Ocena ryzyka zawodowego odnosi się do stanowiska pracy, nie zaś do pracownika, dlatego na jednakowych stanowiskach pracy może być przeprowadzona jedna ocena, wspólna dla tych stanowisk.

Zgodnie z art. 226 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.) – dalej k.p. pracodawca ma obowiązek oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko, a ponadto informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Zgodnie z art. 304 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. Chodzi przy tym o pracę wykonywaną zarówno w zakładzie jak i w innym miejscu wyznaczonym (lub uzgodnionym) przez pracodawcę (np. telepraca), a także osobom prowadzącym na własny rachunek działalność gospodarczą i wykonującym prace na rzecz pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.

Ponieważ ocena ryzyka zawodowego dotyczy, jak już było powiedziane, oceny warunków stanowiska pracy, forma umowy osoby wykonującej pracę na tym stanowisku nie ma znaczenia. Oczywiście, oceniając stanowisko, trzeba brać pod uwagę, kto na tym stanowisku pracuje – w szczególności chodzi o pracowników młodocianych, kobiety w ciąży i pracowników niepełnosprawnych, których dotyczą dodatkowe wymagania bhp.

Ocena ryzyka zawodowego jest, zgodnie z przepisami, jednym z obowiązków pracodawcy, a także istotnym elementem systemu zarządzania bhp. Jej głównym celem jest zapewnienie poprawy warunków pracy oraz ochrony życia i zdrowia pracowników. Od sposobu przeprowadzenia tej oceny zależy w dużej mierze skuteczność funkcjonującego w przedsiębiorstwie systemu zarządzania bhp. Wytyczne oceny ryzyka zawodowego Komisji Europejskiej zawierają definicję tego ryzyka. Według Komisji, „ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo, że wskutek narażenia na oddziaływanie czynnika zagrażającego, istnieje potencjalna możliwość powstania urazu o określonej ciężkości lub pogorszenia – w określonym stopniu - stanu zdrowia”.

W prawie polskim definicja sformułowana jest nieco inaczej. Zawarta w § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: z 2003 r. Dz. U. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p. definicja ryzyka zawodowego określa, że jest to „prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy”. Ocena ryzyka zawodowego jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy, które jest przeprowadzane w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia pracownika, czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie, jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z tymi zagrożeniami.

Wymagania dotyczące zasad i sposobów przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego – poza k.p. i r.b.h.p. – określają też: rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późn. zm.), rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. (Dz. U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).

Edward Kołodziejczyk