W wyroku ogłoszonym 4 listopada 2015 r. TK podkreślił, że środki pochodzące ze składek ubezpieczeniowych, również zgromadzone w OFE,  w sensie konstytucyjnym są środkami publicznymi, a nie prywatnymi oszczędnościami ubezpieczonych. Ich charakter determinuje pochodzenie z przymusowej i powszechnej składki emerytalnej, która jest daniną publiczną. Ustawodawca ma zatem swobodę rozporządzania takimi środkami w celu zapewnienia ubezpieczonym realizacji prawa do emerytury. Jednocześnie nie ma podstaw, by zakładać niezmienność regulacji określających warunki nabywania tego prawa, zwłaszcza jeśli zmieniają się warunki społeczno-ekonomiczne - stwierdził Trybunał (K 1/2014).

W dniu 3 listopada 2015 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone wnioski Prezydenta RP oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) dotyczące zmian funkcjonowania systemu emerytalnego w Polsce. Podniesiono w nich sześć problemów konstytucyjnych. Pierwszy dotyczył zmiany warunków funkcjonowania OFE – wnioskodawcy kwestionowali zakaz inwestowania aktywów funduszu w obligacje emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa, NBP oraz rządy i banki centralne innych państw. Drugim problemem była zmiana warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). Zmiany polityki inwestycyjnej OFE nastąpić miały bez zapewnienia PTE, jako podmiotom gospodarczym, odpowiedniego czasu na dostosowanie się do nowych warunków inwestowania powierzonych im środków. Problem trzeci wiązał się z wadliwym sposobem sformułowania przepisu upoważniającego do wydania rozporządzenia, które określało sposób i tryb przekazania przez OFE do ZUS-u aktywów odpowiadających wysokości umarzanych jednostek rozrachunkowych. Czwarty problem dotyczył decyzji ustawodawcy o umorzeniu 51,5 proc. jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka OFE i przekazaniu odpowiadających tym jednostkom aktywów na subkonto w ZUS-ie. Problem piąty był związany z przewidzianym przez ustawodawcę mechanizmem składania oświadczeń o przekazywaniu przyszłych składek ubezpieczeniowych do OFE. Chodziło tu zarówno o oświadczenia składane tuż po wejściu w życie ustawy nowelizującej (do lipca 2014 r.), jak i te, które przewiduje zmieniona ustawa systemowa (co 4 lata począwszy od 2016 r.). Ostatni zarzut odnosił się do przepisów ograniczających reklamę OFE. We wniosku Prezydenta RP wskazano, że ustawodawca posłużył się niedookreślonym pojęciem reklamy. Tak sformułowany zakaz naruszać miał zasadę proporcjonalności ograniczenia wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Wskazano też na nadmierność ograniczeń związanych z reklamą działalności OFE/PTE.

TK uznał wprowadzenie ograniczenia inwestowania aktywów OFE w instrumenty skarbowe za mieszczące się w ramach swobody, jaka przysługuje ustawodawcy przy określaniu zasad realizacji prawa do emerytury. Zdaniem TK, ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych została wprowadzona z zachowaniem wystarczającego okresu dostosowawczego. Ustawodawca posłużył się licznymi rozwiązaniami o charakterze przejściowym, które umożliwiały elastyczną zmianę polityki inwestycyjnej OFE z zachowaniem wymagań bezpiecznego inwestowania. Trybunał nie podzielił poglądu, że zabieg księgowy w postaci umorzenia 51,5 proc. jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunkach członków OFE oraz przekazanie odpowiadających tym jednostkom aktywów do ZUS-u nosił cechy działania prawa wstecz. Podkreślił, że transfer aktywów odpowiadających umorzonym jednostkom rozrachunkowym nie wiązał się z obniżeniem wartości tych aktywów, a przeprowadzona operacja rachunkowa nie pociągała za sobą negatywnych skutków dla ubezpieczonych. Miała ona także odpowiednią podstawę normatywną. TK uznał mechanizm składania oświadczeń o przekazywaniu składek do OFE bądź na subkonto w ZUS-ie za zgodny z zasadą zaufania obywatela do państwa, a przepisy ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych dotyczące informowania o działalności funduszy oraz wprowadzające zakaz reklamy funduszy za sformułowane w sposób dostatecznie jasny i precyzyjny. Odnosząc się do całkowitego zakazu reklamy OFE w okresach, w których ubezpieczeni mogą składać oświadczenia o sposobie przekazywania składki (do OFE bądź na subkonto w ZUS-ie) TK stwierdził, że służy on ochronie prawnej konsumentów, jednak jest to środek zbyt dolegliwy z punktu widzenia OFE. Do reklamy OFE mają bowiem zastosowanie ogólne zakazy wynikające z przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Dalej idące zakazy, dotyczące każdej formy reklamy realizowanej za pomocą wszystkich nośników informacji mogłoby, zdaniem TK, nastąpić jedynie wówczas, kiedy istniejące rozwiązania prawne byłyby nieskuteczne. Całkowity zakaz reklamy Trybunał uznał więc za niezgodny z ustawą zasadniczą.

TK umorzył postępowanie w odniesieniu do niektórych zarzutów sformułowanych we wnioskach Prezydenta RP i RPO. Zdanie odrębne do wyroku zgłosili sędziowie TK: Mirosław Granat, Wojciech Hermeliński i Teresa Liszcz.

Opracowanie: Agnieszka Zatyka-Szlachcic, RPE WK

Źródło: www.trybunal.gov.pl, stan z dnia 5 listopada 2015 r.