Dopiero w latach 60. ubiegłego wieku zaczęto gromadzić dowody dotyczące rakotwórczości azbestu, pierwsze zaś zakazy jego stosowania ustanowiono w latach 80. W Polsce dopiero ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.) wprowadzono zakaz stosowania azbestu.

Najbardziej niebezpieczny jest pył azbestu w postaci mikroskopijnych, tzw. respirabilnych, włókien, które dostają się do płuc wraz z wdychanym powietrzem. Włókna małych rozmiarów, niewidoczne gołym okiem, wnikają najgłębiej do układu oddechowego do pęcherzyków płucnych. Zalegające w płucach włókna azbestu mogą powodować nie tylko zwłóknienie tkanki płucnej, czyli chorobę zawodową zwaną azbestozą, lecz także są przyczyną raka płuc i międzybłoniaka opłucnej. Choroby wywołane azbestem rozwijają się nawet po 20-30 latach od kontaktu z włóknami azbestu, a więc zagrażają dzieciom i młodzieży przebywającej i bawiącej się w środowisku zanieczyszczonym azbestem.

Obecnie, w związku z zakazem stosowania wyrobów azbestowych, największe uwalnianie włókien występuje podczas prac rozbiórkowych, powodujących wzniecanie pyłu, ścieranie, kruszenie i rozgniatanie powierzchni zawierających azbest. Najczęściej następuje to podczas usuwania eternitu dachowego i obudów rurociągów. Wymagania związane z bezpiecznym usuwaniem wyrobów zawierających azbest określają rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej: z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824) oraz rozporządzenie z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.).

Zgodnie z powyższymi aktami prawnymi pracodawca zatrudniający pracowników przy zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów albo innych materiałów zawierających azbest jest obowiązany zapewnić ich ochronę przed szkodliwym działaniem włókien azbestu i pyłu zawierającego azbest. Podstawą tej ochrony powinna być ocena ryzyka zawodowego, uwzględniająca rodzaj i stopień narażenia i zastosowanie niezbędnych środków ochrony zmniejszających to ryzyko.

Pracodawca ma obowiązek kontrolować stopień narażenia pracowników na działanie pyłu azbestu w sposób określony w przepisach dotyczących badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Ma on obowiązek szkolenia osób zajmujących się usuwaniem wyrobów azbestowych oraz osób kierujących lub nadzorujących te prace. Szkolenie w zakresie bhp pracowników, którzy w związku z wykonywanymi pracami są lub mogą być narażeni na działanie pyłu azbestu oraz osób kierujących takimi pracownikami i pracodawców powinno być przeprowadzone przez uprawnioną instytucję i na podstawie programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest.

Przed rozpoczęciem prac związanych z azbestem, pracodawca ma obowiązek opracować szczegółowy plan prac dotyczący usuwania wyrobów zawierających azbest. Ponadto obowiązkiem pracodawcy jest prowadzenie rejestru prac, których wykonywanie powoduje kontakt z azbestem. Pracodawca jest również zobowiązany do prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. Rejestr ten należy przechowywać przez 40 lat po ustaniu narażenia na ten czynnik, a w przypadku likwidacji zakładu rejestr trzeba przekazać właściwemu organowi inspekcji sanitarnej.

Edward Kołodziejczyk