Pracodawca jest obowiązany zapobiegać powstawaniu chorób zawodowych u swoich pracowników. W tym celu powinien utrzymywać w stanie sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy, takie jak wentylacja, filtry, osłony itp. oraz urządzenia służące do pomiarów (monitoring) i ostrzegania pracowników w momencie przekroczenia dopuszczalnych stężeń i natężeń tych szkodliwych czynników.
Jeżeli stały monitoring nie jest wymagany, pracodawca, mimo to, ma obowiązek przeprowadzania, na swój koszt, badań i pomiarów stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy. Wyniki pomiarów powinny być rejestrowane, przechowywane i udostępniane zarówno pracownikom, jak i organom kontroli nad warunkami pracy (np. inspektorom Państwowej Inspekcji Pracy, czy Państwowej Inspekcji Sanitarnej).
Na podstawie art. 235 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502) – dalej k.p. pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej. Obowiązek ten ciąży także na lekarzu uprawnionym do rozpoznawania choroby zawodowej. Zgodnie z tym przepisem - w każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej – lekarz, lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta, powinien skierować na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o jej braku.
Zgłosić podejrzenie choroby zawodowej może również sam pracownik (aktualny lub były), któremu nasunie się podejrzenie, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę. Aktualnie zatrudniony pracownik powinien zgłosić podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną.
W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany ustalić, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym, przyczyny powstania choroby oraz charakter i rozmiar zagrożenia dla innych pracowników. Następnie powinien niezwłocznie przystąpić do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze, w tym zapewnić realizację zaleceń lekarskich. Informację o ustalonych skutkach i przyczynach zaistnienia choroby pracodawca ma obowiązek przesłać do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. Nofera w Łodzi oraz do właściwych terytorialnie inspektoratów Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1367).
W razie stwierdzenia u pracownika, na podstawie orzeczenia lekarskiego, objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej pracodawca ma obowiązek (art. 230 i 231 k.p.) - w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu - przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy. Jeżeli przeniesienie powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy.
Koszty badań i pomiarów pokrywa pracodawca. Na pracodawcy spoczywa też szereg obowiązków dotyczących pomieszczeń pracy, narzędzi, środków ochronnych oraz odzieży roboczej. Przede wszystkim pracodawca powinien (art. 214 k.p.) zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych, utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy, ponadto zapewnić odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne, niezbędne środki higieny osobistej i środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (art. 233 k.p.), środki ochrony indywidualnej (nieodpłatnie - spełniające wymagania dotyczące oceny zgodności) zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy, zapewnić odzież i obuwie robocze (art. 2376-7 k.p. oraz informować o sposobach posługiwania się tymi środkami. Pracodawca nie może ponadto dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy (art. 2379 k.p.).
Edward Kołodziejczyk