Wnioskodawczyni Kamila C. prowadziła zakład fryzjerski z zabiegami kosmetycznymi. Od 1 lipca 2013 r. zgłosiła działalność do ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego:
- od 1 lutego 2015 r. do 4 sierpnia 2015 r., a następnie
- od 3 sierpnia 2016 r. do 30 stycznia 2018 r. i
- od 30 stycznia 2019 r., deklarując podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne na minimalnym poziomie.
Natomiast w miesiącach od lutego do maja 2015 r. wnioskodawczyni zadeklarowała podstawy wymiaru w wysokości po 9897,50 zł.
ZUS wskazał, że następnie Kamila C. występowała z roszczeniem o wypłatę zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego oraz zasiłku opiekuńczego, począwszy od 4 maja 2015 r. do 16 października 2019 r.
W tym czasie pobierała zasiłki, co stanowiło 89 proc. czasu prowadzenia działalności od lutego 2015 r. Kamila C. pobrała świadczenia w wysokości 304 tys. 203,44 zł, przy opłaconych składkach na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiące od lutego do maja 2015 r. - 924,44 zł.
Zobacz w LEX: Ustalanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osoby prowadzącej pozarolniczą działalność - postępowanie krok po kroku >>
Instrumentalne traktowanie systemu
ZUS podkreślił, że dodatkowo porównał przychody i dochody wnioskodawczyni w latach 2015-2019 dochodząc do wniosku, że nie były one wystarczające na opłacenie składek. W ocenie ZUS okoliczności te świadczą o instrumentalnym wykorzystaniu powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych i zapewnieniu sobie źródeł wysokich świadczeń z ubezpieczeń, co jest niezgodne z założeniem systemu ubezpieczeń i sprzeczne z celem prowadzonej działalności gospodarczej.
Kamila C. złożyła odwołanie od tej decyzji, wnosząc o jej zmianę i ustalenie, że jako osoba prowadząca działalność gospodarczą podlega ubezpieczeniom społecznym od 1 lutego 2015 r. z podstawą składek zgodnie ze złożonymi dokumentami rozliczeniowymi.
Wyrokiem z 29 września 2020 r. Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie Kamili C.
W uzasadnieniu Sąd Okręgowy przypomniał, że wysokość podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą została określona w art. 18 ust. 8 s.u.s., zgodnie z którym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych prowadzących działalność pozarolniczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 procent prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Sytuacja, gdy przy niskim przychodzie bądź stracie, zgłoszenie wysokiej podstawy wymiaru składek ma na celu wyłącznie uzyskiwanie wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego, stanowi niczym nieuzasadnioną nierównowagę i odbywa się kosztem innych ubezpieczonych, wbrew zasadzie solidaryzmu.
Czytaj: SN wyjaśni, czy ZUS może sprawdzać podstawę wymiaru składek przedsiębiorcy>>
W takiej sytuacji organ rentowy ma uprawnienie do kontroli i zakwestionowania podstawy wymiaru składek – zaznaczył sąd. Sąd Okręgowy w większej mierze położył więc nacisk na zamiar i motywacje wnioskodawczyni oraz towarzyszące temu okoliczności faktyczne.
Sąd Okręgowy stanowczo podkreślił, że nie odbiera ubezpieczonej prawa do ubezpieczenia społecznego, gdyż sam tytuł do tego ubezpieczenia w postaci prowadzonej działalności pozarolniczej nie był kwestionowany przez organ rentowy.
Zobacz w LEX: Kontrola zawyżania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne >>
W ocenie sądu I instancji Kamila C. w sposób wyrachowany oraz intencjonalny dokonała krótkoterminowego zwiększenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w celu uzyskania długookresowych korzyści w postaci zasiłków wypłacanych od wysokiej podstawy wymiaru składek.
Zasiłek to nie cel zarobkowy
Od wyroku Sądu Okręgowego apelację wniosła odwołująca się, zaskarżając go w całości. Sąd Apelacyjny akceptował ustalenia faktyczne i wywody prawne zawarte w motywach zaskarżonego wyroku i przyjął je za własne. Uznał, że ocena dowodów była prawidłowa i rzeczowa, a sąd wszechstronnie zanalizował wszystkie okoliczności istotne.
Sąd odwoławczy podkreślił, że należało pamiętać o zasadniczej funkcji gwarancyjnej świadczeń z ubezpieczeń społecznych, w szczególności z ubezpieczenia chorobowego. Stwierdził, że świadczenia z powszechnego systemu ubezpieczeń zapewniają zabezpieczenie na wypadek choroby. W przypadku zaistnienia ryzyka ubezpieczeniowego mają w określonym, w miarę adekwatnym stopniu, zapewnić podstawową ochronę przed utratą środków utrzymania. Jednocześnie nie mają one charakteru zarobkowego i nie mogą przejąć celu jaki wynika z prowadzenia działalności gospodarczej.
ZUS może składki zmieniać
Sąd Apelacyjny zgodził się, że tego typu działania nie zasługują na ochronę prawną, a także są sprzeczne z istotą powszechnego, obowiązkowego systemu ubezpieczeń społecznych.
Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że ZUS jest uprawniony do weryfikowania deklarowanych przez prowadzących działalność gospodarczą podstaw wymiaru składek. Tego rodzaju kompetencja ZUS jest uzasadniona, gdy na płaszczyźnie danego stanu faktycznego ujawnią się okoliczności pozwalające na uznanie, że działanie strony zmierza do instrumentalnego traktowania prawa ubezpieczeń społecznych poprzez pozornie poprawne wykreowanie wizerunku ubezpieczenia społecznego w celu uzyskania nieproporcjonalnej korzyści względem wniesionego wkładu do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Rzecznik MiŚP składa skargę
Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców wniósł skargę nadzwyczajną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 7 grudnia 2021 r. Skarżący, zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:
- rażące naruszenie prawa, polegające na przyjęciu, że ZUS, który nie kwestionuje tytułu ubezpieczenia, jest uprawniony do kontrolowania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą oraz do obniżenia tej podstawy
- niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że zadeklarowanie kwoty podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne na maksymalnym wyznaczonym przez ustawę poziomie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i w związku z tym nieważne, podczas gdy nie jest dopuszczalne zastosowanie w stosunkach ubezpieczenia społecznego przepisów prawa cywilnego.
- naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, w tym zasady pewności prawa i ochrony praw nabytych, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP
SN uchyla niekorzystny wyrok
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. - W wypadku działalności gospodarczej - obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i ich wysokość nie są powiązane z osiągniętym faktycznie przychodem, lecz wyłącznie z istnieniem tytułu ubezpieczenia i zadeklarowaną przez ubezpieczonego kwotą, niezależnie od tego, czy ubezpieczony osiąga przychody i w jakiej wysokości – stwierdził sędzia sprawozdawca Oktawian Nawrot.
Po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność istnieje zatem uprawnienie do zadeklarowania w granicach zakreślonych ustawą dowolnej kwoty jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. I wobec tego sposób w jaki realizuje to uprawnienie zależy wyłącznie od jej decyzji.
Ingerencja w tę sferę jakiegokolwiek innego podmiotu jest niedopuszczalna, chyba że ma wyraźne umocowanie w przepisach. Kompetencji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do dokonywania ocen w zakresie sposobu wykonywania przez ubezpieczonego jego prawa nie można się zatem ani domyślać, ani wywodzić ich wyłącznie „z kardynalnych wartości i zasad obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych”.
Sygn. akt II NSNc 107/23, wyrok Izby kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN z 2 marca 2023 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
