Niebezpieczne substancje w miejscu pracy – sposoby ochrony

Niebezpieczne substancje chemiczne są jednymi z najpowszechniejszych w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia. Występują w procesie produkcji, przetwarzania, stosowania, stając się źródłem zanieczyszczenia powietrza na stanowiskach pracy i zagrożeniem dla pracowników. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, ale również przez skórę i z przewodu pokarmowego, stąd tak istotne są sposoby ochrony przed niekorzystnymi skutkami działania tych substancji. Reakcja organizmu na działanie substancji i preparatów chemicznych zależy od ich właściwości fizykochemicznych, drogi wchłaniania, wielkości dawki i okresu narażenia, a także od takich cech organizmu, jak płeć, wiek, ogólny stan zdrowia czy też indywidualnych predyspozycji organizmu.

Substancje chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości, oprócz rozpuszczalników, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji, i wszystkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego. Natomiast preparaty chemiczne to mieszaniny lub roztwory składające się co najmniej z dwóch substancji.

Identyfikacja niebezpiecznych substancji chemicznych
W celu ochrony pracowników przed działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych pracodawca jest zobowiązany do ustalenia w pierwszej kolejności, czy w środowisku pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez ten czynnik.
W celu przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego, w pierwszym etapie konieczne jest dokonanie przeglądu stosowanych substancji i preparatów niebezpiecznych w procesie pracy. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84 z późn. zm.), do kategorii niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych klasyfikuje się następujące substancje i preparaty:

• o właściwościach wybuchowych,
• o właściwościach utleniających,
• skrajnie łatwopalne,
• wysoce łatwopalne,
• łatwopalne,
• bardzo toksyczne,
• toksyczne,
• szkodliwe,
• żrące,
• drażniące,
• uczulające,
• rakotwórcze,
• mutagenne,
• działające szkodliwie na rozrodczość,
• niebezpieczne dla środowiska.

Biorąc pod uwagę kategorie niebezpieczeństwa i klasyfikację posiadanych przez pracodawcę substancji i preparatów niebezpiecznych, zobowiązany jest on sporządzić spis substancji i preparatów niebezpiecznych stosowanych w działalności zawodowej. Pracodawca w ten sposób spełnia obowiązek nałożony przez ustawę z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., w art. 221 § 2, który stanowi m.in., iż niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów.

Informowanie o zagrożeniach niesionych przez niebezpieczne substancje chemiczne
Podstawą bezpiecznego postępowania z substancjami niebezpiecznymi jest znajomość właściwości fizycznych i chemicznych substancji, z którymi kontakt ma pracownik. Warunkiem koniecznym ochrony pracowników przed niebezpiecznym działaniem substancji chemicznych jest właściwe przekazanie pracownikom informacji o właściwościach stosowanych substancji i preparatów niebezpiecznych oraz sposobach przeciwdziałania niesionym przez nie zagrożeniom.
Źródłami informacji o zagrożeniach są przede wszystkim:
- napisy i znaki ostrzegawcze na oznakowaniu opakowań,
- znaki ostrzegawcze w magazynach i na rurociągach,
- instrukcje bhp postępowania z substancjami i preparatami niebezpiecznymi, w tym o działaniu rakotwórczym,
- instrukcje bhp postępowania na wypadek awarii,
- karty charakterystyki,
- uwzględnianie tematyki niebezpiecznych chemikaliów w szkoleniach bhp, w szczególności zagadnień dotyczących zagrożeń powodowanych substancjami lub preparatami o działaniu rakotwórczym.
Napisy i znaki ostrzegawcze są podstawową formą informowania o zagrożeniach, stąd zgodnie z § 1 art. 221 k.p., niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów chemicznych nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację. (…)

Katarzyna Kitajewska
Magdalena Nogańska
Główny Inspektorat Sanitarny

O niebezpiecznych czynnikach chemicznych i biologicznych przeczytasz więcej tutaj.