TK: Brak świadczeń dla wnuka opiekującego się babcią niezgodny z Konstytucją

Wnuk, który jako jedyna osoba sprawuje opiekę nad niepełnosprawną babcią i w związku z tym zrezygnował z zatrudnienia oraz złożył wniosek o świadczenie pielęgnacyjne do końca 2023 r. (niezależnie od tego, jak wniosek ten został rozstrzygnięty), zachowuje prawo ubiegania się o świadczenie. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował we wtorek przepisy obowiązujące do końca 2023 r., które pozbawiały świadczeń członków rodziny sprawujących wyłączną opiekę nad osobą niepełnosprawną (sygn. SK 33/23).

8 lipca 2025 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę dotyczącą braku prawa do świadczenia pielęgnacyjnego dla wnuka osoby niepełnosprawnej, gdy jej dzieci, nie będąc osobami niepełnosprawnymi, nie sprawują nad nią opieki.

Trybunał orzekł, że art. 17 ust. 1 pkt 4 i ust. 1a pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 323, ze zm.), w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2023 r., w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osobie, o której mowa w tym przepisie, sprawującej wyłączną opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i w związku z tym rezygnującej z zatrudnienia, jest niezgodny z art. 71 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Sprawa dotyczyła wnuka, który sprawuje opiekę nad babcią o znacznym stopniu niepełnosprawności. W ramach całodobowej opieki nad babcią, zmuszony był do rezygnacji z podjęcia pracy oraz nie ma możliwości uzyskiwania innych dochodów. Skarżącemu odmówiono świadczenia na podstawie stwierdzenia, że przysługuje ono osobom, które na mocy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego są zobowiązane w pierwszej kolejności do zajmowania się osobą niepełnosprawną. Dzieci babci skarżącego nie zajmują się nią ze względu na ich zły stan zdrowia. Nie mają orzeczenia o niepełnosprawności, które otwierałoby skarżącemu drogę do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego.

Nowelizacją ustawy o świadczeniach z 7 lipca 2023 r. dokonano zmiany przepisów, jednak według przepisu przejściowego zaskarżony przepis nadal znajduje zastosowanie w sprawie skarżącego. Problemem konstytucyjnym w niniejszej sprawie jest dopuszczalność wyłączenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osobie sprawującej faktyczną opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i rezygnującej w związku z tym z zatrudnienia, wówczas gdy istnieją inne osoby „wyżej w hierarchii”, ale z różnych, obiektywnych przyczyn, takich jak w szczególności zły stan zdrowia (bez orzeczenia o niepełnosprawności) opieki nie sprawują.

- Wyrok oznacza, że osoba, która jako jedyna sprawuje opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i w związku z tym zrezygnowała z zatrudnienia oraz złożyła wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego do 31 grudnia 2023 r. (niezależnie od tego, jak wniosek ten został rozstrzygnięty), zachowuje prawo ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne według przepisów ustawy o świadczeniach w brzmieniu do 31 grudnia 2023 r. -orzekł TK.