Dokładnie 26 kwietnia 2023 roku weszła w życie ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., 641, dalej: K.p.). Wdrożyła ona do naszego porządku prawnego dwie unijne dyrektywy, a mianowicie dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 186 z 11.07.2019, str. 105) oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. UE L 188 z 12.07.2019, str. 79). Nowe przepisy wprowadziły wiele rozwiązań korzystnych dla pracowników, w tym pracowników-rodziców. Jednym z nich jest nowy, 9-tygodniowy urlop rodzicielski, wyłącznie dla ojców.
Czytaj również: Rodzice tracą uprawnienia, bo nie wiedzą, o co mogą wnioskować>>
9 tygodni tylko dla ojców
Chodzi o nowy art. 182(1a) par. 1 pkt 1 i 2 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracownicy - rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do 41 tygodni - w przypadku, o którym mowa w art. 180 par. 1 pkt 1 (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) 43 tygodni - w przypadkach, o których mowa w art. 180 par. 1 pkt 2-5 (w przypadku urodzenia od dwojga do pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie). Urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu pracownikom - rodzicom dziecka.
Zobacz procedurę w LEX: Tryb udzielania urlopu rodzicielskiego od 26 kwietnia 2023 r. >
Zgodnie z par. 4 każdemu z pracowników - rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru urlopu określonego w par. 1 i 2. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników - rodziców dziecka. Jak z kolei stanowi par. 5, skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika - rodzica dziecka urlopu, o którym mowa w par. 4.
Natomiast w myśl par. 6, z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje pracownicy - rodzice dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru, o którym mowa w par. 1 albo 2.
Nowy przepis w praktyce oznacza uprawnienie do nowego. 9-tygodniowego urlopu wyłącznie dla ojców.
Co ważne, zgodnie z art. 182(1c) k.p., urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Czytaj też w LEX: Składanie wniosku i rezygnacja z urlopu rodzicielskiego na przykładach >
Polacy masowo nie rzucili się po nowy urlop?
Poprosiliśmy Zakład Ubezpieczeń Społecznych o dane statystyczne dotyczę liczby ubezpieczonych korzystających z nowych uprawnień, w szczególności z nowego 9-tygodniowego urlopu rodzicielskiego. Na odpowiedź wciąż czekamy. W międzyczasie jednak ZUS opublikował „Informację o wybranych świadczeniach pieniężnych” za lipiec 2023 r. Wynika z niej, że w lipcu Zakład wypłacił zasiłki macierzyńskie z tytułu urlopu rodzicielskiego za 400,6 mln dni zasiłkowych 132 tys. osób. To osoby, którym w danym okresie wypłacono (pobierały) zasiłek macierzyński z tytułu urlopu rodzicielskiego choć za jeden dzień. Kwota wypłat wyniosła 428,5 mln zł.
Dla porównania, w kwietniu 2023 r., gdy weszły w życie przepisy, liczba osób, którym ZUS wypłacał to świadczenie sięgała 146 tys. osób, a w marcu było ich jeszcze więcej, bo 147,7 tys. osób. Z kolei w maju zasiłek macierzyński z tytułu urlopu rodzicielskiego pobierało 133,6 tys. osób, a w czerwcu - 127,2 tys. osób.
Dane ZUS nie dają odpowiedzi, w jakiej części z zasiłku korzystały matki, a w jakiej – ojcowie. Jeśli jednak popatrzy się na dane ZUS z ostatnich lat, to nie można zauważyć wzrostu ogólnej osób, którym w analogicznym okresie ZUS wypłacał zasiłek macierzyński, a wręcz przeciwnie – spadek. Przykładowo w maju 2022 r. zasiłek macierzyński z tytułu urlopu rodzicielskiego ZUS wypłacał 156,7 tys. osób, w czerwcu - 154,3 tys. osób, a w lipcu - 152,7 tys. osób.
Co więcej, w okresie styczeń-lipiec 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacał zasiłki macierzyńskie z tytułu urlopu rodzicielskiego 267,3 tys. osób, podczas gdy w analogicznym okresie 2023 r. - 255,3 tys. osób. Dla porównania, w I półroczu 2021 r. pobierało je 283,4 tys. osób, a w ciągu pierwszych sześciu miesięcy roku 2015 - 256,4 tys. osób.
- Z rozmów z firmami wnioskujemy, że ojcowie składają wnioski o urlop rodzicielskiego na podstawie nowych przepisów, ale są to wciąż sporadyczne przypadki. Statystki ZUS powinny wykazać wzrost zainteresowania ojców urlopem rodzicielskim w stosunku do danych z poprzednich lat, ale nie jest to wciąż zjawisko masowe – mówi Robert Lisicki, radca prawny, dyrektor departamentu pracy Konfederacji Lewiatan. I dodaje: - Spodziewam się, że sytuacja może różnić się w zależności od sektora działalności pracodawcy.
Sprawdź w LEX: Czy pracownik – ojciec dziecka ma prawo do urlopu rodzicielskiego, jeśli matka dziecka jest bezrobotna? >
Jak twierdzi dyr. Lisicki, w głównej mierze wnioski były składane na podstawie przepisów przejściowych, czyli dotyczyły dzieci urodzonych przed wejściem w życie nowych przepisów kodeksu pracy. - Dla pracodawcy zapewnienie prawidłowej organizacji pracy przez okres 9 tygodni nieobecności pracownika-ojca może być wyzwaniem. Trudno na tak krótki okres zatrudnić kogoś na zastępstwo, zatem obsługa zadań nieobecnego pracownika będzie najczęściej realizowana przez innych współpracowników – podkreśla Robert Lisicki.
Sprawdź w LEX: Czy pracownik ma prawo do dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, jeśli matka dziecka pobierała zasiłek macierzyński w KRUS? >
Sprawdź również książkę: Meritum Prawo pracy 2023 ebook >>
Niska świadomość uprawnień czy polski model rodziny?
- Być może to niewielkie zainteresowanie nowym, 9-tygodniowym urlopem rodzicielskim wyłącznie dla ojców wynika z braku świadomości, że takie uprawnienie przysługuje. Zwłaszcza, jeśli ojcowie mają do niego prawo na podstawie przepisów przejściowych – mówi Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego.
Choć zdaniem Katarzyny Siemienkiewicz, eksperta ds. prawa pracy Pracodawców RP, za wcześnie jest jeszcze na wnioski, to powody takiego stanu rzeczy, czyli braku znaczącego wzrostu w liczbie osób, którym ZUS wypłaca zasiłki macierzyńskie z tytułu urlopu rodzicielskiego, mogą mieć swoje źródło po pierwsze w spadku liczby urodzeń, a po drugie – w modelu polskiej rodziny. - To na kobiecie spoczywa głównie odpowiedzialność za opiekę nad dzieckiem i to kobieta zostaje w domu, by tym dzieckiem się opiekować – podkreśla Katarzyna Siemienkiewicz. I dodaje: - Nie spodziewałam się rewolucji po wprowadzeniu 9-tygodniowego urlopu rodzicielskiego do wykorzystania wyłącznie przez ojców. Jedyna rewolucja, jaka nastąpiła i ma wciąż miejsce to w kadrach. To na nich spadł ciężar w przygotowaniu nowych wniosków i wzorów oświadczeń oraz opracowanie regulaminów.
Sprawdź w LEX: Jakie uprawnienia związane z rodzicielstwem nabywa pracownik, jeśli matka dziecka nie pracuje i nie pobiera zasiłku macierzyńskiego? >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
