Przepis § 3 r.s.b.h.p. określa, że szkolenie powinno zapewnić uczestnikom zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi, poznanie przepisów oraz zasad bhp w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bhp oraz nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi.
Rozporządzenie postanawia ponadto, że pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie ma obowiązek zapewnić szczegółowe programy szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk na podstawie ramowych programów szkolenia określonych w załączniku do r.s.b.h.p. Pracodawca może opracować programy szkolenia własnymi siłami, np. opracować je osobiście lub zlecić ich opracowanie kompetentnemu pracownikowi mającemu wiedzę dotyczącą bhp oraz praktyczne umiejętności pracy na stanowiskach pracy. Może też zlecić ich opracowanie jednostce organizacyjnej prowadzającej działalność szkoleniową w dziedzinie bhp (wówczas programy powinny być opracowane w porozumieniu z pracodawcą). Programy szkolenia wstępnego powinny określać szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia dla poszczególnych grup stanowisk, uwzględniać specyfikę miejsca pracy osób szkolonych, tj. powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia.
Najczęściej instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub sam pracodawca (zwłaszcza w małych firmach), pod warunkiem że osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.
Celem instruktażu stanowiskowego jest nie tylko zapoznanie się z informacjami, ale przede wszystkim uzyskanie umiejętności praktycznych z zakresu bezpiecznego wykonywania powierzonej pracy. Szkolenie powinno obejmować rozmowę wstępną z instruowanym pracownikiem, pokaz i objaśnienie przez instruktora całego procesu pracy, który ma być realizowany przez pracownika, próbne wykonywanie procesu pracy przez pracownika „pod okiem” instruktora, samodzielną pracę instruowanego pracownika pod nadzorem instruktora oraz sprawdzenie i ocenę przez instruktora sposobu wykonywania pracy przez pracownika. Jeżeli pracownik wykonuje prace na różnych stanowiskach, szkolenie powinno uwzględniać wszystkie rodzaje prac, które będą należały do zakresu obowiązków pracownika.
Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części powinny być dostosowane do przygotowania zawodowego i dotychczasowego stażu pracy pracownika oraz zagrożeń występujących przy przewidzianej do wykonywania przez niego pracy.
Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bhp, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Odbycie instruktażu ogólnego oraz stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowywana w aktach osobowych pracownika. Wzór karty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do r.s.b.h.p.
Pracodawcy ponoszą odpowiedzialność za zawartość programów, bez względu na to, kto był ich autorem. Warto zalecać pracodawcom, aby programy szczegółowe zatwierdzali własnym podpisem i wprowadzali do stosowania zarządzeniem wewnątrzzakładowym. Pracodawca powinien przechowywać szczegółowe programy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne szkolenia pracowników – m.in. w celu okazania ich inspektorowi pracy podczas kontroli, ale także np. w związku z wypadkiem pracownika.
Edward Kołodziejczyk