Sąd Apelacyjny 14 czerwca 2018 r. oddalił apelację skarżącego Przedsiębiorstwa Autobusowego Sp. z o.o. od wyroku Sądu Okręgowego, który także oddalił odwołania skarżącego od decyzji pozwanego ZUS.
ZUS określił wyższe podstawy wymiaru składek, obejmujące zainteresowanych czterech pracowników. Kierowcy ci w ramach umów zlecenia wykonywali pracę na rzecz skarżącego przedsiębiorstwa. Wszyscy oni mieli także wykonywać zadania dla innej firmy, która też ich zatrudniała.
Płatnik to zatrudniający
W kasacji przedsiębiorstwo postawiło pytanie: Czy istnieje podstawa prawna do uznania, że obowiązek naliczania i odprowadzania składek obciąża pracodawcę, a w szczególności, czy nie należało stosować ogólnej zasady, że płatnikiem jest podmiot zawierający umowę cywilną i z tej racji rozliczający osobę objętą ubezpieczeniem.
Skarżący wskazał na zdanie odrębne sędziego zgłoszone do wyroku objętego skargą, oparte na zarzutach niezgodności obciążenia pracodawcy dodatkowymi składkami z przepisami Konstytucji – art. 2, art. 64 ust. 3, art. 84, art. 217. Ponadto według ustawy pracodawca jest płatnikiem składek za zleceniobiorcę, który zawarł umowę z osobą trzecią, a jednocześnie jest pracownikiem tego pracodawcy.
Problem wykładni i praktyki
Natomiast z art. 4 pkt 2a jednoznacznie wynika, że pracodawca płaci składki za pracowników, natomiast jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne płacą składki za inne osoby, z którymi zawierają umowy cywilne objęte obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. W odpowiedzi pozwany wniósł o nieprzyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i zasądzenie kosztów.
Sąd Najwyższy nie przyjął sprawy do rozpoznania merytorycznego. Zgłoszony problem dotyczy wykładni i stosowania prawa, co nie stanowi zagadnienia prawnego. Innymi słowy, tam gdzie nie ma rozbieżności w orzecznictwie, to nie istotnego zagadnienia prawnego.
Pracownik na zleceniu
Należy zauważyć, że art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, które były podstawa wyroków w dwóch instancjach nie likwiduje odrębności umów cywilnych. Nie oznacza to, że należy bezwzględnie stosować zasadę ogólną, czyli że płatnikiem jest osoba trzecia – pracodawca umów cywilnych.
Powołany przepis stanowi, że "za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy."
Orzecznictwo utrwalone
Rzecz w tym, że orzecznictwo Sądu Najwyższego począwszy od uchwały z 2 września 2009 r., (II UZP 6/09) przyjmuje, że to pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnej zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne. Wówczas płatnikiem składek nie jest ta osoba trzecia. Kolejne orzeczenia Sądu Najwyższego utrwalają to stanowisko i odnoszą się do kwestii, wynikających z przyjęcia, że płatnikiem składek jest pierwotny pracodawca.
Art. 8 ust. 2a, gdy pracownik pracuje dodatkowo na podstawie umowy cywilnej zawartej ze swoim pracodawcą, to jest to odpowiedź na nadużycia sprzeczne z ochroną zatrudnionego (choćby w zakresie czasu pracy, czyli problemu nadgodzin jak w sprawie objętej skargą).
Jeśli pracownik świadczy prace na rzecz osoby trzeciej, to nie można wykluczyć instrumentalnego stosowania prawa nawet z założeniem o nieskutecznej (przyszłej) odpowiedzialności za składki. U podstaw leży korzyść pracodawcy. Wszak jego pracownicy nadal pracują na jego rzecz, to pracodawca jest płatnikiem składek.
Sygnatura III UK 104/19, orzeczenie z 19 lutego 2020 r.
