrożenie poważnymi awariami przemysłowymi jest bardzo duże. Według danych Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (stan na dzień 31 grudnia 2009 r.), łączna liczba zakładów podlegających przepisom o przeciwdziałaniu poważnym awariom przemysłowym, w tym zakładów dużego ryzyka (ZDR) i zakładów zwiększonego ryzyka (ZZR), wynosiła 360, co oznacza wzrost o 14 w porównaniu ze stanem sprzed roku, przy czym liczba ZDR wynosiła 167 (wzrost o 6), a liczba ZZR – 193 (zmniejszenie o 9).
Spośród ZDR, 29% to zakłady posiadające produkty destylacji ropy naftowej i substancje palne, 38% – skrajnie łatwopalne gazy skroplone i gaz ziemny oraz ok. 33% – zakłady posiadające substancje toksyczne i inne substancje niebezpieczne. Tak określany potencjał zagrożeń sytuuje Polskę w pierwszej dziesiątce państw Unii Europejskiej.
Poważna awaria przemysłowa niesie zagrożenie nie tylko pracownikom zakładu, ale również mieszkańcom, dlatego przywiązuje się dużą wagę do opracowywania procedur postępowania ratowniczego na wypadek wystąpienia takiej awarii. Procedury te powinny być ujęte w planach operacyjno-ratowniczych: wewnętrznym i zewnętrznym, które są obowiązani opracować odpowiednio: kierownik zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii oraz komendant wojewódzki PSP.
Obowiązek opracowania Planu operacyjno-ratowniczego nakłada rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze (Dz. U. Nr 131, poz. 1219 z późn. zm.) – dalej r.p.o.r. Określa ono aktualne wymagania, jakim powinien odpowiadać wewnątrzzakładowy oraz zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. Plany te powinny być opracowane w celu zapobiegania, zwalczania i ograniczania skutków poważnej awarii przemysłowej.
W r.p.o.r. określono formę sporządzanych planów, zakres zagadnień, które powinny zostać ujęte oraz zakres terytorialny, na którym plan obowiązuje. Zasadniczo plan wewnętrzny należy sporządzić w formie pisemnej, ale po wcześniejszym uzgodnieniu z właściwym komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, plan może być również sporządzony i przesłany w formie elektronicznej. Integralną częścią planu wewnętrznego jest dokumentacja graficzna, obejmująca plan sytuacyjny terenu zakładu wraz z terenem przyległym (jeżeli obejmuje go przewidywany zasięg awarii) oraz plany sytuacyjne poszczególnych obiektów. Plan zewnętrzny powinien obejmować teren wokół zakładu o dużym ryzyku, który może być narażony na skutki poważnej awarii, a obowiązek jego sporządzenia ciąży na komendancie wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej.
Plan zewnętrzny sporządza się na podstawie planu wewnętrznego oraz danych określonych w raporcie o bezpieczeństwie, który zgodnie z art. 253 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), jest obowiązany opracować kierownik zakładu o dużym ryzyku. Plan zewnętrzny, podobnie jak plan wewnętrzny, należy sporządzić w formie pisemnej lub na nośniku elektronicznym.
Natomiast procedury dotyczące ewakuacji ludności powinny obejmować:
1. określenie kolejności ewakuacji, z uwzględnieniem osób wymagających specjalnych środków podczas jej przeprowadzania, w szczególności dotyczy to dzieci, pacjentów szpitali, pensjonariuszy domów pomocy społecznej oraz innych osób zamieszkałych w obiektach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego;
2. sposoby prowadzenia ewakuacji i zabezpieczenia potrzeb socjalnych ewakuowanej ludności;
3. wykaz instytucji i służb odpowiedzialnych za przeprowadzenie ewakuacji, zabezpieczenie potrzeb socjalnych i pomocy psychologicznej ewakuowanej ludności, wraz z wyszczególnieniem realizowanych przez nie zadań;
4. sposoby alarmowania podmiotów odpowiedzialnych za przyjęcie oraz ochronę ewakuowanej ludności;
5. sposoby zabezpieczenia mienia ewakuowanej ludności.
Ponadto, powinny być opracowane procedury postępowania poawaryjnego, określające metody i środki usuwania skutków awarii, ustalające miejsca i sposoby neutralizacji substancji niebezpiecznych, w tym odkażania terenu oraz podmioty przewidziane do podjęcia działań związanych z usuwaniem skutków awarii lub rekultywacją gruntu oraz procedury ich powiadamiania.
Opracowanie: Edward Kołodziejczyk